Hemen her gün gazetelerde, televizyon yorumlarında, arkadaş konuşmalarında “Hiç bu kadar kötü bir dönem yaşamamıştık” sözünü duyuyoruz. Sosyoekonomik, sosyopolitik, sosyokültürel, sosyopsikolojik sorunlar gerçekten de yağmur gibi üzerimize üzerimize geliyor ve sürekli yakınıyoruz.

Şöyle bir dönüp baktığınızda, bu sorunların hemen hepsinin aynı oranda sürekli yaşandığını görmemek mümkün değil. On yıl, hatta kırk yıl önce de ekonomik, siyasal, kültürel, psikolojik sorunlar yaşıyormuşuz… Kanıksadığımızı sandığımızda yeniden alevlenen bu sorunların hemen hiçbiri değişmemiş -kimi zaman biri öne çıkmış, kimi zaman diğeri. Ama ilginçtir hiçbiri bitmemiş…

Sinema eleştirmeni olmanın da ötesinde bir kültür insanı olarak, yıllarca rehber tercüman olarak Anadolu kültürünü anlatmış, yaşamı keyfince yaşamış Atillâ Dorsay, gazetelerde yazdığı ırkçılık konusundaki yazıları kitaplaştırmış. 30 yılı aşkın bir dönemi kapsayan yazılar, okunduğunda görülüyor ki, bir arpa boyu bile yol alamamışız… Yazık gerçekten.

Irkçılığın sonu ve sınırları yoktur!

Oya Baydar’ın “Irkçı Milliyetçiliğe Karşı Tam Zamanında Gelen Bir Kitap” başlıklı yazısıyla başlayan ve 30 yılı aşkın bir zamana yayılan 100 yazıyı içeren “Irkçılığı Gördüm Tanıyorum”da, 2001 yılında, “Irkçılık her insanı ve her toplumu tehdit eden tehlikeli bir virüstür, bir kez bulaştı mı, kurtulması son derece zor olan…” diye yazmış Dorsay. Buradan da anlaşıldığı üzere asıl pandemi Covid değil (çünkü aşısı bulundu ve tümden çözümü yakındır), asıl sorun dar bakışla, sadece kendi milletini, kendi dinini, kendi cinsini üstün görmektir. Bizde de -ne yazık ki- hepsi var. Aynı yazının sonunda da, “Ben, güçlü bir Türkiye’nin aynı zamanda olabildiğince liberal (buradaki liberal özgürlükçü anlamında, yoksa ‘bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler’ vurdumduymazlığı olmasa gerektir), demokrat, her türlü azınlık haklarına saygılı bir Türkiye olduğuna ve zaten yeterince güçlü bir devlet olan Türkiye için bu tavrın bir lüks olmadığına inananlardanım.” diyor.

Gençliğinde apolitik, bir dönem solcu olduğunu belirten Dorsay, şeffaf ve geniş açılı bakışıyla hem barış içinde bir arada yaşamayı hem de bu tür “ötekileştirici” sorunların gelişmeyi önlediğini vurguluyor.

Din ve dini düşünce…

Son 30 yılın yazıları olduğu için, ülkenin belirgin sorunlarından biri dini referans gösteren siyasal partilerin iktidar olup olamayacağından, aynı sürecin sonunda “tek seçici” (parlamenter sistem yerine başkanlık sistemi kurulunca devletin yapısı da değişti doğal olarak) ile birlikte dinin belirleyiciliğine (“nas” en çok duyulan sözcük son günlerde) geldik. “Kültürle güreşi karşılaştıran, operayla elense çekmek arasında ince popülist kıyaslamalara giden kültür bakanı” ile “Bir ülkenin temel doğal hazinesi olan ormanları ‘daha çok kesin, daha çok satın’ uygulamasını düşündüğü söylenen bir başbakan” ve “aynı ormanların yanıp kül olması karşısında yeterince etkin olamayan bir hükümet” ne zamandı acaba? O parti, bu parti fark etmiyor ki!

Burada asıl önemli olan, Atillâ Dorsay da sürekli altını çizerek vurguluyor: Kimseyi ikinci sınıf vatandaş olarak görmeksizin, kimseyi ötekileştirmeksizin, herkese ve her şeye eşit mesafede görmeyi başarmaktır; tabii ki, barış içinde bir arada…

Türkiye’nin çıkarları…

Herkes, kendince bir gerekçe buluyor karşısındakini kötülemek için. Biri din açısından, diğeri mezhepler çerçevesinden, bir başkası ırkı öne çıkararak, ama hepsi de Türkiye’nin çıkarları için karşısındakini düşman belleyerek… Sadece Türk-Kürt, Ermeni-Rum, Suriyeli-Afgan değil, Hristiyan-Yahudi, Ermeni-Rum, Ezidi-Alevi gibi dini (ve tabii mezhepsel) ayrımlar olsa keşke… bir de cinsiyet ayrımcılığı var: kadın-erkek. Yetmiyor, kısaca LGBTİ+ dediğimiz kendilerini farklı hissedenler de var. Ve bunların hepsi birer ötekileştirmek için yeterli koz nifak sokanlar için…

İlginç olan ise yaşamın her anında, her alanında -kimi zaman göze bile çarpmayan ama aslında derin anlamları olan- olaylarla yüz yüze gelebiliyoruz. Tek yönlü bir yolu tıkayan minibüse hiçbir şey demeyen ama Musevi mezarlığında bir önemli kişinin cenazesinde yer bulunmadığı için yol kenarında duran arabalara ceza yazan polis çıkabiliyor karşımıza, hem de umursamadan, çünkü “devlet” kendileri. Bu örnek son günlerden… Evindeki kiracıları (son zamlardan sonra) çıkarıp da yerine daha pahalı olarak başkasına vermeyi düşünen ev sahibi düpedüz haneye tecavüz edip baltayla kırdığı kapıdan sonra evdeki eşyaları kırıp döktü. Birileri çekmiş, belki de “görün gücümü” diye kendisi, oğullarına kızlarına çektirmiştir… Kiracılar Suriyeli olduğu için ev sahibi tutuklanmadı bile… İşte size ırkçılığın geldiği son aşama. Bolu Belediye Başkanının yaptıkları bunun üstüne tuz biber…

Atillâ Dorsay, filmlerden de örnekler vererek bu ırkçılığın ne denli iğrenç bir şey olduğunu anlatıyor. Bilmem, o örneklere girmek gerekir mi? Sezen Aksu’nun beş yıl önceki bir şarkısının sözleri nedeniyle “hedef” gösterilmesi, ona destek verdiği için şarkısındaki “cuppa” sözlerinin “cunta” çağrıştırması nedeniyle Tarkan’ın da suçlanmaya çalışılması… Öldürülüşünün 15. yılında hâlâ da karanlıkta kalan ve adaletin yerine gelmediği Hrant Dink’in katledilmesi… İş insanı Osman Kavala’nın hiçbir gerekçe sunul(a)madan beş yıla yakın tutukluluğu… o kadar çok ve o kadar mesnetsiz ki!

Bitirirken…

Atillâ Dorsay, insanlık suçu olan ırkçılıkla başa çıkmak için ulaştığı sonucu bakın nasıl açıklıyor: “Hiçbir ulus, en uygar olarak bilineni dahil, öbüründen daha iyi veya kötü değildir. Her ulusun, her halkın erdemleri ve zaafları vardır. Hiçbir halkı ötekini kötüleyerek yüceltemez, bunun tersini de yapamazsınız. Bunu elbette kendi halkınıza da uygulamak koşuluyla…”

Irkçılığı Gördüm Tanıyorum
Atillâ Dorsay
yazılar
Varlık Yayınları, Ocak 2022, 222 s.

(23 Ocak 2022)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com

kameraarkası.org platformunun kurucusu, görüntü yönetmeni, memleketin televizyon ve sinema üretimleri üzerine kafa yoran sevgili arkadaşım Hayri Çölaşan ile 10. Malatya Uluslararası Film Festivali’nde farklı kategorilerde jürideydik.

Malûm festivaller sinemanın bileşenlerinin buluşma noktası. Bu buluşmalarda sinemaya dair pek çok mesele konuşuluyor, tartışılıyor. Hayri ile belgesel sinema festivalleri, jüriler ve ödüller üzerine koyu bir sohbete daldık. Sizleri de bu sohbete ortak etmek isteğimi kendisi ile paylaştım. O da “Olur” dedi. Ortaya böyle karışık, karşılıklı soru cevap şeklinde bir söyleşi çıktı.

Hayri kamerarakası’nda memlekette yapılan her türlü sinema ve TV filmini kayıt altına alarak bir envanter de oluşturuyorsun ya.

Evet

Bu yıl kaç belgesel film festivali yapıldı?

Sadece Belgesel Film Festivali olarak düzenlenen 6 Belgesel Film Festivali yapıldı. İkisi online, dördü gerçek mekânlarda yapıldı. Documentarİst hem online hem de mekanlarda yapıldı.

22. Safranbolu Altın Safran Belgesel Film Festivali (16 – 18 Eylül 2021)
15. Mimarlık ve Kent Filmleri Festivali (04 – 09 Ekim 2021)
14. Documentarist İstanbul Belgesel Günleri (06 – 11 Temmuz 2021)
6. Türk Dünyası Belgesel Film Festivali (13 – 15 Ekim 2021)
1. Kültür Sanat Belgeselleri Film Festivali (20 – 21 Şubat 2021) Online
8. Bozcaada Ekolojik Belgesel Festivali (13 – 19 Ekim 2021) Online

Bunların yanı sıra Antalya, Ankara, Adana, Boğaziçi, Malatya gibi farklı türlerin bir arada olduğu festivallerde de kategorik olarak da yer aldı belgeseller. Kaçı online, kaçı yüz yüze yapıldı bu festivallerin?

Çeşitli film festivallerinin belgesel dalı olarak 123 fiziksel. Sadece internet üzerinden ve FilmFreeway üzerinden düzenlenen yarışmaların belgesel ödülleri olarak 32 sanal.

İnternetin sunduğu imkânlarla yeni bir festivalcilik şekli de doğdu artık.

2019 yılında sadece internet üzerinden online olarak düzenlenen İzmir Artemis Film Festivali varken 2020 yılında 14 yarışma başladı. 2021 yılında ise bu sayı 31’e ulaştı.

Evet, internetin sunduğu imkânlarla ve salgındaki sokağa çıkma yasaklarından beslenen bir çok sanal festival yapılmaya başlandı.

Sanal derken?

Alışılagelmiş fiziksel olarak düzenlenen filim festivali kültürünün dışında bir anlayışa sahip, internet üzerinden düzenlenen film yarışmaları son 4-5 yıldır çeşitli platformlarda düzenleniyordu. 2020 yılında sadece Türkiye değil tüm dünyada bu tip internet üzerinden film yarışmaları çoğaldı. O yüzden online değil de “sanal festivaller” diyorum ben bunlara.

Teknik ve ilkesel olarak bu sanal festivallerin fiziksel ve online festivallerden farkları neler?

Büyük bir çoğunluğu para kazanma amaçlı olduğu için yarışmaların çok azı yılda bir kez ya da 3 ayda bir. Çoğu aylık ve haftalık olarak düzenleniyor.

Aylık ve haftalık mı? 3 ayda bir bile çok. O kadar kayda değer, bir festivale gönderilecek nitelikte film üretiliyor mu ki?

Yakında günlük yarışma düzenlenirse hiç şaşmam. Çünkü bu tip sanal yarışmalar ulusal düzenlenmez, zaten bir ülkede bu kadar üretim de olmaz. Tüm sanal festivaller uluslararası düzenleniyor. Tüm dünyada bu yarışmaları besleyecek kadar film bulunabiliyor.

Özellikle fiziksel olarak düzenlenen geleneksel festivallerden ödül alamayan, finalist olamayan, katılıp umduğunu bulamayan birçok film bu tip yarışmalara yöneliyor, kendisi farkında olsa da cv’ye yazacak bir ödülü, afişe koyacak bir sırması oluyor.

Bu sanal festivaller para kazanma amaçlı olduğu için katılım parası alınıyor. Sinema alanında ünlü kişiler jüri yapılarak veya kendilerine onur ödülü gibi ödüller verilerek, daha fazla katılımcıyı çekmek için festivalin legal olduğunu düşünmeniz sağlanıyor. Sinema alanındaki önemli mevkilerdeki kişilerin buna alet olmaması gerekiyor. Belki de durumun böyle olduğunu bilmiyorlardır.

Bilmeyebilirler. Gerçi bir festivale jüri olarak davet aldığımızda sorup soruşturuyoruz. Nedir, ne değildir, kimler var festival komitesinde, diğer jüri üyeleri kim vs. ancak yine de anlaşılmayabilir.

Bu festivallerin hemen hemen hepsinde film gösterimi yapılacağı bildirildiği halde yapılmıyor. Sahte bir gösterim programı açıklanıyor. Verilen film gösterim linkleri çalışmıyor.

Hemen hemen her katılana ödül veriliyor. Çok fazla ödül veriliyor. Bir seferde yaklaşık 30 ödül veren yarışmalar düzenleniyor. Ödül alanlardan fotoğraf çektirip göndermeleri isteniyor.

Tevekkeli değil ortalık “ödüllü yönetmen”den geçilmiyor. İşte yok İtalya’dan ödül aldım, Almanya’dan ödül aldım, Singapur’dan ödül aldım yok Arjantin’den ödül aldım. Bazı filmler var ki hani buna hangi jüri, kim nasıl ne ödülü vermiş diyorsun. Ya da demek ki katılan diğer filmler o kadar kötüydü ki aralarından bu sivrildi diyorsun.

Bu tip sanal yarışmaları sistemle kafa bulan kişiler, para kazanmaya çalışan dolandırıcılar, işin ciddiyetinden haberi olmayan para kazanmak için yola çıkan gençlerin evde tek başına veya ekip olarak düzenlediği görülüyor. Ama ne yazık ki içlerinden bazılarının akademisyenler, kısa filmciler, oyuncular olduğunu da görüyoruz.

Para ödülü de var mı? Hadi ödül belgesi ve heykelciği ya da plaketi her neyse verilir de?

