2008 yılında çektiği ilk uzun metrajlı filmi Münferit ile sinemamıza taze bir soluk getiren Dersu Yavuz Altun, 9 yıllık uzun bir aranın ardından Ayaz ile geri döndü.

Münferit’in üzerinden 9 yıl geçti, oldukça uzun bir süre… Sinemaya neden bu kadar ara verdiniz?

Ayaz gibi senaryoları olan yönetmenlerin yapımcı bulması çok zor. Bu bütçeyi bir araya getirmek zaman aldı. Tiyatroyla ilgili yapmamız gereken bir sürü işte arka arkaya gelince ara vermek zorunda kaldım.

9 yıl önce gerçekleştirdiğimiz röportajımızda Ayaz’dan bahsetmiş ve Kültür Bakanlığı tarafından onaylandığını söylemiştiniz… Daha sonra ne oldu da rafa kalktı? Bu süre boyunca tiyatro çalışmalarınıza devam ettiniz diye biliyorum, öyle mi?

Türkiye çok hızlı dönüştü ve maalesef yaptığımız filmlerin seyirciye ulaşma şansı gittikçe azaldı. Sinema tekelleri, dağıtım şirketlerinin tercihleri, sinema sahiplerinin kaygıları bir araya gelince Türkiye uyduruk komedi/mavra sineması mezarlığına dönüştü. Artık ülke sineması adına kalıcı olacak işlerin, sinemayı toplumsal bir yüzleşme alanı olarak gören yönetmenlerin seyirciyle buluşma şansı neredeyse sıfırlandı. Sistem “Ya bize benzeyeceksin, ya da yok olacaksın.” diyor. Sistemin içerisinde bu durumu ranta dönüştüren sinema salonu tekel yöneticileri, dağıtımcılar, yapımcı, oyuncu, yönetmen, senarist arkadaşlar ülkenin geleceğiyle ilgili bir kaygı duymuyorlar çünkü kendilerine ve çocuklarına başka ülkelerde bir gelecek kurmanın derdindeler. Bu seviye kaybını ranta dönüştürerek yurtdışındaki hayatlarını finanse edecekler. Gitmeyenler, gidemeyenler, bu ülkenin yarınından kaygı duyanlar umudu çoğaltmaya devam edecekler.

Cezaevlerinde gerçekleştirdiğiniz bir sosyal sorumluluk projesi sırasında namus cinayeti nedeniyle ceza alan bazı mahkûmların yaşadığı derin pişmanlığı gözlemledikten sonra bu filmi yapmaya karar verdiniz, bundan hareketle bizimle gözlem ve deneyimlerinizi paylaşabilir misiniz?

Beni en çok etkileyen yoksulluk ve eğitimsizliğin yanı sıra sürekli olarak şiddet ve öfke üreten ataerkil söylemin içerde çok baskın olmasıydı. Çoğu mahkûma göre ellerinde “namustan” başka hiçbir şeyleri yoktu. O’nu da kaybettiklerini düşündüklerinde yaşamak için hiçbir nedenleri kalmıyordu. Bu müthiş bir yoksulluk; hem maddi hem manevi yoksulluk. Baş başa görüşmelerimizde pişmanlıklarını dile getirenler, diğer mahkûmlar olduğunda hemen susuyorlardı.

Namus cinayetleri bu ülkenin en büyük sorunlarından… Filmin 10 yıllık yapım sürecini de göz önünde bulunduracak olursak neler gözlemlediniz?

Cinayet sayıları giderek arttı. Sanki erkeklerle kadınlar arasında bir iç savaş var. Her gün birkaç kadının öldürülmesi sıradanlaştı. Bu ülkede kadın cinayetleri, iş cinayetleri ve çocuk tacizleri istatistiklerine bakıp ürkmeyecek vicdan sahibi hiçbir insan yoktur.

Ayaz’ın seyirciyi zorlayan bir anlatım dili var. Ana karakterlerin çıkmazlarını ve çaresizliklerini bizde iliklerimize kadar hissediyoruz. Katılıyor musunuz bu yoruma?

Seyircide oluşturmak istediğim duygu tam da buydu… Sonuna kadar katılıyorum…

Hasan’ın hiç konuşmaması seyircilerde merak uyandırıyor… Gerçekten ihtiyacı yok muydu Hasan’ın kelimelere?

