Virginia Woolf’un manifesto metni ‘Kendine Ait Bir Oda’, yazın dünyasından yola çıkarak kadınların neden erkekler kadar yaratıcı olamadığını tartışır. Ve şöyle seslenir kadınlara: ‘Para kazanın, kendinize ait bir oda ve boş zaman yaratın. Ve yazın, erkekler ne der diye düşünmeden yazın!’

Hayatın gündelik akışı üzerine kırılgan yaklaşımı ile tanıyıp sevdiğimiz Mia Hansen-Løve imzasını taşıyan ‘Bergman Adası / Bergman Island’ birlikteliklerini sürdüren ikisi de yönetmen çiftin hikâyesi üzerine serbest vezin bir çalışma. Parisli kadın sinemacının kendisinden 15 yaş büyük olan Fransız sineması auteur’lerinden Olivier Assayas ile 2016’da noktalanmış uzun bir birliktelikleri ve bu ilişkiden dünyaya gelmiş bir kızları olduğunu biliyoruz. Kendisi hikâyenin tümüyle özyaşamsal olmadığını ifade ediyor bir söyleşisinde. Ancak belki de özyaşamsalı da aşıyor film ve bir kadın sanatçının geçmişini ve geleceğini sorguladığı yaratım egzersizine dönüşüyor.

Amerikalı yönetmen çiftin, yedinci sanatın efsanevi yaratıcılarından Ingmar Begman’ın 89 yaşında ölümüne kadar yaşamının tam 46 yılını geçirdiği Baltık Denizi üzerindeki Fårö adasına gelişleri ile başlıyor her şey. Çiftin daha fazla tanınan bireyi Tony (Tim Roth) son filminin gösterimi için adada konuşlanmış bulunan Bergman topluluğunun daveti için adaya indiklerinde onları yörenin sakin ve kusursuz sadeliği karşılıyor. Gösterimler, konferanslar, bisiklet gezintileri ve Bergman safari turuyla geçen saatler dışında çiftin amacı yeni filmlerinin senaryosu üzerine kafa yormaktır. Bergman’ın ‘Bir Evlilikten Sahneler’i çektiği döşekte yatar çiftimiz ancak yazmak için ayrı mekânlarda çalışırlar. Yazmakta zorlanan Chris (Vicky Krieps) her bir köşenin Bergman’ın olağanüstü kültürel mirası ile çevrildiği bir ortamda, yöre sakini genç sinema öğrencisi ile birlikte adanın öteki yüzünü keşfe çıktığında, geçmişi, bugünü ve geleceğini mercek altına yatıracak, gerçek ile kurgu arasındaki çizgi giderek bulanıklaşırken yönetmen çift birbirinden uzaklaşmaya başlayacaktır.

Filme baskın bir karakter olarak damgasını vuran Bergman’ın adası, ikonik yönetmenin yaşayan anıları ile doludur. Oraları 1961’de ‘Aynanın İçinden’i çekerken keşfettiğini ve ilk görüşte doğasına aşık olduğunu, Lauter’deki evini, ada sakinleri ile arasındaki gizlilik anlaşmasını öğreniriz. Düzenli olarak 35 mm film izlediği küçük projeksiyon odasını, oturduğu koltuğu, müze olarak korunmuş evini, kişisel eşyalarını tanırız. Özel hayatına gelince, 5 kez evlilik yaptığını ve bu birlikteliklerinden ilgisiz kaldığı 9 çocuğun dünyaya geldiğini öğreniriz. Chris çok sevdiği sanatçının özel yaşamında sanatında olduğu denli acımasız olduğu gerçeği ile yüzleştiğinde, ona 42 yaşında 25 film çekmiş olduğu, yanı sıra bir sürü oyun sahneye koyduğu, çocuk bezi değiştirirken bunları başaramayacağı hatırlatılır.

İlk bir saatlik bölümü Bergman üzerine yoğun referanslar barındıran film, sanıldığı gibi efsanevi yaratıcı üzerine bir çalışma değil. Bergman’ı yücelten ya da yapmadıkları için eleştiren bir film hiç değil. Bergman Chris için bir teselli kaynağı, bir nevi sığınak olarak kalmaya devam edecek, ancak tanıklıkları onun kendisini keşfetmesine yol açacaktır.