Bu sanal festivaller para kazanma amaçlı olduğu için hiçbiri kesinlikle para ödülü vermiyor. Her katılan aslında kendi ödül heykelciğinin ve kargosunun parasını da ödemiş oluyor. Jüri üyeleri yok veya açıklanmıyor. Bir seçici var ama kim olduğu belli değil. IMDb gibi veri tabanlarına festivalin ödülleri eklenerek cazibeli hale getiriliyor. FilmFreeway gibi platformlar bu yarışmalara olanak tanıyor, böylece isteyen herkes kişisel yarışmasını düzenleyip oturduğu yerden para kazanabiliyor.

Peki insanlar bu sanal festivalcilere sormaz mı neden öyle, neden böyle, bu nasıl organizasyon diye?

İletişim kesiliyor. Mail adresi sahte veya cevap verilmiyor. Web sitesi sahte veya gerekli bilgiler verilmiyor. Festival direktörü sahte isim veya gerçek ise tüm iletişimleri kesiyor. Bu tip yarışmaları düzenleyenlere sahtekâr gözüyle de bakanlar var.

Başka ülkelerde yaşayan uyanıklar kendi ülkelerinde sahtekâr damgası yememek için Türkiye adresi veriyorlar. Örneğin 2020 yılında 4 yarışma İranlılar tarafından gerçekleştirildi. 2021 yılında 3 İran, 1 Almanya, 1 Amerika yarışması İstanbul adresi kullanıyor.

Bu tip festival ve yarışmalar için yapan memnun, gönderen memnun, ödül alan memnun diye baksak ne olur? Onlar da kendi çapında takılırlar, öyle bir kategori olurlar.

Bu yarışmaları düzenleyenler para kazanıyorlardır ama bunlar çok büyük paralar değil ufak hesaplar olduğu aşikar. Ancak dünya sineması için ne yaptıklarının farkında değiller. Farkında olanlar da dünyadaki festival, ödül sistemi ile neredeyse kafa buluyorlar, dalga geçiyorlar. Bu tip yarışmaların düzenleme şeklini bilmeyen okul, kurum veya kişiler yönetmenin gerçekten bir jüri tarafından ödüllendirildiğini düşünerek bunu haber yapıp sosyal medyada duyuruyorlar. Türkiye’deki bazı televizyon kuruluşlarının genel müdürleri ödül aldı diye elemanını kutluyor, haber yapıp boy boy resim çektiriyor veya üniversite rektörleri öğrencimiz ödül aldı diye araştırmadan duyuru yapıyorlar.

Desene durum vahim.

Bu tip internet üzerinden yapılan sanal yarışmalar ne yazık ki Kültür Bakanlığı’ndan bile destek alabiliyor. Ayrıca bu tip para kazanılan yarışmalara Kültür Bakanlığı veya vergi dairesinin de bir yaptırımı yok. Bu yarışmaları hatta bütçe verilen bütün yarışmaları, düzgün yapılıp yapılmadığına dair takip edecek bir birim de bulunmuyor.

Bu tip online yarışmalar hiç mi yapılmayacaktı? Yurt dışında bir çok festival paralı başvuru ile yapılıyordu zaten pekiyi ülkemizde düzenlenen festivaller paralı yapılamaz mıydı? Tabii ki bunlar bir gün olacaktı. Bu tip paranı gönder ödülünü göndereyim yarışmaları da gerçekleşecekti.

Evet teknoloji sosyolojiyi etkiliyor, hatta belirliyor. Ancak bu durumdan gerçek sinema üreticilerini, sinema sektörünü, sinema sanatını ve sinema seyircisini korumak lazım.

O zaman tüm dünyada artık ödül alan yönetmenlerin ödülü hangi yarışmalarda aldığı da sorgulanacak. Bu tip bol ödüllü para ile ödül verilen sanal festivallere katılan yönetmenlere saygı duyulmayacak. Bu yarışmalardan bol ödül alan yönetmenler tespit edilip elenecek. Bu tip yarışmalar aslında fiziksel ve geleneksel festivalleri düzenlemenin ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. Geleneksel festivallerden alınan, mesleğinde önemli jüri üyelerinin verdiği ödüllerin de ne kadar değerli olduğunu daha iyi anlatıyor.

CineMascot instagram hesabı üzerinden bu tip yarışmalara katılmaması için kısa filmcileri uyaran bir oluşum kurdu. FilmFreeway üzerinden düzenlenen ve bu şartlara uyan festival ve yarışmaları deşifre etti.

Her şey bir ödül sertifikası ve heykelciği için yani. Nerden, kimden gelirse gelsin.

Bu tip sanal yarışmalar, özellikle kendini tanıtmaya çalışan veya yeni film çekmeye başlayan bir yönetmen için önemli olan ödüllere karşı saygıyı, inancı azaltıyorlar. Bilerek veya bilmeyerek bu yarışmalara kazananlar gerçekten bir jüri tarafından ödül aldıklarını düşünüyor. Bunun farkında olan ve özgeçmişime ödül yazayım diyen birçok uyanık da sadece bu tip festivallere katılıyor. Paranı gönder ödülün gelsin. Özgeçmişine yaz okulun, ailen seninle övünsün.

Ödül avcılığı artık ödül budalalığına dönüşmüş durumda. Son zamanlarda o kadar çok rastlıyorum ki, özellikle genç ya da ilk belgeselini çeken yönetmenlerde. Filmlerinden söz ederken daha adını, konusunu, yapım koşullarını, gösterim mecralarını belirtmeden bilmem ne kadar ödül aldıklarından söz ediyorlar. O kadar çok ödül almış bir filme sizin bir eleştiri ya da yorum getirmenizi anlamsız buluyorlar ya da siz zaten getirmiyorsunuz, getirme gereği duymuyorsunuz. Hele sizin jüri olduğunuz bir festivale katılmışlarsa zaten o kadar çok ödül ve beğeni almışlar ki; e artık siz de beğenir ve ödül verirsiniz, vermezseniz zaten ön yargılısınız, birilerine torpil geçiyorsunuz ya da bu işten anlamıyorsunuzdur.

Bu yarışmalarda jüri üyeleri kimler ve jüri nasıl seçim yapıyor, buna da bakmak lazım.

Senin sözünü ettiğin, artık adına ne diyeceğimizi bilemediğimiz sanal festivallerde nasıl seçildiğini bilmiyorum. Ancak genel olarak belgesel festivallerindeki jüriler festival organizasyonu tarafından kendi vizyon ve misyonuna ve belgesel anlayışlarına-algılarına uyan kişilerden seçiliyordur. Bazen eş dost, sen-ben bizim oğlan ya da alakasız kişiler olmuyor mu, oluyor tabi. E o zaman katılımcılar beğenmedikleri jürilerin olduğu festivallerde filmlerini çekebilirler. Jüriler nasıl seçilmeli diye fikrimi sorarsan.

Evet soruyorum

Ben resmi ve gayri resmi danışmanlık yaptığım festivallerde; belgesel konusunda belli bir tecrübe ve birikime sahip, alanın çeşitliliğini sağlayacak yönetmen, yapımcı, senarist, görüntü yönetmeni, kurgu yönetmeni, film müzikleri bestecisi, sinema yazarı, araştırmacı ve akademisyenden oluşmasının öneminin altını çiziyorum. Bu isimlerin tek tip olmamasına farklı sinema anlayışlarından, toplumsal ve kültürel çeşitlilikten seçilmiş olmalarının gerekliliğinin altını çiziyorum. Sen ben bizim oğlan şeklinde olmamalı kesinlikle.

Sen ne düşünüyorsun jüriler ve ödüller konusunda? Ödül sayısı mı önemli, hangi festival ve/veya yarışmadan ve hangi jüriden ödül aldığı mı önemli? Dahası ödül ne kadar önemli?

Aslında ben yarışmaya karşıyım. Yıllar önce Barış Manço ile bu konuyu konuşmuştuk, O “sanatın yarışması olmaz sergisi olur” demişti. Bunu atasözü olarak kabul ediyorum, haklı. Ancak madem ki sinema sektöründe film festivallerinde yarışmalar düzenleniyor, o zaman eğer bir istatistik olarak bakarsak ödül sayısı da önemli. Ama halen devam eden yarışmalardaki siyaset, adam kayırma, taraflı jüri seçimi gibi unsurların dışında bir de bu tip sanal yarışmalar düzenlenmeye başlandığında kesinlikle ödülü hangi festivalin, hangi jürinin verdiğine herkes dikkat etmek zorunda.

Sen ne düşünüyorsun?

Aslında bu konudaki düşüncelerimi biliyorsun. Ödülün merak, bilinirlik ve bir sonraki belgesel için heyecan, motivasyon ve kaynak yarattığı açık. Ancak yurt içi ve yurt dışı festivallerinde ödüller alıp bir daha ortalıkta gözükmeyen pek çok kişi var. Ödülü kutsayanlardan değilim. Önemli olan üretmeye devam etmek, filminizi gösterebilmek, seyirci ile buluşmak, seyircinin ilgisine mazhar olmak, tartışmak, sormak, anlamak ve de filminizle alanda, sektörde, süreçte, zamanda yer almak, hatırlanmak, referans gösterilmek.

Şimdi sanal ve fiziki festivallerle birlikte festivallere dair yıllık rapor ve analiz yapmak da zorlaşacak. Ne yapıyorsun. “fiziki ve sanal” festivallerde alınan ödüller diye ayrı kategorize mi ediyorsun?

Sanal yarışmalar tüm dünyada yeni bir gelişme olduğu için ve üzerlerinde akademik çalışmalar yapılmadığı, kitaplara girmedikleri ve bu konuda sempozyumlarda bazı kararlar sonuçlar alınmadığı için nasıl bir yöntem izleneceğini kimse bilmiyor. Ben de karar veremiyorum. Yönetmen “Ödülümü yaz” diyor, sanal olsa da “Bana verdiler” diyor, diğer yönetmenler ise “Bu geçerli olmaz çünkü sahte” diyor. Ancak sanıyorum tüm dünyada bu tip yarışmalar görmezden gelinecek, istatistiklere girmeyecek ve değerlendirilmeyecek. Ödülü alanlar da örneğin işe girerken sanal yarışmadan ödül alındığını gördüklerinde, bir gün bunun kötü bir şey olduğunu fark edecekler…

2020 ve 2021 yılının her kategorideki festival, jüri ve ödül festival analizine kameraarkası.org adresinden ulaşabilirsiniz.

www.kameraarkasi.org/makaleler/makaleler/2020_filmfestivalleri.pdf

(Bu yazı ilk olarak 20 Ocak 2022 tarihinde cinedergi.com’da yayınlanmıştır.)

(21 Ocak 2022)

Semra Güzel Korver

Büyük boy, gerçekten kalın ve iyi kağıda basılmış “Karanlıktaki Işık Yılmaz Güney” sadece sinemacıların değil, sinemanın bir iletişim aracı olduğunun bilincinde olan herkesin sayfaları arasında kaybolacağı bir kitap. Tahir Yüksel, ilk kez kapısından girdiği sinemada, göründüğünde muhakkak alkışlanan Yılmaz Güney’i görmüş ve tutkuyla bağlanmış. Bu, öyle böyle bir tutku değil, öyle böyle geçmiyor, istedikçe istiyor ve büyüdükçe sizi de büyütüyor. O büyüme sizden çevrenize, çevrenizden bütün kente, bütün ülkeye hatta dünyaya yayılıyor.

Biriktirme tutkusu…

Tahir Yüksel, Kütahya Simav’dan, fırsat buldukça -hemen hepimiz gibi- anne babasının denetiminden kaçarak sinemaya gitmeye başlamış, ama bir farkla: sadece Yılmaz Güney’i izliyor sürekli. Kartpostallarını biriktiriyor, gazetelerden kestiği fotoğraflarını saklıyor. Bu duygu giderek tanışma arzusunu kamçılamış cezaevinde çile dolduran Yılmaz Güney’e yazıyor, iletişim kurmak için. “Aşkla yapılan her şey başarıya ulaşırmış” ya, Yüksel de, sonunda Yılmaz Güney’den mektuplarına cevap alıyor. Yazışmalarla yetinmeyince ziyaretine gidiyor.

Gazete kesiklerinin ve fotoğrafların yanına bu kez Yılmaz Güney’in mektupları, telgrafları da katılıyor. Yüksel’e yetmiyor bunlar, bulduğu yıpranmış afiş, afişet, lobi vb. belgeleri gelişen teknolojinin de yardımıyla temizleyip onararak gerçek bir arşive dönüştürüyor.

İşte bu arşiv kitaplaşan ve bu ülkenin sosyolojik, siyasal, kültürel gelişimini gözlemeye fırsat veren… Sadece Yılmaz Güney posteri değil, dönemin sosyopolitik konumu da gözler önüne seriliyor bunlarla. Ne olmuş, kim ne demiş, kim neyi niye yapmış…

Kıymet bilirlik…

Öte yandan Tahir Yüksel’in bu yaptığı, gerçekten de çok önemli. Yılmaz Güney üzerine onlarca kitap yazıldı, onlarca haber yapıldı, onlarca film adandı kendisine, ama hemen hepsi birilerinin yapıp yazdığıydı. Tahir Yüksel ise artık birçoğuna ulaşılması imkânsız sıradan haber ve fotoğrafları biriktirerek onların gerçek değerini bulmasını sağladı.

Sadece fotoğraf ve gazete kesiği olsa yine bir derece; Yüksel, afiş, afişet ve lobileri de biriktirerek aslında sosyal (tırnak içinde) olan devletin yapması gerekeni yaparak dünya çapındaki bir sinema sanatçısının sanatsal yaşamını sergiliyor.

Korsan her yerde…

Korsan kitaptan, kasetten, yolcu otobüsünden söz ediliyor; korsan yayınlar da var, ama korsan film pek bilinmez. Onları da gün yüzüne çıkarmış Tahir Yüksel. Yılmaz Güney 12 Eylül’den sonra yurtdışına çıkıp, Cannes’da büyük ödül de kazanınca uyanık prodüktörler buldukları filme yeni bir ad verip eski Yılmaz Güney filmlerini pazarlamaya başlamıştı. Onları da saptayıp gerçek adını da ekleyerek arşivlemiş. Bu çok önemli ve gerçekten yararlı bir çalışma… Keşke aynı adla olsa da video furyasında kopyalanan diğer filmler için de yapılabilse…

Desteklemiş…

Yılmaz Güney’in Tahir Yüksel’e yazdığı umut, sevgi ve heyecanla dolu mektupları, okuyan herkese yeni bir pencere açacaktır.