Yoktu, çünkü O söyleyeceği şeyi en iyi susarak söyleyebilirdi. O’nun susması, bakması, nefes alıp vermesi karakter ve hikâye açısından daha etkileyici anlatım olanakları sağlıyordu. Sessizlikte bir sestir aslında. Biz o sesin seyirci tarafından yürekten duyulmasını sağlamaya çalıştık.

Ayaz’ın bundan sonraki yolculuğu nasıl ve nerelerde devam edecek? Özel gösterimler planlıyor musunuz?

Zor da olsa vizyona girmeye çalışacağız. Sonra da festivallerde seyirciyle buluşmayı deneyeceğiz. Konuya duyarlı kadın örgütleriyle birlikte özel gösterimler yapmayı düşünüyoruz…

Bundan sonraki projeleriniz neler? Sinemaya bir daha bu kadar uzun ara verecek misiniz?

Bir kara-komedi hazırlığımız var. Para bulur bulmaz sete çıkabiliriz. Ama kolay görünmüyor.

(22 Kasım 2017)

Gizem Ertürk

[email protected]

Çilingir Sofrası (Sadi Bey’in Facebook Günlükleri):

Sinemaya hep “Yedinci Sanat” denir ya, haddim olmayarak bendeniz bundan böyle “Sekizinci Sanat” unvanını verdim kendimce. Sinema sekizinci olarak “yabancı dil öğretme sanatı”dır. Bir örnekle şuracıkta hemen açıklayıvereyim: Markette yanaştığım dondurma tezgâhının başında iki hanım konuşuyor, yakın olduğum için mecburen kulak misafiri oldum. Bir ara birisi “Velvet ne demek acaba?” diye yanındakine sorunca, benim kafa hemen süratle çalıştı, taaa David Lynch’in “Blue Velvet / Mavi Kadife”sine gitti, oradan Türkçe “Kadife” kelimesini aldı geldi. Gayriihtiyari hanımlara “Kadife” deyiverdim; “‘Velvet, kadife mânâsına geliyor” diye de ekledim. Taciz ettiğimi sanmasınlar diye tebessüm de ettim tabi ki. (*) Birkaç hafta önce de yeni bir dağıtım şirketimiz filmini “Mine” orijnal adıyla gösterime çıkardı, sonradan edindiğim Türkçe afişine baktım “Mayın” adını koymuşlar; hemen hafızama İngilizce’de “Mine” kelimesinin “Mayın” anlamına geldiğini yazdım. Sinemanın Sekizinci Sanat vasfı tam da budur.
(*) Hanımlar uzaklaştıktan sonra Sherlock Holmes’luğum tuttu, baktıkları yeri inceledim. “Velvet” kelimesi Magnum After Dinner Classic adlı dondurma kutusunun üzerinde yazıyor. (15 Ağustos 2017)