Filmin ikinci bölümü Chris’in yazmakta olduğu senaryo üzerinden gelişiyor. Yirmili yaşlarının sonlarındaki yönetmen Amy (Mia Wasikowska), bir arkadaşının düğünü için geldiği Fårö‘de yıllar önce yollarını ayırdığı ilk gençlik aşkı Joseph (Anders Danielsen Lie) ile karşılaşır. Birbirlerine olan tutkularının ateşi sönmemiştir. Ama ‘hayat böyledir işte’, bir şeylerin zamanı geçmiştir ve yeni hayatları yeniden birlikte olmaları için engellerle doludur. Hikayesine bir son aramaktadır Chris. Bu arayış aslında kendi geleceğini de belirleyecektir. Fårö artık onun adası olmuştur.

‘Bergman Adası’ bir kadının, bir kadın sanatçının yaratım süreci üzerine benzersiz bir deneyim. Hayat ile kurgunun iç içe geçtiği filmde Chris yönetmenin alter ego’sudur. Bergman’ı ürkütücü bir referans olarak bellemiş Amy ise Chris’in anılarından beslenmiş alter ego’su olarak beliriyor. Hikayeye noktayı ise kendine ait köşesinde yaşamını gözden geçiren Hansen-Løve koyacaktır. Bu güzelim uğraş ise Kuzeyli lirik bir ezgiyle ‘Vem kan segla’ ile son buluyor. Şöyle diyor İsveç halk şarkısının sözleri:

‘Kim rüzgar olmadan denizlere açılabilir
Kim küreği olmadan kürek çekebilir
Kim sevgilisine hoşça kal diyebilir gözyaşı dökmeden
Ben rüzgar olmadan denizlere açılabilirim
Ben küreğim olmadan kürek çekebilirim
Ama sevgilime hoşça kal diyemem ağlamadan’

(13 Şubat 2022)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

İlk gençlik yıllarımda tanıştığım Agatha Christie romanlarının bende büyük hatırası vardır. Cinayetler kraliçesinin eksantrik dedektifi Hercule Poirot’nun gri hücrelerinin desteğiyle çözdüğü nice karmaşık vak’ayı defalarca okumuşumdur. Polisiye yazını ikonunun kült eserleri şimdilerde genç yaşında parlak Shakespeare yorumcusu olarak ünlenmiş kuşakdaşım Kenneth Branagh’ın radarına girmiş bulunuyor. Poirot’yu bizzat canlandıran üstadımız 2017 yapımı ‘Doğu Ekspresinde Cinayet / Murder on the Orient Express’in ardından seriyi ‘Nil’de Ölüm / Death on the Nile’ ile devam ettiriyor.

Branagh usulü ‘Doğu Ekspresi’ benim gibi Christie hayranlarını memnun eden, Sidney Lumet’nin yönettiği 1974 çevrimine taze kan aşılayan bir filmdi. Christie uyarlamalarının geleneği olarak yerleşmiş sinema dünyasının farklı kuşaklardan yıldızlarını bir kez daha aynı mekânda buluşturmuş olan yapım, beyninin gri hücreleri ile hareket eden dingin Poirot karakterine Bond misali bir canlılık bağışlıyor, CGI desteğiyle aksiyon kalıplarını zorluyor ve öyküyü kapalı tren mekânının dışına taşıyarak seyrine doyum olmaz bir kar operasına imza atıyordu.