Büyük ozan Ahmed Arif’in, hepimizin dilinden düşmeyen önemli dizeleri
“Nerede olursan ol,
İçerde, dışarda, derste, sırada,
Yürü üstüne – üstüne,
Tükür yüzüne celladın,
Fırsatçının, fesatçının, hayının…
Dayan kitap ile
Dayan iş ile.
Tırnak ile, diş ile,
Umut ile, sevda ile, düş ile…”
Yılmaz Güney’in mektuplarında anlam kazanmış. O da mektup arkadaşlığından ileriye giden dostluğunu daha da güçlendirmek için hep okumasını önermiş. Tahir Yüksel’in bu biriktiriciliğini öğrenen Güney, inanılmaz bir ileri görüşlülükle (biliyor ki, devlet bu tür belge birikiminden hoşlanmaz) kendisinde bulunan belgeleri veriyor, diğerlerinin verilmesini sağlıyor ve kaybedilen bir dönemin en azından yeniden gün yüzüne çıkmasını sağlıyor.

Tahir Yüksel’in bu önemli, önemli olduğu kadar gerekli, gerekli olduğu kadar yaygınlaştırılması ve desteklenmesi zorunlu çalışması gibi çalışmaların daha çok yapılması hem yerel yönetimlerin hem de halkın gelişmesi için büyük önem taşıyor. Adana Büyükşehir Belediyesi, “Karanlıktaki Işık Yılmaz Güney” kitabını yayımlayarak kalıcı bir yapıt kazandırmış ilgilenenlere… Kutluyorum.

Karanlıktaki Işık Yılmaz Güney
Tahir Yüksel
Belge birikimi, arşiv, 1150 fotoğraf ve gazete kesiği
Adana Büyükşehir Belediyesi 2019, 624 s.

(18 Ocak 2022)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com

Halen sinemalarımızda gösterimi süren ‘Licorice Pizza’ Paul Thomas Anderson’ın en şeker, en umut verici çalışması. 1973 Kaliforniya yazının pırıl pırıl güneşi altında kendinden 10 yaş büyük Alana’ya ilk görüşte çarpılan onbeşlik Gary kolay pes eden tiplerden değildir. Çocuk oyuncu olarak ses getiren işlerde rol almış yeni yetme delikanlı pek de yürek hoplatmayan dış görünüşüne rağmen, nefes nefese ilgisi ve tutkulu ısrarı ile koca burunlu Yahudi kızın ilgi alanına girmeyi başarır. San Fernando Vadisi’nin gençleri toz pembe hayatın dik yokuşlarında birlikte büyürken, birbirlerine olan bağlılıkları çeşitli sınavlardan geçecektir.

Benzerlerini sıkça izlediğimiz büyüme öykülerinin bildik klişelerine yüz vermeden keyifli bir çağdan nostaljik meltemler estiren film, Amerikalı auteur sinemacının doğup büyüdüğü iklime, Hollywood alemine ve Melekler Şehri’ne bir aşk mektubu niteliğinde. Annesinin ufak çaplı halkla ilişkiler firmasında çalışıp oyunculuğunu sürdürmek için ajansların kapısını aşındıran Gary engellenemez girişimci ruhuyla genç yaşında önce su yatağı pazarlamacılığına girişecek, ardından yasal engellerin kaldırılmasını fırsat bilerek Pinball imparatorluğunu kurmak üzere kolları sıvıyor. Kendi deyimiyle doğuştan bir şov insanıdır o. Genç girişimciye desteğini sürdürecek olan Alana büyümenin sarp yollarında hayatını toparlamak üzere bir politik kampanyaya gönüllü olarak katılmayı seçiyor. Petrol üreten ülkelerin tüm dünyayı etkileyen ambargo günlerinde parıltılı kentin çok da tekin olmayan vitrin yüzleri ile karşılaşan iki kafadar, başları derde girmeden kendi yollarını çizmeyi sürdürecekler midir?

‘Licorice Pizza’ yönetmenin ailesi ve şov aleminden yakın dostlarının rol aldığı bir hatıralar albümü. Ana karakter Gary Valentine yapımcı Gary Goetzmann’ın Hollywood anılarından ilham alarak yaratılmış. Yönetmenin bu rol için seçtiği Cooper Hoffman daha önce ‘Magnolia’ ve ‘The Master’da çalıştığı çok erken kaybettiğimiz usta oyuncu Philip Seymour Hoffman’ın küçük oğlu. Haim grubunun müzik videolarını çekerken tanıdığı Alana Haim ise grubun diğer üyeleri olan kız kardeşleri ve de anne babası ile birlikte filmde yer alıyor. Gary’nin seçmelerindeki kasting direktörü Anderson’ın eşi Maya Rudolph’tan başkası değil.

Geleneksel ile yeni sinemanın karşılıklı mücadele içinde olduğu 70’lerin parlak ama tekinsiz Hollywood’dan düşmüş ilginç portreler yönetmenin dağarcığından çıkmış. Sean Penn’in canlandırdığı yaşlanmaya yüz tutmuş Jack Holden, Hollywood star sisteminin ünlü ismi William Holden’dan esinlenmiş. Şöhret sarhoşu pervasız Hollywood yıldızını artık prensesliğin keyfini süren Grace Kelly ile birlikte ‘Toko-Ri Köprüsü’nde yönetmiş Mark Robson’a ünlü müzik adamı Tom Waits hayat vermiş. Barbra Streisand’in o yıllarda birlikte olduğu kadın delisi yapımcı kuaför Jon Peters’ı gerçek ismini koruyarak kısa rolünde harikalar yaratan Bradley Cooper’a oynatmış. Alana Kane’in seçim kampanyasında destek verdiği ve filmde son dönemin yükselen yönetmenlerinden Benny Safdie’nin yorumladığı Los Angeles Belediye Meclisi Üyesi Joel Wachs bir diğer gerçek karakter. ‘Taksi Şoförü’nün seçim kampanyası bölümleri ile benzerlikler taşıyan bu ilginç sekansta, parlayan güneş altında Nixon dönemi muhafazakârlığının baskıcı ortamına, idealist Belediye Başkanı adayının saklı eşcinselliğine tanıklık ediyoruz.

Film ilginç ismini o yılların aynı adı taşıyan pek popüler plak mağazasından almış. Dönemin gözde parçalarının hikâyenin eşlikçisi olarak fonda sürekli çalıyor olması bu açıdan anlamlı. Sonny and Cher, The Doors, Blood Sweat & Tears, Suzi Quatro ve diğerlerinin sevilen şarkıları genç çiftin kaygısız yaşam serüvenine eşlik ederken OPEC ambargosuyla benzin kuyruğunun oluştuğu o ilk günlerde fondan David Bowie’den ‘Life on Mars’ın ezgileri duyuluyor. ‘Phantom Tread’in ardından bir kez daha görüntü yönetmenliğine ortak olan sinemacının kamerası ana karakterlerin uzantısı olarak yerini alırken, onların enerjik koşusu leitmotif olarak kullanılmış. 50 yıl öncesinin anılarını yoğun bir nostalji duygusu ile aktaran, nüfus olarak azınlıkta kalmış siyahların ortalıkta gözükmediği bu beyaz ‘Amarcord’, ABD’nin o yıllarına uzaktan da olsa tanıklık etmiş bizden kuşaklara özellikle tavsiye edilir. Ve de iyi sinema yapmak isteyen gençler bu yönetmenlik dersini kaçırmasın.

(15 Ocak 2022)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

Dünya sinemasına başyapıtlar armağan etmiş olan Asghar Farhadi’nin pek de verimli olmayan İspanya deneyiminin ardından ülkesine film çekmeye dönmesi kuşkusuz memnuniyet verici. Geçtiğimiz yıl Cannes Film Festivali’nde Jüri Büyük Ödülü’nü kazanan son filmi ‘Kahraman / Ghahreman’ın ana karakteri Rahim Sultani borcu yüzünden 2 yıldır hapis yatmaktadır. Tabela ressamlığı ve hattatlığını cezaevinde de sürdüren genç adam iki günlüğüne izne çıktığında sevgilisi Ferhunde’nin otobüs durağında bulduğu çantadan çıkan 17 adet altını bozdurup borcunu ödeme ve salıverilme hayalini kurar. Ancak altınların değeri borcun yarıya yakın bir miktarını karşılamaktadır. Alacaklı bacanağı şikayetini geri almak için işi zora sokunca çift başka bir plana sarılır. Rahim bulunan altınları sahibine teslim edecek böylece kamuoyunun takdirini kazanarak cezaevinden kurtulabilecektir. Başlangıçta işler yolunda gider. Basın ve sosyal medya kanalıyla bir gecede gündeme oturan genç adam davranışı nedeniyle kahraman ilan edilerek halkın sempatisini kazanmayı başarır. Köklü bir yardım derneği borç miktarının toplanması için bağış kampanyası başlatır. Cezaevi yetkilileri elverişsiz hapishane koşullarını ve yakın bir geçmişte cereyan etmiş mahkum intiharını örtbas etmek için bu durumu köpürtmeye kararlıdır.

Ancak işler dışardan göründüğü gibi değildir. Kendi söylemiyle ‘Rahim’in masum köpek tavrına’ kanmış küçük esnaf bacanağı onun tefeciden aldığı parayı ödeyebilmek için zora düşmüş, kızının çeyizini elden çıkarmak zorunda kalmıştır. Rahim’i işe alacak olan Belediye Meclisi yetkilisi olayı kurcalayıp sorular sormaya başladığında esmekte olan yalan rüzgârı şiddetlenmeye başlayacak, ortalık beklenmedik biçimde karışacaktır. Hızla çıktığı tepeden ani düşüş tehlikesi ile karşı karşıya kalan Rahim onurunu yeniden kazanmak için bir adım atabilecek midir.

İranlı usta sinemacı önceki filmlerinden aşina olduğumuz gündelik basit bir öyküden yola çıkıyor. Bozulmamış kent dokusu, sade hayatı ve küçük esnafıyla Şiraz kentini mekân almış olması hikâyesi ile yakından ilgili. Fars bölgesinin merkezinde yer alan, İslamiyet öncesi ve sonrasında İran medeniyetinin simgesi, 2500 yıllık tarihiyle ülkenin onur ve gurur kaynağı olmuş bir kent Şiraz. Başlangıç jeneriğinin hemen öncesinde, Pers krallarının antik kaya mezarları onarımında çalışan eniştesini ziyarete giden Rahim’in tahta iskeleleri teker teker tırmandığı ve tepeye ulaştığında mavi gökyüzünde ‘Kahraman’ ibaresinin belirdiğini görüyoruz. Genç adam çağdaş medya olanaklarıyla hızla zirveye çıkışın bedelini öderken yaşadığı kentin şanına yaraşır onurlu bir hayat kurabilecek midir.

Farhadi buna benzer sorular sorarken her zaman olduğu gibi hikâyesinde klasik iyi ve kötülere yer vermiyor. Basit öykülerden yola çıkarak insan ruhunu neşter altına yatıran İranlı filozof sinemacı, ustaca çizdiği karakterlerini zaafları ve erdemleriyle bir ahlâk ve vicdan sınavına tabi tutuyor. Olaylar hızlı bir biçimde yön değiştirir, algılar pinpon topu bir oraya bir buraya savrulurken, genç bir insanın onur mücadelesi ve yaşanan süreç boyunca değişimini ustaca aktarıyor. Usta sinemacının oyuncu yöneminde çok başarılı olduğunu biliyoruz. Bu defa elinde Amir Jadidi gibi bir mücevher var. İran sinemasının yükselen oyuncusunun, şaşkın kurnaz işbirlikçi ve evet bir masum köpek şirinliğindeki adamdan oğlunun gururu ve mutluluğu için mücadeleyi göze alan babaya dönüşümünde son derece başarılı bir performans sunuyor.

Farhadi baba ile oğulun altınların teslim edildiği meçhul kadını kent sokaklarında aradığı bölümde ünlü ‘Bisiklet Hırsızları’na saygıyla bir selam çakıyor. Çok iyi düşünülmüş, usta işi bir mizansenle filmini noktalarken ona ve sinemasına bir kez daha hayranlık duyuyorsunuz.

(08 Ocak 2022)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

Bazı isimler vardır, marka olmuşlardır artık; herkes tanır, herkes benimsemiştir, tartış(ıl)maz bile. Sinemada çokça sayabiliriz böyle ismi… Onlardan biri Arzu Okay. Her ne kadar yeni Bakan’ın alametifarikası olduysa da birçok insanın gözleri ışıldamıştır tam şu an, Arzu Okay adını görünce. Birçoğu da şaşırmıştır muhakkak. Ancak İletişim Yayınları’ndan çıkan Türey Köse söyleşisini okuyunca bambaşka bir pencere açılacak önünüzde ve başlığa da çıkardığım “Bir tek aptallar değişmez” Fransız atasözünü anacaksınız, muhakkak.

Çocuk denebilecek bir yaşta kamera karşısına geçmiş, yüzden fazla filmde rol almış, Arzu Okay, sadece 17 filmle bir dönemin sembolü olarak kabul ediliyor. Belki bir haksızlık ama herkes kabul etmiş ve kendisi de benimsemiş. Rahatsız olmadığı apaçık, hatta gizlemeden, erinmeden söylüyor da…

Peki, söylenegelen bu sembollük ne kadar doğru? Türey Köse ile söyleşisinden öğreniyoruz ki, çekilen filmler erotik denilebilir, araya konan parçalar nedeniyle pornoya dönüştürülmüş. Sadece onlar değil, Yeşilçam’ın geleneksel çizgisinde çekilmiş filmlerine de parça konmuş Okay’ın.

Yoksulluğun ve yoksunluğun izi…

Babası kendilerini bırakıp gidince annesinin de yaşamını sürdürebilmesi için okulu yarıda kesip kamera karşısına geçmiş Arzu Okay. Akıntıya kapılıp sürüklenmemiş, ne istediğini bilerek, ne yaptığının farkında olarak kararlı durmuş. Zaten o kararlılıktır ki kazıyarak sökerek kazanmış hayatını; yoksa ününün verdiği kolaylıkla “havadan” para kazanması işten bile değildir, birçoklarının yaptığı gibi.