Sevgili yönetmenimiz Aydın Bağardı’nın yabancı filmlere Türkçe isim konulmasıyla ilgili yorumuna yazdığım cevabı aşağıya tekrar yazıyorum: Fazladan bir kişi dahi okusa faydası var:
Sevgili Aydın, paylaşımı yaptıktan sonra yola çıktım, o nedenle gecikmeli olarak sana yanıt yazayım. Verdiğin linkte bulunan listeleri hazırlayan arkadaşların konu hakkında bilgileri olmadığı kanaatindeyim. 4-5 yabancı film şirketinde çalışmış birisi olarak yabancı filmlere Türkçe isim konulurken birebir tercüme edilip isim konulmadığı biliyorum. Bazı filmlerde -sen bilirsin- tam tercüme edilmiş isim değil, seyircinin ilgisini çekecek, filmin konusunu kısaca özetlediği düşünülen isimler konuyor. Ayrıca düşünsene adam yüzbinlerce dolar verip yabancı film getirmiş, filmin adını yetersiz bir çevirmen tercüme ediyor, olacak şey mi? “Amerikan Sapığı” adlı filmin ithali söz konusu olduğunda altyazıların çevirisi için filmin uyarlandığı kitabın çevirmenine bizzat teklif götürmüştüm, işlerinin yoğunluğu nedeniyle teklifimizi kibarca geri çevirmişti. Telefonda konuştuğumuz, zaman zaman yazılarımda dile getirdiğim örnekleri buraya da yazayım. “What Dreams My Come” adlı yabancı film Türkçe olarak “Aşkın Gücü” olarak sinemalarda gösterildiğinde seyirciye çekici gelmiştir. Orijinal adı birebir çevrilse akılda kalıcı bir isim olamayabilirdi. Keza -zaman zaman hep bu filmi örnek veririm- ülkemizde “Kızarmış Yeşil Domatesler” adıyla gösterilen filmin orijinal adı (Fried Green Tomatoes at the Whistle Stop Cafe) birebir çevrilseydi “Tren Durağı Kafeteryasındaki Kızarmış Yeşil Domatesler” şeklinde bir Türkçe isim koymak gerekirdi ki böyle bir film adının da akılda kalması çok zor olurdu. Keza “Arachnophobia”yı çevir çevirebilirsen, adam tabi ki “Örümcek Korkusu” Türkçe adını koyacak filmine. En yakın örnek, Tom Cruise’un önümüzdeki günlerde bir filmi “Barry Seal” adıyla vizyona girecek; bu isim kimin aklında kalacak da arkadaşına “Git gör şu ‘Barry Seal’ı” diyecek. İthalatçı altına “Kaçakçı” diye ek yapmak zorunda kalmış, dolayısıyla filmi “Tom Cruise’un ‘Kaçakçı’sını gör” diye tavsiye edeceğiz. Ayrıca son yıllarda bazı yabancı şirketlerin Türkiye’de gösterilecek filmlerinin isimlerinin birebir çevrilmesini istediklerini de biliyoruz. Onu bırak, en uç örnek Sandra Bullock’un kendi firmasına çevirdiği filmlerde afişlerde yazılacak yazıların çevirilerini kontrol ettiğini, çeviri bir tarafa yazıların puntolarına dahi müdahale ettiğini yazayım da durum daha iyi anlaşılsın. Böyle bir ortamda bilmeyenler tutup yabancı film adlarının yetersiz ve bilgisiz kişilerce çevrildiğini yazıyorlar. Durum şekilde okunduğu gibidir. (16 Ağustos 2017)

Bayram tatillerinin 10 güne, 11 güne çıkarılmasına genelde “Turizm sektörüne destek verilmesi” gerekçe gösteriliyor. Verilsin tabi ki ama Turizm sektör oluyor da diğer sektörlerin başı yel mi? Arada sırada -ne bileyim- hafta sonu tatillerini 3 güne çıkarıp Sinema sektörüne, öğle paydoslarını 2 saate çıkarıp Yemek sektörüne de destek verseniz olmuyor mu? Adalet mülkün temelidir? (17 Ağustos 2017)

Öyle demeyin, aynı ifade birbirinin tamamen zıddı anlamına da gelebilir. O nedenle söylemlerimize dikkat etmeli, onları yerli yerinde kullanmalıyız. Misalen bir hastaya şifa dileği olarak söyleyeceğiniz “Allah çektirmesin”i hafazanallah “Yarın çekiliyor” diyerek bilet satan bir seyyar Milli Piyango bayiine söylediğinizde yandı gülüm keten helva. Piyangocu “Ekmeğimde gözün mü var” diye seyyar seyyar üzerinize yürüse, ihtilaf vukuunda yapılacak soruşturmadan sonra % 99 serbest bırakılır. (19 Ağustos 2017)

Filmcilerimizden hasseten rica ediyorum: Ne olur filmlerinizin jenerik yazılarının puntolarını beyazperdede rahat okunabilecek büyüklükte ayarlayın. Aramızda az da olsa jenerikleri sonuna kadar okuyan vaaar; filmin her aşamasına kimler, nerede, ne kadar katkı yapmış, merak edenler vaaar; “Aaa bu film bizim köyde çekilmiş.” diye şaşırmak isteyenler vaaar. (21 Ağustos 2017)

Egonun önlenemez yükselişi: “Nuri Alço ile oynadınız mı?” / “Hayır, oynamadım. O benimle oynadı. (22 Ağustos 2017)

İlahi çevirmen sabah sabah beni güldürdün. Yabancı filmin Adam Driver adlı oyuncusunu Adam Sürücüsü olarak çevirmişsin ya, sen çok yaşa. (24 Ağustos 2017)

Yasemin Adar’ın ilk dünya şampiyonu kadın güreşçimiz olmasının, Hindistan’ın ilk dünya şampiyonu kadın güreşçisinin hayatının anlatıldığı “Dangal” filminin vizyona girdiği haftaya denk gelmesi şaşılacak bir tesadüf. Veya ne büyük bir dağıtımcı öngörüsü. Bravo vallahi; ben öyle gördüm. (24 Ağustos 2017)

(21 Kasım 2017)

Sadi Çilingir

[email protected]