Tarihi Mısır’ı ve onun görkemli yapılarını fon alan yeni filmde olan bitenler ağırlıklı olarak Nil nehrinde süzülen, romanda olduğu gibi adını bir Mısır tapınağından almış lüks yolcu taşıtı ‘Karnak’ta geçiyor. Ancak film 20 küsur yıl öncesinden, Birinci Dünya Savaşı’nın Belçika siperlerinden başlıyor. Genç asker Poirot dahiyane fikri ile bölüğünü mutlak bir felâketten kurtarıyor ancak beklenmedik bir patlama sonucu yüzünün iki yanı fena halde parçalanıyor. Üstadın yaralı yüzünü örten özenle baktığı bıyıklarının doğuş hikâyesini böyle anlatıyor Branagh. Bununla yetinmiyor ve Bond’un belki de en güzel epizodu olan ‘Skyfall’da olduğu gibi ana karakterin geçmişini kurcalıyor, onun geçmişte ve bugündeki duygusal dünyasının kapılarını aralayarak, soğuk donuk kendini beğenmiş kibirli beyin adamını kanlı canlı bir insan olarak sunmayı deniyor.

Branagh öykünün diğer karakterleri ile de büyük ölçüde oynuyor. Öncelikle Christie uyarlamalarının dev yıldızlar resmigeçidine son veriyor. Günümüz popüler sinemasının bazı tanınmış oyuncularını kullanmış ama genel olarak karaktere uyum sağlayan çok tanınmasa da olur kişilerden oluşturmuş oyuncu topluluğunu. ‘Doğu Ekspresi’nde öyküye kattığı aklı bir karış havada Bouc (Tom Bateman) karakteri, bu kez oğluna düşkün annesi (Annette Bening) ile birlikte öyküye eklemlenmiş. Özgün yaşını başını almış Barbara Cartlandvari roman yazarı Salome Ottobourne, filme çok yakışan blues parçalarını yorumlayan siyahi caz şarkıcısına (Sophie Okonedo) dönüştürülmüş. Başında Che Guevara kasketiyle gezinen ve 1978 tarihli John Guillermin uyarlamasında Jon Finch’in canlandırdığı komünist genç tiplemesi, bu defa aynı ilkeleri savunan vaftiz annesi Mrs. Van Schuyler karakterine (Jennifer Saunders) yedirilmiş. Christie’nin yakınından geçmeyeceği bir gizli eşcinsel aşk öyküye eklenmiş.

Yeni versiyon ‘Nil’de Ölüm’, bilgisayar desteğine de başvurmak suretiyle eski Mısır’dan turistik görünümleri beyazperdeye taşıyor. Ancak bundan önemlisi eski usül mekân kullanımını çağdaş seyir zevki ve anlayışı ile buluşturmayı deniyor. Poirot karakterinin bir Bond misali sunulmasının yanı sıra, yeni evli güzeller güzeli zengin kız Linnet Ridgeway (İsrail’li ‘Wonder Woman’ Gal Gadot) ile yakışıklı kocası Simon Doyle’un (skandallarıyla gündemde olan Armie Hammer) Ebu Simbel tapınağındaki cinsel oynaşmaları ya da aynı Doyle ile zengin bir yaşam için yüzüstü bırakacağı intikam peşindeki Jacqueline de Bellefort’un (Emma Mackey) Asvan’daki lüks oteldeki hayli erotik danslarına Christie ne derdi bilemem ama Branagh’ın dokunuşları filmin seyir zevkini arttırmış, öykünün çoklu cinayetler trafiğine halel getirmemiş. Branagh’ın ağırlıklı olarak tek mekâna geçen öyküye, dönemin (1937’ler) ruhuna uygun ekspresyonist bir yaklaşımla farklı kamera açılarını denemeyi sürdürmesi gayet yerinde. 1978 tarihli uyarlamada efsanevi Nino Rota’nın, R. Strauss’dan esinlendiğini düşündüğüm ‘Also sprach Zarathustra’ çağrışımlı müziği kullanılmıştı. Yeni versiyon, Patrick Doyle’un lirik ve etkileyici müzik çalışmasıyla yol alıyor. Poirot bir yerde ‘Ah aşk! Hiç güvenli değilsin’ sözlerini sarf eder. Aşkın ölümcül beklentilerini baştan sona filmin hücrelerine başarıyla yerleştirmiş olan Kenneth Branagh’a izleyici olarak güvenimiz sonsuz. Yeni Poirot uyarlamalarını heyecanla bekliyoruz.

(12 Şubat 2022)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com