Kan tükürse de kızılcık şerbeti içtim demez, önerilere hatta baskılara rağmen, üstüne üstüne gider. Gözü karadır ve dener hiç bilmediği bile olsa ayakta kalma yollarını. Dericilik yapmaya başladığında, hanutçuluğun belirleyiciliğini öğrenir ticaret için, Edirne’ye gidip oradan çekmeye başlar turistleri. Fransa’ya gittiğinde bir kelime bile edememenin haklı hüznüyle dil öğrenmeye başlar. Sadece Fransızca değil, İngilizce de öğrenir. Kızının kendisi gibi olmaması için ona özel dil dersleri aldırır, İspanya’ya gönderir.

Kızını tek başına yetiştirir Arzu Okay, tüm zorluklarına karşın. Geleneksel ya da standart herkesin kabûl edegeldiği statüleri bırakır bir tarafa, aklının sesini dinleyerek sürdürür çabasını.

Oyunculuk bir meslek…

Sette yaşadıklarını anlatıyor; tabii ki şimdiki koşullar çok farklı. Sokak arasından kalkan minibüslere doluşup tıklım tıkış (setçisi, ışıkçısı, oyuncuları vb.) çekime gittiklerini… Sesli çekim yapılmadığı için kamera arkasındaki konuşmaların kendilerini ne denli etkilediğini (burası çok önemli, çünkü daha sonraki yıllarda da negatif kaçak gelirdi ve çok pahalıydı, tekrar çekim ihtimali neredeyse sıfırdı; düşünün ne denli odaklanmaları gerektiği)… “Oyunculuk bir meslek, yaparken de onun şartlarında yapıyorsun. Erotik filmlerde oynayanlar şehvet duymak, kovboy filmlerinde oynayanlar kovboy gibi hissetmek zorunda değil kendini. Kötü adam da özel hayatında herkese kötülük yapmayacak!” diye anlatıyor (s. 55).

Sansür nedeniyle (Devlet Denetim Kurulu vardı ve senaryolar da filmler de onay almak zorundaydı, doğal olarak da) -pahalı bir iş olan- filmini kurtarmak adına çift final çekildiğini anlatıyor: Katili polisin mutlaka yakalaması lazım. Adamın ölümünden sonra kaçamazsın sevgilini alıp, yoksa sansürden geçemez. O zaman, sansürden geçebilmesi için polisin gelip yakalamasını kaydedeceksin, ama gösterime, sevgilinle kaçtığını (seyirci öyle mutlu olacaktır) sokarsın.

Oyuncular da hayata dâhil!

Arzu Okay, film çekimleri (gerek toplumsal süreç gerekse televizyonun katkısıyla) sekteye uğrayınca sahneye çıkmaya başlar. Şarkıcı değildir aslında, kendine göre sesi de kötüdür, ama o çocuksu yüzü yeter. Bir o yana bir bu yana koşturarak, hoplaya zıplaya, söyler sözlerini unuttuğu şarkıları. Bir gün, bir yerlerde, kurşunlanırlar, polisi çağırırlar; emniyet müdürü, “Beni de tarıyorlar ya, bana ne” der ve umursamaz yaşananları.

Politik olarak da belli bir duruşu vardır Arzu Okay’ın, kitaplarla sağlamıştır. Gerek yurtdışında, Paris’te iltica eden solcuları korur kollar gerekse yurtiçinde barış için yollara düşer. Sivil bir inisiyatifle, “İlla bana mı sıra gelmesi gerekiyor, benim canım acıdığı zaman mı tepki göstereceğim olup bitenlere” düşüncesiyle “Savaş dursun, insanlar ölmesin” diyenlerle Diyarbakır’a gider. Plastik mermi yer ayağından, ama sürdürür bu tavrını. İzmir’de, Ankara’da, Urfa’da, Bodrum’da, Adana’da da benzer eylemliliklerin içinde olur, destek amacıyla açlık grevine bile katılır, “Bu da nereden çıktı” diyenler artık tanıyordur Arzu Okay’ı.

Radikal kararla evinden ayrılan, benzer bir kararla sinemayı bırakan Arzu Okay, “keşke”siz olduğunu söylüyor. Haklı bence de…

Arzu Okay “Keşke”siz Bir Kadın, Türey Köse, Anı – nehir söyleşi, İletişim Yayınları, 2021, 125 s.

(06 Ocak 2022)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com

Yıl 1969, Aralık ayının son günü, yani 31 Aralık, saat olmuş 23:59, TRT TV.de, tam 1970 yılına girildiğinde Türk Sanat Müziğinin duayen seslerinden Nesrin Sipahi terennüme başlıyor: “Bu yıl da böyle geçti şirin sözlü sevgili… Hayal içinde geçti o tatlı günlerimiz…” Yıllar nasıl geçecek diye hafızama nakşettiğim o yıl ve o günün üzerinden tam 51 yıl geçti, sinema diliyle söylersek “Rüzgar Gibi Geçti”. Ve geldik bugünlere, şimdi 2021 yılını da uğurluyoruz. Bu yıl da, birçok sevdiğimizi aramızdan aldı, meçhule götürdü. Hepsine tanrıdan rahmet diliyoruz, mekânları cennet olsun.

Yılın ilk kaybı seslendirme sanatçımız ve oyuncumuz Gül Vergon oldu, 01 Ocak 2021’de vefat eden sanatçı Ayazağa Mezarlığı’na defnedildi. Ocak ayı içinde Tunç Ergüden (Heykeltraş, Sanat Yönetmeni; Sevim Gözay (Gazeteci, Yazar, Sinema Programı Yapımcısı); Muammer Sun (Besteci); Ekrem Gökkaya (Sinemamızın efsane karakter oyuncusu, Yapım Yönetmeni, Yapım Amiri); Bülent Yıldıran (Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı); Oktay Yavuz (Oyuncu / Kurtköy Mezarlığı); Ali Utku (Görüntü Yönetmeni); Göktuğ Bakan (Kamera Asistanı); Varol Ürkmez (Futbolcu, Oyuncu); Atilla Pekdemir (Oyuncu) aramızdan ayrıldı.

09 Şubat’ta Oyuncu, Ses ve Seslendirme Sanatçısı Nur İncegül ve 19 Şubat’ta ise Yönetmen, Oyuncu, Senarist, Seslendirme Yönetmeni ve Sanatçısı Toygun Ateş, Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi. Pop Şarkıcı ve Oyuncusu Serpil Barlas ve Kısa Film Yönetmeni, Yapım ve Kamera Asistanı Furkan Murat Kaya da Şubat ayında kaybettiğimiz sanatçılarımızdı.

Baharı getiren Mart’ın aramızdan alıp götürdüğü sanatçılarımız: Altan Karındaş (06 Mart 2021); Rasim Öztekin (08 Mart 2021); Aytekin Çakmakçı (11 Mart 2021); Ertem Göreç (11 Mart 2021, cenazesi vasiyeti üzerine Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ne bağışlandı); Serdar Selvidal (13 Mart 2021); Levent Niş (13 Mart 2021); Mehmet Ezici (13 Mart 2021); Ayla Karaca (Atina Miloharakti / 18 Mart 2021); Luran Ahmeti (25 Mart 2021, Oyuncu, Üsküp, Kuzey Makedonya); Cesur Yılmaz (26 Mart 2021); Fazıl Ender Uzun (28 Mart 2021); Önder Şenyapılı (29 Mart 2021); Kaya Akarsu (30 Mart 2021).

Nisan ayı başındaki 3 kaybımız, Handan Uran Ertuğrul (01 Nisan 2021); Feridun Kete (03 Nisan 2021) ve Mutlu Parkan’ı (06 Nisan 2021) Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnettik. Festival, ödül töreni, gala gibi her türlü şenliğin vazgeçilmezi, sevimli karakter oyuncumuz Muharrem Erdemir’i pandemi belâsı 07 Nisan 2021’de aramızdan aldı götürdü. Rahmetliyle bugün darılsak, ertesi gün hiçbir şey olmamış gibi yine şen şakrak sohbet ederdik, mekânı cennet olsun. Nisan ayında bir döneme damga vurmuş Bestekâr, Şarkıcı Zeki Çetin; Oyuncu Mustafa Dik; Mehtap Ar; Erol Demiröz; Ertuğ Koruyan; Asım Ekren ve birkaç filmde rol almış olan ünlü Gazeteci Selahattin Duman aramızdan ayrıldılar ve hakkın rahmetine kavuştular.

Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı Cahit Çağıran, 13 Mayıs’ta vefat etti ve Ankara Karşıyaka Mezarlığı’nda toprağa verildi. Duayen Oyuncu, Senarist ve Yönetmenimiz Erol Keskin de Mayıs ayında rahmetli olan bir büyüğümüzdü.

02 Haziran’da kaybettiğimiz Müzik Danışmanı Hasan Saltık, Kartal Cemevi’nden kaldırılarak Küçükyalı Mezarlığı’nda; Sinema ve Bölge İşletmecisi Yüksel Kazmirci ise 07 Haziran’da İzmir Alsancak Hocazade Camii’nden kaldırılarak Çeşme Çakabey Kabristanı’nda toprağa verildi. Karikatürist, Senarist Kaan Ertem; Görüntü Yönetmeni, Oyuncu Nedim Akanlar; Ressam, Çizer Şafak Tavkul; Oyuncu Uğurtan Sayıner ve Ali Demirel de Haziran ayında vefat eden sinema sektörü çalışanlarıydı.

Karaoğlan, Tarkan ve iki adet “Senede Bir Gün” filmiyle hafızalarımıza kazınan Oyuncu – Yönetmen Kartal Tibet (02 Temmuz 2021); Kadıköy Süreyya Sineması’nın İşletmecisi Atıf Aksel (02 Temmuz 2021); 1970’lerin ünlü Siluetler grubunun Bas Gitaristi, Gazeteci, Sinema Yazarı Erol Bilem (15 Temmuz 2021); aşk filmlerinin unutulmaz yönetmeni Mehmet Dinler (15 Temmuz 2021); gülen adam Levent Aykul (21 Temmuz 2021); yükselen komedi oyuncusu Turgay Yıldız (22 Temmuz 2021); Türkiye aşığı ve filmlerimizde oynamış bir yabancı oyuncu Mike Mitchell (23 Temmuz 2021); Ramiz Yalçın (26 Temmuz 2021) ve efsane oyuncu Nedret Güvenç (31 Temmuz 2021) Temmuz ayında bu dünyadan göçüp gittiler. Nedret Güvenç’i Teşvikiye Camii’nden kaldırıp Kilyos Mezarlığı’nda toprağa verdik. Allah rahmet eylesin, mekânları cennet olsun.

Yılın en fazla kaybını Ağustos ayında yaşadık.
03 Ağustos’ta Hüseyin Özay,
07 Ağustos’ta İsmet Damgacı,
10 Ağustos’ta Sabina Toziya,
12 Ağustos’ta Nihan Katipoğlu,
15 Ağustos’ta Turan Vural,
17 Ağustos’ta Ali İnce,
19 Ağustos’ta Kadir Beycioğlu,
20 Ağustos’ta Mustafa Göçmen,
22 Ağustos’ta Şahin Gültekin,
25 Ağustos’ta Metin Çekmez,
31 Ağustos’ta Ferhan Şensoy,
31 Ağustos’ta İnci Çayırlı aramızdan ayrıldılar, nurlarda uyusunlar.

Eylül, sonbahar, dökülen yapraklar:
Seslendirme Sanatçısı, Oyuncu Nusret Çetinel; Müzisyen, Ses Sanatçısı, Oyuncu Dursun Salkım; Sinema, Tiyatro ve Dizi Oyuncusu İncilay Şahin; Şarkıcı, Oyuncu Efkariye Nurperi.

Oyuncu İlhan Daner, 12 Ekim 2021 tarihinde Üsküdar Şakirin Camii’nden Ümraniye Hekimbaşı Mezarlığı’na; Oyuncu Kemal Kuruçay, 22 Ekim 2021 tarihinde Ankara Karşıyaka Mezarlığı’na defnedildi; Yazar, Senarist Doğan Akhanlı ise 31 Ekim 2021’de Almanya’da toprağa verildi.

2021 yılının Kasım ayında ise 11 sanatçımızı ebedi istirahatgâhlarına uğurladık. Semra Dinçer (01 Kasım 2021, Oyuncu); Arzu Akın (02 Kasım 2021, Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı); Yunus Güner (10 Kasım 2021, Oyuncu); Bahar Korçan (11 Kasım 2021, Kostüm Tasarımcısı); Ekrem Erkek (12 Kasım 2021, Oyuncu, TV Programcısı); Tatul Anuşyan (15 Kasım 2021, Oyuncu, Başrahip); Bekir Tunç (19 Kasım 2021, Efekt, Miksaj, Senkron, Ses Operatörü); Doğan Bavli (21 Kasım 2021, Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı); Murat Canöz (22 Kasım 2021, Yeni Tual Film ve Elhamra Sineması Çalışanı); Ercan Turgut (23 Kasım 2021, Şarkıcı); Kaya Olgar (26 Kasım 2021, Manken, Oyuncu)

03 Aralık 2021 tarihinde kaybettiğimiz Halim Arif Muti, sinema salonu işletmeciliği, ticareti ve filmlere altyazı işleri yapmaktaydı. Kameraman Egemen Baykal’ı 11 Aralık’ta Tophane Kaptan-ı Derya Kılıçali Paşa Camii’nden kaldırarak toprağa verdik. Ünlü Türkücümüz İzzet Altınmeşe’nin büyük oğlu Ali Murat Altınmeşe 19 Aralık’ta akraba ziyaretine gittiği Mersin’de hayatını kaybetti. Sinema ve tiyatro oyuncusu, seslendirme sanatçısı Sezai Aydın’ı 20 Aralık’ta, hemen ardından ise Bestekâr, Tıp Doktoru, Müzik Tasarımcısı Alâeddin Yavaşça’yı ve Ses Sanatçısı, Oyuncu Faruk Tınaz’ı 23 Aralık’ta rahmetle uğurladık. Sinemalara film dağıtım yapan Pinema Film’in unutulmaz işletmecilerinden, sinema sektöründe hiç sevmeyeni olmayan Sabahattin Öner bizleri yılın en üzen son kayıplarından oldu. Öner’i Kızıltoprak Zühtü Paşa Camii’nden kaldırarak Üsküdar Karacaahmet Mezarlığı’nda toprağa verdik. Yılın son kaybı genç yönetmen ve yapımcı Ali Betil oldu. 29 Aralık’ta hakkın rahmetine kavuşan Betil’i ise 31 Aralık’ta Bodrum Ortakent Mezarlığı’nda toprağa verilmek üzere 30 Aralık’ta Fenerbahçe Camii’nde ikindi vakti kılınan cenaze namazını müteakip Bodrum’a uğurladık.

Ebediyete uğurladığımız tüm sevdiklerimize, sanatçılarımıza, sinemacılarımıza, unutamadıklarımıza, unutamayacaklarımıza tanrıdan rahmet, kederli ailelerine sabırlar dileriz.

(31 Aralık 2021)

Sadi Çilingir

sadicilingir@sadibey.com

Kaybettiklerimiz 01 Ocak 2021 - 16 Mart 2022
Kaybettiklerimiz 2021

Gül Vergon (01 Ocak 2021), Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı (Ayazağa Mezarlığı)
Tunç Ergüden (11 Ocak 2021), Heykeltraş, Sanat Yönetmeni
Sevim Gözay (14 Ocak 2021), Gazeteci, Yazar, Sinema Programı Yapımcısı
Muammer Sun (16 Ocak 2021), Besteci (Ankara Kocatepe Camii, Gölbaşı Mezarlığı)
Ekrem Gökkaya (17 Ocak 2021), Oyuncu, Yapım Yönetmeni, Yapım Amiri
Bülent Yıldıran (19 Ocak 2021), Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı
Oktay Yavuz (21 Ocak 2021), Oyuncu (Kurtköy Mezarlığı)
Ali Utk (22 Ocak 2021), Görüntü Yönetmeni
Göktuğ Bakan (27 Ocak 2021), Kamera Asistanı
Varol Ürkmez (29 Ocak 2021), Futbolcu, Oyuncu
Atilla Pekdemir (31 Ocak 2021), Oyuncu
Nur İncegül (09 Şubat 2021), Oyuncu, Ses Sanatçısı, Seslendirme Sanatçısı
Toygun Ateş (19 Şubat 2021), Yönetmen, Oyuncu, Senarist, Seslendirme Yönetmeni ve Sanatçısı (Zincirlikuyu Camii / Mezarlığı)
Serpil Barlas (20 Şubat 2021), Pop Şarkıcısı, Oyuncu (Feriköy Mezarlığı)
Furkan Murat Kaya (21 Şubat 2021), Kısa Film Yönetmeni, Yapım ve Kamera Asistanı (Paşabahçe 3. Sultan Mustafa Camii)
Altan Karındaş (06 Mart 2021), Oyuncu (Muğla)
Rasim Öztekin (08 Mart 2021), Oyuncu
Aytekin Çakmakçı (11 Mart 2021), Görüntü Yönetmeni (Trabzon, Bahçecik)
Ertem Göreç (11 Mart 2021), Yönetmen (Cenazesi vasiyeti üzerine Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ne bağışlandı)
Serdar Selvidal (13 Mart 2021), Görüntü Yönetmeni, Oyuncu
Levent Niş (13 Mart 2021), Tiyatro Oyun Yönetmeni, Oyuncu
Mehmet Ezici (13 Mart 2021), Yönetmen, Senarist, Oyuncu (Topkapı Mezarlığı)
Ayla Karaca (Atina Miloharakti) (18 Mart 2021), Oyuncu (Kadıköy Rum Ortadoks Mezarlığı)
Luran Ahmeti (25 Mart 2021), Oyuncu (Üsküp, Kuzey Makedonya)
Cesur Yılmaz (26 Mart 2021), Oyuncu
Fazıl Ender Uzun (28 Mart 2021), Oyuncu (Küçükçekmece)
Önder Şenyapılı (29 Mart 2021), Yazar, Mimar (Ankara)
Kaya Akarsu (30 Mart 2021), Oyuncu, Sunucu, Seslendirme Sanatçısı
Handan Uran Ertuğrul (01 Nisan 2021), Oyuncu (Zincirlikuyu Camii / Mezarlığı)
Feridun Kete (03 Nisan 2021), Yapımcı, Yönetmen, Senarist, Oyuncu (Zincirlikuyu Mezarlığı)
Mutlu Parkan (06 Nisan 2021), Akademisyen, Prof. Dr. (Zincirlikuyu Mezarlığı)
Muharrem Erdemir (07 Nisan 2021), Gazeteci, Oyuncu (Sivas, İmralı, Boğanak Köyü)
Zeki Çetin (09 Nisan 2021), Bestekar, Şarkıcı
Mustafa Dik (09 Nisan 2021), Oyuncu
Mehtap Ar (10 Nisan 2021), Sinema, Tiyatro Oyuncusu (Zincirlikuyu Mezarlığı)
Erol Demiröz (18 Nisan 2021), Sinema, Tiyatro Oyuncusu
Selahattin Duman (22 Nisan 2021), Gazeteci, Yazar, Oyuncu
Ertuğ Koruyan (24 Nisan 2021), Oyuncu (Kızılağaç Mahallesi Mezarlığı)
Asım Ekren (26 Nisan 2021), Baterist, Oyuncu
Cahit Çağıran (13 Mayıs 2021), Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı (Ankara Karşıyaka Mezarlığı)
Erol Keskin (18 Mayıs 2021), Oyuncu, Senarist, Yönetmen
Hasan Saltık (02 Haziran 2021), Müzik Danışmanı (Kartal Cemevi, Küçükyalı Mezarlığı)
Yüksel Kazmirci (07 Haziran 2021), Sinema ve Bölge İşletmecisi (İzmir Alsancak Hocazade Camii, Çeşme Çakabey Kabristanı)
Kaan Ertem (08 Haziran 2021), Karikatürist, Senarist, Oyuncu (Küçükyalı Mezarlığı)
Nedim Akanlar (17 Haziran 2021), Kamera Asistanı, Kameraman, Oyuncu, Görüntü Yönetmeni
Şafak Tavkul (25 Haziran 2021), Ressam, Çizer (Konya, Sarayönü, Başhüyük Köyü Camii)
Uğurtan Sayıner (27 Haziran 2021), Oyuncu (İzmir Doğançay Mezarlığı)
Ali Demirel (29 Haziran 2021), Oyuncu (Marmaris Armutalan Mezarlığı)
Kartal Tibet (02 Temmuz 2021), Oyuncu, Yönetmen, Senarist (Zincirlikuyu Camii ve Mezarlığı)
Atıf Aksel (02 Temmuz 2021), Kadıköy Süreyya Sineması’nın İşletmecisi
Erol Bilem (15 Temmuz 2021), Bas Gitarist, Gazeteci, Sinema Yazarı (Üsküdar Karacaahmet Şakirin Camii, Karacaahmet Mezarlığı)
Mehmet Dinler (15 Temmuz 2021), Yönetmen (Zincirlikuyu Camii, Edirnekapı Mezarlığı)
Levent Aykul (21 Temmuz 2021), Dizi, Tiyatro, Sinema Oyuncusu (Kemer, Antalya)
Turgay Yıldız (22 Temmuz 2021), Oyuncu, Sunucu (Ankara Karşıyaka Mezarlığı Camii)
Mike Mitchell (23 Temmuz 2021), Oyuncu, Yönetmen (Fethiye)
Ramiz Yalçın (26 Temmuz 2021), Oyuncu
Nedret Güvenç (31 Temmuz 2021), Oyuncu, Yönetmen, Seslendirme Sanatçısı (Teşvikiye Camii, Kilyos Mezarlığı)
Hüseyin Özay (03 Ağustos 2021), Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı
İsmet Damgacı (07 Ağustos 2021), Oyuncu (Levent Camii)
Sabina Toziya (10 Ağustos 2021), Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı (Üsküp’te vefat etti)
Nihan Katipoğlu (12 Ağustos 2021), Festival Çalışanı ( Zincirlikuyu Camii, Yeni Ayazağa Mezarlığı)
Turan Vural (15 Ağustos 2021), Oyuncu (91 yaşında vefat etti)
Ali İnce (17 Ağustos 2021), Oyuncu (Fatih Camii)
Kadir Beycioğlu (19 Ağustos 2021), Festival Direktörü, Profesör (İzmir Karşıyaka Doğançay Mezarlığı Camii)
Mustafa Göçmen (20 Ağustos 2021), Oyuncu
Şahin Gültekin (22 Ağustos 2021), Türkücü, Oyuncu (Anadolu Hisarı Mezarlığı)
Metin Çekmez (25 Ağustos 2021), Sinema, Tiyatro ve Dizi Oyuncusu (Kuşadası Davutlar Mahallesi, Hikmet Bayrak Camii, Davutlar Osmaniye Mezarlığı)
Ferhan Şensoy (31 Ağustos 2021), Tiyatro, Sinema Oyuncusu, Yazar, Senarist, Yönetmen (Teşvikiye Camii, Zincirlikuyu Mezarlığı)
İnci Çayırlı (31 Ağustos 2021), Ses Sanatçısı, Koro Yöneticisi
Nusret Çetinel (01 Eylül 2021), Seslendirme Sanatçısı, Oyuncu (Ankara Kocatepe Camii, Cebeci Asri Mezarlığı)
Dursun Salkım (05 Eylül 2021), Müzisyen, Ses Sanatçısı, Oyuncu (Üsküdar Şakirin Camii, Karacaahmet Mezarlığı)
İncilay Şahin (07 Eylül 2021), Sinema, Tiyatro ve Dizi Oyuncusu
Efkariye Nurperi (27 Eylül 2021), Şarkıcı, Oyuncu
İlhan Daner (12 Ekim 2021), Oyuncu (Üsküdar Şakirin Camii, Ümraniye Hekimbaşı Mezarlığı)
Kemal Kuruçay (22 Ekim 2021), Oyuncu (Ankara Karşıyaka Mezarlığı Ahmet Efendi Camii)
Doğan Akhanlı (31 Ekim 2021), Yazar, Senarist (Almanya)
Semra Dinçer (01 Kasım 2021), Oyuncu
Arzu Akın (02 Kasım 2021), Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı
Yunus Güner (10 Kasım 2021), Oyuncu
Bahar Korçan (11 Kasım 2021), Kostüm Tasarımcısı (Teşvikiye Camii, Beykoz Gazi Yunus Mezarlığı)
Ekrem Erkek (12 Kasım 2021), Oyuncu, TV Programcısı
Tatul Anuşyan (15 Kasım 2021), Oyuncu, Başrahip
Bekir Tunç (19 Kasım 2021), Efekt, Miksaj, Senkron, Ses Operatörü
Doğan Bavli (21 Kasım 2021), Oyuncu, Seslendirme Sanatçısı (Doğancılar Çakırca Hasan Paşa Camii / Çekmeköy Yenidoğan Mezarlığı)
Murat Canöz (22 Kasım 2021), Yeni Tual Film ve Elhamra Sineması Çalışanı
Ercan Turgut (23 Kasım 2021), Şarkıcı, Oyuncu
Kaya Olgar (26 Kasım 2021), Manken, Oyuncu (Muğla – Köyceğiz Yeşilköy Camii ve Mezarlığı)
Halim Arif Muti (03 Aralık 2021), Sinema Salonu İşletmeciliği ve Ticareti, Altyazı İşleri
Egemen Baykal (11 Aralık 2021), Kameraman (Tophane Kaptan-ı Derya Kılıçali Paşa Camii)
Ali Murat Altınmeşe (19 Aralık 2021), Oyuncu (Mersin’de vefat etti)
Sezai Aydın (20 Aralık 2021), Sinema, tiyatro oyuncusu ve seslendirme sanatçısı
Alâeddin Yavaşça (23 Aralık 2021), Bestekar, Tıp Doktoru, Müzik Tasarımı
Faruk Tınaz (23 Aralık 2021), Şarkıcı, Oyuncu
Sabahattin Öner (24 Aralık 2021), Film İşletmecisi (Kızıltoprak Zühtü Paşa Camii, Üsküdar Karacaahmet Mezarlığı)
Ali Betil (29 Aralık 2021), Yönetmen, Yapımcı, Yürütücü Yapımcı (Fenerbahçe Camii, Bodrum Ortakent Mezarlığı)
Ali Kaan Çelik (31 Aralık 2021), Film Şirketi ve Sinema Sahibi (Adana Arıplex Reşatbey, Arıplex Cemalpaşa Sinemaları)

Hayatımızı büyük ölçüde kısıtlayan Covid salgını nedeniyle kapılarını bir süreliğine kapatmış olan sinema salonlarına yıl ortasında dönebildiğimiz, bir önceki yıldan bekleyen yapımların gün ışığına çıktığı verimli bir sinema yılını geride bırakmış bulunuyoruz. Festivallerde kaçırdığım ve henüz ülkemizde gösterime girmemiş kimi önemli filmleri mecburi olarak dışarda bırakarak 2021 yılı içinde izleyebildiklerim arasından seçtiğim 10 filmlik en iyiler listem aşağıda yer almaktadır. (Not: Listede yer alan filmler üzerine yayınlanmış yazılarımın tamamına, parantez içinde belirtilen başlık ve tarihten ulaşabilirsiniz.)

1- BAŞLANGIÇ / BEGINNING
Bir sinema tutkunu için yeni bir sinemacıyı keşfetmenin hazzı büyüktür. Hele başyapıt düzeyinde bir ilk film ile karşılaşıldığında. Gencecik Gürcü kadın yönetmen Dea Kulumbegashvili imzalı film işte böylesine mutluluk veren keşiflerden biri oldu benim için. Cannes 2020 için seçilmiş, pandemi nedeniyle San Sebastian programına alınmış olan yapım, onu en iyi film, yönetmen, senaryo ve kadın oyuncu dallarında ödüllendirmiş jürinin başkanı Luca Guadagnino’nun ifadesiyle, ‘görüntülerinin gücü ve ve hipnotik etkisi’ ile izleyiciyi hemen etkisi altına alan mucizevi bir sanat eseri. Hem kadın olarak, hem de içinde bulunduğu dini cemaatin marjinalliği nedeniyle, iki yönlü bir yabancılaşma içindeki Yana, şiddet yüklü erkekler dünyasında sıkışmış, psikolojik ya da ulu orta cereyan eden şiddete maruz kalıyor. Ancak toplum içinde ezilen bir kadını anlatmanın ötesine geçme derdindeki genç kadın sinemacı, Yana’yı bir kurban ya da güçlenmek için savaşan bir karakter olarak sunmuyor, görsel işitsel dünyasıyla onun yeni bir başlangıç yapmasının yolunu izliyor. Upuzun plan sekanslar boyunca kamera çoğunlukla sabit göz olarak kullanılırken, Dea’ın tercihi doğrultusunda, çoğunlukla ‘bakmaya dair’ bir mizansen kullanılıyor. Görüntüler çoğu sahnede, karşı kişinin konuşması ve cüreti üzerinden Yana’nın tepkilerini aktarıyor. Tekrar tekrar izlenecek güzellikte yaratıcı bir sinema örneği olan ‘Başlangıç’a MUBİ’den ulaşabilirsiniz.

2- COLLECTIVE / COLECTIV
30 Ekim 2015 gecesi Bükreş’in popüler gece kulüplerinden ‘Colectiv’de çıkan yangının alevleri ardından tepetaklak olmuş bir ülke panoraması çizen film, Romanya özelindeki toplumsal çürümenin evrenselliğini tokat gibi yüzümüze çarparken belgeselin sınırlarını aşıyor ve araştırmacı gazetecilik üzerine sinema tarihinin tartışmasız en iyi yapımlarından biri olma ünvanını kazanıyor. Yaman gazeteci Catalin Tolontan ile Romanya’nın güncel hükümetinde halen Sağlık Bakanı olarak görev yapan Vlad Voiculescu’nun tanıklıklıkları üzerinden ilerleyen filmin rüşvetten, yolsuzluktan ve kolektif suçtan bunalmış yurdum insanları için hoş bir umut kaynağı olduğunun altını çizmeliyim. (Alevlerin Ardından / 21.07.2021)

3- PETROV GRİP OLDU / PETROVY V GRIPPE
Putin Rusyası’nda gerçek ile fantezinin iç içe geçtiği tekinsiz bir gece yolculuğuna ne dersiniz? 20 aylık ev hapsinin ardından sınırlı özgürlüğüne kavuşan muhalif sinemacı Kirill Serebrennikov’un setlere dönüş yaptığı, ama ne dönüş dedirten filmi, çağdaş Rus edebiyatının önemli yazarlarından Alexey Salnikov’un ödüllü romanından uyarlanmış. Ekonomik zorluklar içinde yaşayan ahlâken çökmüş Sovyet dönemi sonrası Rus toplumunu neşter altına yatırıyor, özgün metnin gerçeküstücü atmosferinde izleyicisini karanlık bir maceranın içine sürüklüyor. 2016 yapımı dehşetengiz ‘Öğrenci / M’Uchenik’ ile köktendinci Hristiyan gencin toplumun uygun damarını okşadığında ne denli ileri gidebileceğini ibretle yüzümüze çarpmış olan sinemacının ayrıksı çalışması, zincirlerinden boşanmış bir Rus kabusunun deli ruhunu görsel işitsel müthiş bir serüvene dönüştürüyor. (Bir Rus Kâbusu / 14.12.2021)

4- MALMKROG
Bay Lazarescu’nun Ölümü (2005) ve Sieranevada (2016) filmleriyle hayranı olduğumuz Romanya Yeni Dalgası’nın en önemli temsilcilerinden Cristi Puiu, Berlin Film Festivali’nde ilk gösterimini yapmış dördüncü uzun metrajında 19. yüzyıl Rusya’sında yaşamış şair ve düşünür Vladimir Solovyov’un metinlerinden yola çıkmış. Adını Transilvanya’daki bir köyden alan ve karlar altındaki bir malikânede geçen 200 dakika uzunluğundaki filmde, bir siyasetçi, bir toprak sahibi ve bir generalin karısının da aralarında yer aldığı seçkin bir grubun, din, savaş, ölüm, ahlâk, vicdan, iyilik ilhamı gibi meselelere dair tartışmalarına tanıklık ediyoruz bir gün boyunca. Konvansiyonel sinemanın dinamiklerinden farklı bir yapıda uzun planlar eşliğinde uzun monologlar ve diyaloglardan oluşan yapımda, yüz küsur yıl önce sırça köşkte yapılan kibirli entelektüel tartışmaların günümüzde ne denli geçerli olduğunu, filmin üçüncü bölümünde özlenen Avrupa Birliği hikâyesinin ne şekilde dile geldiğini izlemek gerçekten ilginç bir deneyim. 20. yüzyıl felâketlerinin hemen öncesinde, göreceli iyimserlikleri hep bir korku ile bölünen aristokratların tedirginliğini başarıyla yansıtan, İKSV çevrimiçi gösterimlerinde izlenebilen filme halen MUBİ’den ulaşabilirsiniz.

5- KÖPEĞİN PENÇESİ / THE POWER OF THE DOG
Thomas Savage’ın dilimize de çevrilen kült romanından Jane Campion eliyle sinemaya uyarlanan film toksik erkekliğe neşter atan bir başyapıt, yılın en iyi filmlerinden. Erkek egemen dünyalarda direnişini sürdüren kadın karakterler üzerine filmleriyle tanıdığımız, 1993 yapımı ünlü ‘Piano’nun yaratıcısı Jane Campion 12 yıl aradan sonra çektiği ilk uzun metraj sinema yapıtında erkeklik olgusunun karanlık dehlizlerine inmeyi deniyor. Dört ana karakter üzerinde yoğunlaşarak tansiyonu hayli yüksek bir psikolojik drama yönelen usta sinemacı filmin adındaki karşı konulmaz gücü ‘dizginlenemeyen arzular’, ‘bastırılanın, inkâr edilenin zincirlerinden boşanması’ olarak yorumlamış. Özgün romanda yer alan dönem ayrıntılarını, yan karakterleri, ana karakterlerin geçmişlerini ya atlıyor ya da kısa geçiyor ve onların yerine yeni sahneler ilave ederek çıplak arzuyu tüm kırılganlığıyla teşhir etme yolundan ilerliyor. Çağdaş sinemanın en yetenekli oyuncularından Benedict Cumberbatch’in büyük bir özveriyle kuşandığı sert kabuğunun altında kırılgan ve yetenekli son kovboy Phil’de belki de ilk Oscar’ını alacağı müthiş performansına soyunduğu yapım Netflix platformunda izlenebiliyor. (Toksik Erkekliğin Anatomisi / 25.12.2021)

6- ŞEYTAN YOKTUR / SHEYTAH VOJUD NADARAD
70. Berlin Film Festivali’nden Altın Ayı ödülüyle dönmüş olan yapım, totaliter bir rejimin muhalifleri susturmak için baskı aracı olarak kullandığı ‘idam cezası’na isyan öyküleri üzerine çok güçlü bir direniş filmi. 10 yıldır gözaltında tutulan, yurt dışına çıkışı yasaklanmış muhalif İranlı yazar yönetmen Muhammed Rasulof’un çalışması, mevcut yönetimin yaygın ölüm cezasını merkezine alan yarımşar saatlik dört hikayeden oluşuyor. Gücü kabullenip sesini çıkarmayanlara karşı, güce direnenlerin öykülerinde, ölüm cezasının muhalifler üzerinde Demokles’in kılıcı misali sallandığı bir ülke sinemasından cesur ve sinematografik açıdan hayranlık uyandıran evrensel manzaralar izliyoruz. İstanbul Modern Sinema’nın çevrimiçi gösterimleriyle sinemaseverlere ulaşan filmi halen MUBİ’den izleyebilirsiniz.

7- FRANSIZ POSTASI / THE FRENCH DISPATCH
Wes Anderson sever misiniz? Sinema dünyasının bu eşsiz yaratıcısı hayranı olduğu New Yorker Dergisi yazarlarına ve klasik Fransız sinemasına borcunu bu film ile ödemek istemiş. Her köşenin her bir objesi türlü inceliklerle yüklü bu görsel şölende sıklıkla siyah-beyaz kare ekran tercih ediyor. Ara ara geniş formata geçiyor, belli objeleri, belli bakışları vurgulamak üzere rengi kullanıyor. Üstyazı ile verdiği Fransızca diyalogları İngilizce dilinde yanıtlarla karıştırmayı seviyor. Bir ressamın fırça darbeleri misali görüntüleri düzenliyor, büyük orkestrayı ustalıkla yönetiyor. En küçük rollerin bile ünlü oyuncular tarafından yorumlandığı bu filmi belki de bir kaç kez izlemek isteyeceksiniz. (Wes Anderson’dan Sevgilerle / 05.12.2021)

8- ANNETTE
Leos Carax’ın Cannes Film Festivali’nden en iyi yönetmen ödüllü son filmi, sıradışı sinemacının perde gerisinden yankılanan ‘gösteri bitene kadar nefesinizi tutun’ sözleriyle açılıyor. Bir önceki deneysel başyapıtı ‘Kutsal Motorlar / Holy Motors’ hatırlandığında bu girişten renkli bir fantezi dünyasına giriş yapacağımızı anlıyoruz. Başta Adam Driver ve Marion Cotillard olmak üzere oyuncu kadrosunun şarkılarını canlı olarak seslendirdiği, Carax’ın kapkara bir peri masalı olarak tasarlamış olduğu cüretkâr müzikali, sinemasının özgürlük alanını daha da genişletmiş. (Gösteri Bitene Kadar Nefesinizi Tutun / 22.10.2021)

9- AHED’İN DİZİ / HA’BERECH
Cannes jüri ödüllü yapım sert bir film. Berlin Altın Ayı ödüllü ‘Eş Anlamlılar / Synonymes’ ile tanıdığımız İsrailli yönetmen Nadav Lapid’in politik meseli, otoritesine riayet etmeyen herkesi reddeden devlete ateş püskürüyor. Yüzümüze bir tokat gibi çarpan bildirisini politik söylemine uygun bir estetik içinde sunuyor. Otoyolda giden motosikletin tedirgin edici gürültüsü ile açılan film, alışılmadık kamera açıları, sağa sola, aşağı yukarı huzursuz panlar eşliğinde yol alıyor. İki haftada yazılmış ve 18 günde çekilmiş bu çarpıcı filmi farklı duygularla izledim. Şaşırdım, etkilendim ve gıpta ettim. Kültür Bakanlığı destekli fonlara erişebilmek için suya sabuna dokunan meselelere pek fazla ilişmeyen, otosansürü gönüllü kabullenmiş bir çok sinemacımızı düşünerek hüzünlendim. (Diz Kapağına Bir Kurşun / 11.11.2021)

10- ELMALAR / MILA
Sinemaya Yorgos Lanthimos’un ünlü klasiği ‘Köpek Dişi / Kynodontas’da yönetmen yardımcısı olarak başlayan Christos Nikou’nun absürd Yunan Yeni Dalgası’nın izini süren çok iyi yazılmış ve yönetilmiş ilk uzun metraj, kayıplar ve bellek üzerine zihin açıcı bir deneyim. Venedik Film Festivali’nde dünya prömiyerini yapmış olan yapım, insan hafızası ve kimliğinin dehlizlerinde gezinirken, düzenin tek tipleştirdiği çağdaş insanın trajikomik ahvalini tartışmaya açıyor. Filme adını veren elmalara gelince, mahalle manavının dediğine bakılırsa elmalar hafızaya iyi geliyormuş. (İtinayla Anı Biriktirilir / 17.09.2021)

BONUS FİLM

11- İNSAN SESİ / THE HUMAN VOICE
Pedro Almodovar’ın salgın sürecinde Tilda Swinton ile stüdyoda çektiği kısa metrajını en iyiler listeme almadan edemedim. İspanyol ustanın ilk kez İngilizce dilinde çektiği yapıtı, Fransız yazar Jean Cocteau’nun 1930 yılında kaleme aldığı ‘İnsan Sesi / La Voix Humaine’in serbest bir uyarlaması. 30 dakikalık yapım Almodovaryen tüm unsurları barındırıyor. Onun sinemasına özgü yaratıcı set tasarımının, parlak göz alıcı renkli objelerin, kitapların, DVD’lerin, duvarlarda asılı tabloların oyuncusunun melankolik duygu geçişlerine eşlik ettiği filme yakıştırılan ‘küçük bir mücevher’ tanımlamasına katılmamak elde değil. Halen MUBİ’de izlenebiliyor.

(29 Aralık 2021)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

Ölüm kaçınılmaz elbet ancak yaşama veda kişinin serbest iradesiyle gerçekleşmeli. Fransız sinemasının üretken yönetmeni François Ozon’un Cannes Film Festivali ana seçkisinde yer almış son filmi ‘Her Şey Yolunda / Tout S’est Bien Passé’nin ana karakteri sanat eseri koleksiyoncusu André Bernheim aynen böyle düşünüyor. 85 yaşındaki varlıklı sanayici bir inme sonucunda yatağa mahkum olduğunda, çok hareketli geçmiş hedonist hayatı yerle yeksan oluyor. Artçı ataklardan kurtuluyor ve iyi bakım sayesinde yataktan koltuğa terfi ediyor gerçi ama o eski kudretinden eser kalmamıştır. Biraz daha genç olsa mücadele edecektir (o da belki) ancak bundan böyle dilediği gibi sürdüremeyeceği hayatını sonlandırma arzusundadır. Yaşlı adamın ötanazi konusunda kararlı tutumu yetişkin kızları ve yakın çevresinin tepkisi ile karşılaşır önce. Ancak André inatçıdır. Babasına daha yakın olmuş büyük kız Emmanuèle ise ilgili makamlarla temasa geçmiş olsa bile, onu bu fikrinden vazgeçirme umudunu hep taşıyacaktır.

Yanlış anlaşılmasın, ötanazi hakkında bir tez filmi değil bu. Beklenmedik bir durum ile sarsılan bir ailenin hikâyesine tanıklık ediyoruz. Baba dediği dedik baskın bir karakter. Yetişkin iki kızının onunla ilgili hiç de hoş anıları yok. Kibriyle ezdiği çocukları ile arkadaşlık kuramamış, onları birbirleri ile rekabete sokmaktan sapkınca bir haz almış. Cinselliği evin dışında hemcinsi ile kovalamış, ilk bebeği oğlunu doğumda kaybeden edilgen annenin hiç atlatamadığı depresyonu mutsuz aile tablosunu tamamlamış. Gel gör ki bir dönemin heybetli adamının düşkün hali özellikle Emmanuèle için katlanması çok kolay olmayan bir durumdur ve bundan sonraki süreç onun için çetin bir sınav halini alacaktır.

Ozon 2017’de kanserden ölen yakın dostu, külliyatının bazı önemli parçalarının (‘Yüzme Havuzu’, ‘Kumun Altında’, ‘Beş Kere İki’) ortak senaryo yazarı Emmanuèle Bernheim’a vefa borcunu ödemek için onun otobiyografik romanından yola çıkmış. Filmde de aynı romanda olduğu gibi ölüm hayatın kaçınılmaz bir gerçeği olarak yerini alıyor. Usta sinemacı sanat çevresinden gelen aile bireylerinin duru acısını kelimelere boğmadan, jestlerle, bakışlarla, gözlemlerle anlatmayı seçmiş. Her şeyin yolunda gitmesi için çabalayan yaşlı André’nin son macerasını anlatırken filmin ağır yükünü nüktelerle, komik gelişmelerle süslemeye özen göstermiş. Bekleyiş içindeki yaşlı adamın tüm yaşananların, yazarlık süreci durgunluğa girmiş büyük kızı için iyi bir roman malzemesi olacağını hınzırca ifade etmesi bu yüzden anlamlı. Her biri çeşitli sanat dalları ile haşır neşir aile fertleri ölümü metanetle karşılamaya hazırlar. Brahms’ın müziğine sığınılırken tek bir damla gözyaşı dökülecektir yalnızca.

Tam ifadesi ile klasik Fransız sinemasının benzersiz zarafetini taşıyan film, melodram tuzaklarından özenle kaçınmış olsa da benzer deneyimi kendi ebeveynleriyle yaşamış olan kuşaklar için dayanılmaz bir hüzün içeriyor. Bir de olağanüstü oyuncular var tabi duyguları tetikleyen. Baba ve büyük kızında André Dussollier ile çok özlemiş olduğumuz Sophie Marceau incelikli yorumlarıyla büyülüyor. Eski hünerli elleri Parkinson etkisiyle titreyen heykeltraş annede Ozon’un ilham perilerinden Charlotte Rampling’i, İtibarlı Ölüm Hakkı Derneği yöneticisinde gözde Fassbinder oyuncusu Hanna Schygulla’yı kısa ama etkileyici rollerde yeniden izlemek doyumsuz bir haz veriyor.

(26 Aralık 2021)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

Erkek egemen dünyalarda direnişini sürdüren kadın karakterler üzerine filmleriyle tanıdığımız, 1993 yapımı ünlü ‘Piano’nun yaratıcısı Jane Campion 12 yıl aradan sonra çektiği ilk uzun metraj sinema yapıtı ‘Köpeğin Pençesi / The Power of The Dog’da erkeklik olgusunun karanlık dehlizlerine inmeyi deniyor.

Thomas Savage’ın 1967’de yayımlanmış aynı adlı kült romanından yola çıkan film, Amerikan edebiyatının belki de en tekinsiz erkek karakterinin hikâyesi üzerinden ilerliyor. 1925 yılı Montana’sında yörenin en büyük çiftliklerinden birinin sahibi olan Burbank kardeşlerin büyüğü Phil, tüm sertliği ile kontrolü elinde bulunduran ailenin baskın bireyi. Kardeşi papyonlu George’un daha uyumlu ve medeni tavırlarına karşın, Phil soyu tükenmekte olan yalnız kovboy geleneğinin son temsilcilerinden biri. Taban tabana zıt olmalarına karşın, kırklı yaşlarına adım attıkları halde aynı yatak odasını paylaşmayı sürdüren iki kardeş arasında derin bir bağ mevcut.

Phil katıdır, disiplinlidir, tüm tavırlarıyla sapına kadar erkektir. At biner, kement atar, ham deriden halat örer. Çıplak elle boğaları kısırlaştırır, güçsüzlere tahammülü yoktur. Sürünün nakli sırasında kaldıkları küçük otelin içe dönük sahibesi Rose ile feminen tavırlı 16 yaşındaki oğlu, onun küstahlığından nasibini alacak, alaya aldığı annesinin yardımcısı oğlanın yemek masasını süslediği kağıttan çiçeği ile sigarasını ateşleyecektir. George’un gözyaşlarına dayanamadığı genç kadın ile beklenmedik evliliği ise despot kovboyun baskın düzenini bozacaktır.

Çiftlik evinde yeni geline psikolojik baskı uygular Phil. İki kardeş ve Rose arasında gelişmesi beklenen çatışma üçgeni ise Peter’ın yaz tatili için çiftliğe yerleşmesiyle farklı bir yöne evrilir. Phil ile genç çocuk arasındaki beklenmedik bir yakınlaşma doğduğunda, erkekliğin sarp yollarında zalim ile kurban yer değiştirirken, kalın zırhın ardına gizlenmiş saklı arzular su yüzüne çıkmaya başlar.

Roman/film adını bir İncil mezmurundan alıyor. Çarmıha gerilmiş İsa peygamber için yazılmış ‘Ama sen, ya Rab, uzak durma / Ey gücüm benim yardımıma koş! / Canımı kılıçtan / Biricik hayatımı köpeğin pençesinden kurtar!’ dizelerinden. Savage’ın romanı çok boyutlu. 60’lı yıllar bağımsız Amerikan yapımlarına ilham vermiş revizyonist Western kaynaklı metinlerle akrabalığı var. Yitip giden bir dünyanın son temsilcileri olan kovboylar ile demiryolu ve otomobillerle uçsuz bucaksız kırsalın şehre bağlandığı gelişmekte olan yeni kapitalist düzenin çatışmasını aktaran güzelim Sam Peckinpah ya da Arthur Penn filmlerini hatırlatan. Campion bu kapsamlı romandan özenle seçtiği bölümlerle özgün eserin kapsama alanını sınırlamış. Dört ana karakter üzerinde yoğunlaşarak tansiyonu hayli yüksek bir psikolojik dramı yeğlemiş. Bu süreçte George ve Rose karakterlerinden epeyi sahne çalmış, esas meseleyi Phil ile Peter arasında konumlayarak ‘toksik erkekliğin anatomisi’ne girişmiş.

Campion filmin adındaki karşı konulmaz gücü ‘dizginlenemeyen arzular’, ‘bastırılanın, inkâr edilenin zincirlerinden boşalması’ olarak yorumluyor. Phil ile kendi gençliğini gördüğü toy Peter arasında gelişen homoerotik yakınlaşma erkekliğin kırılgan zemini üzerine sürprizli bir Campion satrancına, elektrik yüklü bir kedi fare oyununa evriliyor. Yönetmen dönem ayrıntılarını, yan karakterleri, ana karakterlerin geçmişlerini ya atlıyor ya da kısa geçiyor ve onların yerine yeni sahneler ilave ederek çıplak arzuyu tüm kırılganlığıyla teşhir etme yolundan ilerliyor.

1920’ler Orta Batı Amerikan kırsalı Yeni Zelanda düzlüklerinde hayata geçirilmiş. Ari Vegner’in kızıl kahve tonların hakim olduğu geniş perde kadrajları hayranlık uyandırıcı. Çağdaş sinemanın en yetenekli oyuncularından Benedict Cumberbatch büyük bir özveriyle kuşandığı sert kabuğunun altında kırılgan ve yetenekli Phil’de belki de ilk Oscar’ını alacağı müthiş performansına soyunmuş. Genç oyuncu Kodi Smit-McPhee narin ve acımasız Peter’da sınırlı deneyimine karşın son derece başarılı. Gerçek yaşamda birlikteliklerini sürdüren Kirsten Dunst ve Jess Plemons’un dar alanlarındaki kısa paslaşmaları etkileyici. Campion’un büyüleyici atmosfer çalışmasını, leziz yemeği öne çıkaran harika bir sos kıvamında destekleyen –yine Oscar’a değer bulduğum- Jonny Greenwood imzalı müzikler de öyle. Film halen finansörlüğünü üstlenen Netflix platformunda izlenebiliyor. Ülkemizde prömiyerini yaptığı Filmekimi gösterimlerinin ertesinde, görkemli geniş perde formatıyla sinema salonlarına da uğrayabilseydi keşke.

(25 Aralık 2021)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

Sinema çok yönlü bir sanat; bir düş dünyası ve o düşleri insanlara taşıyabilmek için çok yönlü ve çok katmanlı anlatıma ihtiyacı var. Tabii, bunun için mitolojiden antropolojiye, sosyolojiden ekonomiye, matematikten fiziğe, tarihten bilimin bile anlatmakta güçlük çektiği alanlara kadar her şeyi bilmek (tabii ki tamamıyla bilmek mümkün değil, ama) üzerine okumak gerek. Bunca çabanın karşılığı da alınabilir muhakkak.

Her yıl onca film çekiliyor, bir kısmı gişe yapmıyor bir kısmı ise haftalarca gösterimde kalıyor, izleyicinin gönlüne taht kuruyor ve asla unutulmuyor. Hepsinin temelinde, yukarıda değindiğimiz o çaba yatıyor.

Yapımcılar, yönetmenler ve/veya oyuncular da etkilendikleri konuları çekmek istiyor muhakkak ki. Çektikleri filmlerin devamını getirmek ise bir başka düş ve tabii, ne denli etkilendiklerinin kanıtı.

Bir kez daha Matrix

Etkilenmemek mümkün mü? Yirmi yıl önce öyküsüyle, felsefesiyle, çekim teknikleriyle çığır açan (bir anlamda yeni binyılı karşılayan) Matrix, daha ilk günden kült film oldu. Onlarca alıntı, esinlenme hatta uyarlama ile birçok filmde karşımıza çıktı. Gündelik yaşam ile akıllarda (veya duygularla) yaşanan arasında kalan insanların kafalarında oluşan kasap çengeli örneği kocaman soru işaretleri Matrix’in çıkış noktası. Müthiş bir felsefe, müthiş bir teknik, müthiş oyunculuklar…

Bunca müthiş bir araya gelince unutulmaması da doğal. Aynı etkiyi yine yeniden oluşturma hevesi de doğal. Peki, düşlerin yıkılması, o doğal mı? Yok, o kadar da değil, yani olmamalı.

Matrix’in unutulmazlığını sağlayan o temel felsefesi, aslına bakarsanız noktalanmıştı. Öyküyü oluştururken ucunu açık bırakırsanız ne âlâ, ama bitirirseniz devamını getirmek çok da kolay değil. İçinizde giderek yükselen o dalgayla olabileceğini (tabii, gelişen teknolojinin de yardımını unutmamak gerekir) düşünüyorsunuz, ama “niye” sorusunun yanıtını kendinize bile veremediğiniz zaman o tadı bulabilmeniz pek de kolay değil.
Sözün kısası, Matrix “resurrection” olamadı.

İki buçuk saatin nasıl geçtiğini anlayamadığınız sürükleyicilikle sıkı bir film Matrix’in dördüncü versiyonu. Seyirlik film olarak baktığınızda her şey dört dörtlük, önerilir her zaman. Diriliş anlamına gelen “resurrection” Türkçeye “Aslına Dönüş” olarak çevrilmiş… İzleyici olarak merak ettiriyor, heyecan duymamızı sağlıyor. İlk filmlerden kalan felsefesiyle hızlı giriyor ve daha ilk kareden izleyiciyi içine çekiyor… Ama daha öncekilerin üzerine ne koyduğuna gelince… işte orası yine yeniden kasap çengeli misali kocaman sorular…

Matrix Resurrections (Fütüristik Drama, Aksiyon); Yönetmen: Lana Wachowski; Senaryo: David Mitchell, Aleksandar Hemon, Lana Wachowski; Oyuncular: Keanu Reeves, Carrie-Anne Moss, Yahya Abdul-Mateen II, Jessica Henwick, Jonathan Groff, Neil Patrick Harris… 24 Aralık’tan başlayarak gösterimde…

(24 Aralık 2021)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com

Bizde ‘Karanlık Kız’ adıyla gösterime giren ‘The Lost Daughter’ kaybolan bir kız çocuğunun öyküsünden hareketle annelik kavramını tartışmaya açıyor. Bir Yunan sahilinde tek başına kafa dinlemeye gelen edebiyat profesörü Leda’nın kitapları ve notları ile baş başa kaldığı ıssız plaj keyfi, kalabalık bir ailenin çıkagelmesiyle bozuluyor. Önceleri etrafındaki gürültüden rahatsız olan orta yaşlı kadın çevresini gözlem altına aldığında, aileden genç bir kadının küçük yaşlardaki kız çocuğu ile gönülsüz ilişkisine tanıklığı ona yıllar önce kendi kızları ile yaşadıklarını hatırlatıyor. Leda için yaz kaçamağı bundan böyle geçmişi ile hesaplaşma ve yaptığı seçimleri sorgulama sürecine dönüşecektir.

Maggie Gyllenhaal’un yazıp yönettiği yapım, çok başarılı bir ilk film olarak dikkat çekiyor. Amerikalı usta oyuncunun kamera arkasına geçtiği ilk çalışmasında, Elena Ferrante takma adıyla bilinen hayranlık beslediği gizemli İtalyan romancısının 2006 yılında yayımlanmış ‘La Figlia Oscura / Kayıp Kız Çocuğu’ adlı kısa romanından yola çıkmış. Ferrante’nin onayıyla öyküyü İngilizce diline taşımış, ve nihayetinde Leda rolü için Olivia Colman ile anlaştığında ana karakterinin İngiliz bir akademisyen olması kesinleşmiş.

Hangi dilde olursa olsun ya da hangi diyarda geçerse geçsin son derece yakıcı bir meseleye dokunuyor film. Leda’nın filmin başlarında genç anne Nina’ya söylediği gibi ‘ebeveyn olmak yıkıcı bir sorumluluğu’ beraberinde getiriyor. Bir bebeği kucağına almak anne için büyük bir mutluluk vadediyor belki ancak çocuğun büyüme sürecinde yaşanan yoğun özveri giderek bıktırıcı ve engelleyici bir sürece dönüştüğünde, birinci sorumlu anneler kapana kısıldıklarını ve özgürlüklerini yitirdikleri duygusuna kapılıyor.

Oysa toplumsal olarak anneler hep fedakârlık timsali olarak gösterilegelmiştir. Sözgelimi bizde de çok kullanılan ‘cennet annelerin ayağı altındadır’ yakıştırması buna işaret eder. Ancak Leda’nın engellenemeyen edebi kariyer tutkusu, karizmatik yazar ile arasında gelişen karşı konulmaz cinsel çekimle kaynaştığında gözü küçük yaşlardaki kız çocuklarını görecek midir. Ya da Nina’nın yakışıklı mafya bozuntusu kocası ve küçük kızı ile çok mutlu olduğu düşündüğü konforlu hayatı taze romantik ve cinsel bir heyecanla sarsıldığında bu geçici bir şey, bir depresyon işareti olarak mı algılanmalıdır. Leda’ya göre hiçbir şey geçici olmayacak, yaşanması gereken yaşanacaktır. Bebeklerle büyütülmüş kızlara toplumun biçtiği rol çözülürken geçmişe dönük hüzünler devreye girecek, üzülecek belki, ama hayat kurallara kanunlara sığmayacaktır.

Venedik Film Festivali’nden en iyi senaryo ödüllü Gyllenhaal can alıcı sorular soruyor. Hiçbir karakterini yargılamıyor. Olivia Colman denen olağanüstü yaratık bakışları, mimikleri ve tüm bedeniyle Leda’nın seçimlerini, kararlarını, pişmanlıklarını, hüzünlerini sevinçlerini ustaca yorumluyor. Bugünü ve geçmişi ustaca kurguladığı geriye dönüşlerle aktaran Gyllenhaal yönetmenlik kumaşıyla övgüyü hak ederken, Leda’nın gençliğini West End’de sahnelenmeye başlayan yeni versiyon ‘Cabaret’de Sally Bowles olarak yer alan İrlanda asıllı şarkıcı / oyuncu Jessie Buckley canlandırıyor.

(18 Aralık 2021)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

20 aylık ev hapsinin ardından sınırlı özgürlüğüne kavuşan Kirill Serebrennikov bu hafta bizde de gösterime giren ‘Petrov Grip Oldu / Petrovy v Grippe’ ile setlere dönüş yaptı. Ama ne dönüş dedirten tekinsiz bir gece yolcuğu ile. Putin yönetiminin mahkûm ettiği ve filmin ilk gösteriminin yapıldığı Cannes Film Festivali’ne sürmekte olan yurtdışı yasağı nedeniyle bir kez daha katılamayan muhalif sinemacının, çağdaş Rus edebiyatının önemli yazarlarından Alexey Salnikov’un ödüllü romanından uyarladığı filmi, ekonomik zorluklar içinde yaşayan ahlâken çökmüş Sovyet dönemi sonrası Rus toplumunu neşter altına yatırırken, ana metnin gerçeküstücü atmosferinde izleyicisini karanlık bir maceranın içine sürüklüyor. Balık istifi otobüsün içinde evine ulaşmaya çalışan Petrov’un yüzümüze yüzümüze öksürdüğü (film Covid dönemi öncesinde çekilmiş) görüntülerle açılıyor film. Genç adam hastalığın etkisiyle sağa sola yalpalarken çevresini sarmış hoşnutsuz yolcular içinde yaşadıkları sefil düzenden şikayetlerini sıralamaktadır. Dışarda hava buz gibidir. Yağan karın altında arkadaşları ile buluşan genç adam kabus dolu düşlerle renkli çocukluk anılarının birbirine karıştığı tuhaf gece yolculuğunun henüz başındadır.

Rus yönetmen gündüzlerini mahkeme kapısında tüketirken filmini gece vakitlerinde çekmiş. Bu da karanlık ve gerçeküstücü unsurların üstüste yığılmış olduğu anlatı için çok uygun bir seçim. Gün içinde araba tamirciliği yaparken geceleri çizgi roman yazarlığını sürdüren Petrov trajikomik düşlerinde zengin Rusları kurşuna dizen bir infaz mangasına katılıyor. Cenaze arabasındaki içkili alem sonrasında takım elbiseli mevta ortadan kayboluyor. Eserlerini yayınlatamayan yazar dostunun intiharına yardımcı oluyor. Kütüphane görevlisi olarak çalışan ayrıldığı karısı bir şiir okuma gecesinde terbiyesizleşen erkek katılımcıyı süper gücüyle öldüresiye pataklıyor, daha sonra peşine takılan erkekleri ortadan kaldıran bir seri katile dönüşüyor vs.

2016 yapımı dehşetengiz ‘Öğrenci / M’Uchenik’ ile köktendinci Hristiyan gencin toplumun uygun damarını okşadığında ne denli ileri gidebileceğini ibretle yüzümüze çarpmış olan Serebrennikov ev hapsi öncesinde tamamladığı ‘Yaz / Leto’da Perestroyka öncesi dönemde kıstırılmış Sovyet rock gruplarının coşkulu ve hüzünlü özgürlük çığlıklarını dile getirmişti. Petrov’un öyküsünün son bölümünde bu kez 70’li yılların başlarına kendi çocukluk yılarına dönüş yapıyor. Genç çizerin çok da parlak olmayan küçüklük anılarını çocukluğun coşkusu hatırına renkli olarak perdeye aktarırken, para kazanmak için Noel partisinde çocukları eğlendiren oyuncu çiftin hikâyesinde siyah-beyaz’a dönmeyi seçiyor.

‘Petrov Grip Oldu’ çok başarılı bir metinden yola çıkan görsel işitsel müthiş bir serüven. Metne adını veren ana karakteri tiyatro yönetmeni olarak da tanınmış Semyon Serzin’in yorumladığı yapımda, Serebrennikov’un değişmez görüntü yönetmeni Vladislav Opelyants harika bir iş çıkartmış. Zincirlerinden boşalmış bu Rus kabusunun deli ruhunu tamamlayan final jeneriğindeki coşkun metal rock parçasının sonunu getirmeden salondan ayrılmamanızı özellikle öneriyorum.

(14 Aralık 2021)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

‘Batı Yakasının Hikayesi / West Side Story’ Amerikan müzikalinde bir dönüm noktasıdır. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından büyük bir ekonomik canlanma sürecine giren ABD’nin yeniden yapılanma sürecinde sosyoekonomik değişimin müzikale yansıdığı önemli bir örnektir. New York’ta bugün varlıklı kesimin ikamet ettiği Upper West bölgesinde göçmenlerin yaşadığı 50’li yıllarda, Doğu Avrupa kökenliler ile anavatanlarındaki savaş ve fakirlikten kaçmış San Juan’lı hırslı atak Porto Riko’lular arasındaki paylaşım savaşı üzerinedir olan bitenler. Ülkenin eski yabancılarının yoksul mahallelerini yeni yabancılarla paylaşamama kavgasıdır söz konusu olan.

Sosyal gerçeklik müzikalin dünyasına taşınırken hikâyeyi ‘Romeo ve Juliet’ tragedyası üzerinden New York’un yoksul mahallerine aktarma fikri dönemin ünlü koreografı Jerome Robbins’den gelmiş. Montague’ler köşeyi dönememiş Slav göçmenlere, Capulet’ler Latinlere dönüşmüş. Leonard Berstein müziği bestelemiş, yeni versiyonun galasından kısa bir süre önce gözlerini hayata yuman o dönemin gencecik Stephen Sondheim’ı sözleri yazmış. 1957 yılında ilk kez sahnelenen müzikal büyük ilgi görmüş, 1961 yılında 10 dalda Oscar ödülüne layık görülen Robert Wise imzalı sinema filmi ortalığı birbirine katmıştır.

Ülkemize 1964 yılında gelen ve Emek Sineması’nın 70 mm stereofonik düzeninde tam 12 hafta kapalı gişe oynamış olan efsanevi klasiğin tam 60 yıl sonra yeniden gündeme gelişi, filmi Emek’in büyüleyici atmosferinde izlemiş benim de aralarında bulunduğum kuşaklar için heyecan verici kuşkusuz. Yeniden çevrimin temel nedeni bugün 75 yaşında olan sinemanın usta büyücülerinden Steven Spielberg’in bu müzikale olan derin tutkusuymuş. Amcamın yurt dışından getirdiği filmin çift kapaklı albümünü evire çevire dinlemiş, şarkıları ezberlemeye çalışmış biri olarak ‘West Side Story’ benim de çocukluğumdur, bu açıdan Spielberg’in esere derin bağlılığını çok iyi anlıyorum. 8 yaşındayken babamın elimden tutup götürdüğü Emek Sineması’nın balkonundaki ilk izleyişim, beni sinemanın büyüsü ile tanıştıran ilk önemli deneyimim olarak kişisel tarihimde yerini alır. Yoğun duygularla izlediğim yeni çevrimin ilk bir saatinde gözyaşlarımı tutamayışımı normal karşılayın lütfen.

Nostaljik duygusallıktan ve anıların büyüsünden uzaklaştığımızda, Spielberg’in temel çabasının hikâyenin geçtiği dönemin sosyal gerçekliğini vurgulamak olduğunu görüyoruz. New York’un üst batı yakası bir kentsel dönüşüm alanıdır. Eski harap binalar dev bir yıkım topunun altında kentsel temizliği (!) beklemektedir. Yerine varlıklı insanların oturacağı şık binalar, alışveriş mağazaları açılacaktır. Bugün New York’u ziyaret eden her sanatseverin tavaf etmeye koştuğu ünlü Metropolitan Operası’nın da içinde bulunduğu görkemli sahne sanatları sarayı Lincoln Center’ın inşaatını haberleyen panolar ilk karelerde dikkatimizi çeker. Çevredeki salaş evlerini boşaltmak isteyen yoksul göçmenlerin itirazını ise pek dinleyen yoktur. Bu toz duman arasında değişik kökenli yeni yetme gençler neyin peşindedir. Taş taş üstüne yıkım alanlarında itişip kakışmaları çok yakında tamamıyla yıkılıp gidecek mezbeleliklerinden başka ne içindir. Spielberg işsiz güçsüz alkolik beyazların amaçsız çocuklarıyla Amerika’nın fatihi olmaya gelmiş yanık tenli hispaniklerin boşa kürek çatışmalarını hüzünle anlatmayı deniyor.

Deneyimli sinemacı 1961 yapımına saygı duymakla birlikte, otantik yaklaşımı ön plana çıkarmış. Orijinal yapımda Rita Moreno haricinde tenleri makyajla karartılmış beyaz oyuncuların yer aldığı Porto Rikolu karakterlerin tümünü bu kez Latin kökenlilerden seçmiş. Esmer tenli hispanikler kendi aralarında sıklıkla İspanyolca konuşuyor ve Spielberg bunları İngilizce alt yazı ile vermeyi reddediyor. Bu da ülkeyi kasıp kavuran ırk ayrımına karşı onun duruşu ve bugün Latin kökenliler ülke nüfusunun beşte birini oluşturduğu için ABD’nin çifte dilli bir ulus olduğunun bu şekilde altını çizmek istemiş.

Usta sinemacı ana karakterlerin çaresizce ortalarda dolanan genç çocuklardan oluştuğunu vurgulamak niyetinden yola çıkarak oyuncuların yaş ortalamasını hayli düşük tutmuş. Maria’yı canlandırmak için 30 bin kişi arasından seçilen, anne tarafından Kolombiyalı 20 yaşındaki Rachel Zegler ile Tony ya da orijinal haliyle Anton’da, ‘Uyumsuz / Divergent’ serisinde oynamış şarkıcı oyuncu genç yetenek Ansel Elgort’un müzikalin ‘Maria’, ‘Tonight’ ya da ‘Somewhere’ gibi harikulade şarkılarındaki ses uyumu dikkat çekiyor. Ünlü ‘America’ şarkısının ateşli Anita’sı Ariana Debose daha önce ‘Summer: The Donna Summer Musical’deki ana karakter yorumuyla Tony ödülüne aday olmuş. Ana kastın belki de en tanınmış oyuncusu Montreal Ballet Theatre’da yetişmiş, 15 yaşında ‘Billy Elliot’ müzikaliyle Tony ödülünü kazanan en genç oyunculardan biri olmuş, şimdilerde ‘American Rust’ dizisindeki kırılgan Isaac yorumuyla ses getiren, adını ilerde sıkça duyacağımızı düşündüğüm usta dansçı oyuncu David Alvarez. Usta balet bu defa çok farklı bir kompozisyonda, yoksulluktan yırtma umuduyla boks sevdasına tutunmuş Bernardo’da parlıyor, sokaklara taşmış çok renkli ‘America’ performansında Anita ve diğer Latin kadro ile tam anlamıyla döktürüyor.

Klasik versiyondan farklı olarak Chino karakterini geliştiren yeni senaryo, Josh Andrés Rivera adındaki yeni bir yeteneği haberliyor. 2021 model ‘West Side Story’nin bir güzel sürprizi de orijinal yapımın unutulmaz Anita’sı Rita Moreno’nun varlığı. Filmin yapımcılarından biri olan 90 yaşındaki deneyimli oyuncu için yeni bir karakter yazılmış. Orijinal yapımdaki gringo Duck’ın dul eşi Valentina, semtin başıboş çocuklarına sahip çıkan onları beladan korumaya çalışan bilge dükkan sahibi olarak devleşirken, ‘Tonight’ beşlisine sesiyle katılarak sevenlerini mest ediyor.

Yeni versiyonun ustalıklı senaryosu, Spielberg’in daha önce ‘Münih’ ve ‘Lincoln’de çalıştığı ‘Angels in America’nın usta oyun yazarı Tony Kurshner’in elinden çıkma. Orijinal koreografiyi daha da ateşlemeye özen gösteren Tony ödüllü Justin Peck’in sokakları inleten dans sekansları ile gerçekçi dövüş sahneleri ve Spielberg’in değişmez görüntü yönetmeni Janusz Kaminski’nin yıkıntılar arasındaki mücadele ile hazin aşk hikâyesini buluşturan enfes görüntü çalışması filmin önemli artılarından.

Spielberg filmini babasına armağan etmiş. Ben de izninizle beni küçücük yaşımda sinemanın büyüsüyle buluşturmuş sevgili annemin ve babamın güzel anısına ithaf etmek istiyorum bu yazıyı.

(13 Aralık 2021)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com