Her gün yüzlerce insan doğduğu topraklardan başka diyarlara sığınmak zorunda kalıyor. Mülteci sorununu konu alan sayısız film izledik bugüne kadar. Yakıcı mültecilik meselesinden yola çıkan Jonas Poher Rasmussen imzalı ‘Kaçış / Flee’, parçalanmış kimlik krizi üzerine yoğunlaşmasıyla benzerlerinden sıyrılan yaman bir deneme. İlginç belgesel çalışmalarıyla sınırlı da olsa bir hayran kitlesi edinmiş olan Danimarkalı sinemacı ilk kez animasyonu denediği bu son filminde, tam 25 yıllık Afgan arkadaşının çileli geçmişinin kapısını aralamaya koyulmuş. Halen Danimarka’da başarılı akademik kariyerini sürdürmekte olan eski dost, sır yüklü geçmişini dile getirmek istememiş önceleri. Lakin Rasmussen’in zorlayıcı olmayan teklifi ve özgeçmişini özgür bırakmadan bugünde huzur bulamayacağının bilincinden hareketle, gerçek kimliğini gizleyerek Amin Nawabi takma adı ile adım adım açılmayı kabullenmiş sonunda.

Rasmussen hep kafasında olan bu projeyi 15 yıl önce bir radyo röportajı olarak gerçekleştirmek istediğini belirtiyor. Amin’in acılı geçmişini anlatmayı kabullenmesini beklediği uzunca süreçte ülkesinde düzenlenen ve animasyoncular ile belgeselcilerin, canlandırma belgeseller için fikir ürettikleri ANIDOX adındaki film atölyesinden davet almış ve bu deneyim ona ışık tutmuş. Animasyon seçimi ile Amin’in gerçek görüntüsü gizli tutulacak ve genç adam hikâyesini ilk kez çekincesiz olarak detaylarıyla paylaşacaktır.

Acılı bir geçmişe tanıklıktır Amin’inki. 70’li yılların sonunda Sovyetler güdümündeki hükümetin başa geçtiği Afganistan’da babası gözaltına alındığında henüz bebek yaşlardadır. Kendisinden bir daha haber alınamayan babasını büyük ablasının anlattıkları kadar hayal edebilecektir. Sovyetler çekildiğinde ülkedeki iç savaş hızlanacak, Kabil’e inen Taliban’ın şerrinden kaçmak üzere onlara transit vize veren tek ülke olan Rusya’ya göç edecektir aile. Komünizmin çöküşünün bir yıl sonrası Rusya’sında tam bir kaos hakimdir. Rus oligarkların palazlandığı bu dönemde her türlü yozlaşmanın hüküm sürdüğü bir suç şehridir Moskova. Vize süreleri sona erdiğinde bu kâbus kentten kaçmak üzere insan kaçakçılarının eline düşeceklerdir. Türlü ölüm tehlikesinin, eziyetin ve yalanların ardından Danimarka’ya mülteci olarak kabul edilen genç Amin çok çabuk büyümüştür. Yitip gitmiş çocukluğu ve ilk gençliği kaçakçıların elinde ve sürekli kaçmakla geçen genç beden artık emin ellerde olsa bile nasıl huzura kavuşacaktır. Daha küçük çocukken kaçmaya başlayan körpe ruhun başkalarına güven duyabilmesi kolay olmayacak, zaman alacaktır.

İşte Rasmussen mülteci sorunu üzerine saygın bir çalışmanın ötesini hedefleyen çalışmasında yakın dostunun yaralı yüreğini onarmak, geçmişine dair travmaları ile yüzleşmesini sağlamak istemiş. Çalışmasını psikoterapi seansları dizisi olarak tasarlamış. Divana uzanmış, gözlerini kapatmış, derin bir nefes alarak rahatlamaya çalışan Amin’e ‘ev senin için ne ifade ediyor’ diye soruyor ilk önce. ‘Güvenli bir yer, kalabileceğini bildiğin ve terk etmek zorunda olmayacağın bir yer’ olarak cevaplıyor genç adam. Acılı geçmişini duraksayarak, molalar, bazen uzun aralar vererek de olsa dile getiriyor. Böylelikle kaçtığı geçmişi ile yüzleşiyor ve onu bugünü ile bağlamaya çalışıyor. Yakalanıp tekrar geri gönderilme korkusu ile söyleyemediklerini, yalanlarını, küçük yaşlarında bastırdığı, inkar etmeye çalıştığı eşcinselliğini itiraf ediyor. Böylece ‘kendi olabilme’ yolunda önemli bir adım atmış oluyor. Ve bu muazzam deneyim coşkun bir arınmaya dönüşüyor. ‘Mülteci olmak bir kimlik değildir’ diyor Rasmussen. Bu terapi-film Amin’in özgürleşmesini sağlayacaktır.

Danimarkalı usta belgeselcinin ilmek ilmek ördüğü sinemasal katarsizmi en parlak biçimiyle görselleştirebilmek için paçaları sıvamış. Öncelikle tüm görüşmeleri videoya kaydetmiş. Çizimler Amin’in gerçek tepkilerinden, davranışlarından yola çıkarak gerçekleştirilmiş. Ana karakterin geçmişine dair zengin belgesel arşivinden yararlanılmış ve haber görüntüleri ustaca çizgilerin içine yedirilmiş. Işık, renk ve sahne kompozisyonları özenle düşünülmüş. İlk karelerden başlayarak kaçış ve şiddet sahnelerinde dışavurumcu çizgiler, siyah-beyaz belirsiz tehditkâr figürler kullanılmış. Geçtiğimiz yıl Sundance Bağımsız Filmler Festivali’nen ödülle dönen, 27 Mart gecesi dağıtılacak 94. Oscar ödülleri için üç ayrı kategoride (animasyon, belgesel ve İngilizce dili dışında yabancı film) adaylığı bulunan ‘Kaçış’ farklı disiplinleri buluşturan kaçırılmayacak bir sinema deneyimi.

(04 Mart 2022)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

İster sinemada olsun isterse kitapta, çizgi karakterler çoğunlukla elinden her iş gelen başarılı, güçlü ve güvenilirdir. Birçok kahraman gibi Batman de geçen yıllar boyunca onlarca kez uyarlandı. Her seferinde yeni bir tat, yeni bir duygu, yeni bir heyecan yaratmasını bildi sinemacılar. Senaryoların ne denli önemli olduğunun kanıtıdır da bu, aynı zamanda. Senaristler (bu arada fikir üreticilerini de unutmamalı, belki bir cümleyle senaristlerin düş kapılarını aralıyorlar) düşünüyor ve ellerindeki karakterin neyi nasıl ve niye yapacağını saptayıp ona göre yazıyor. Yönetmenler de o yazılanları bizlere görüntüye dönüşmüş haliyle sunuyor. Yapımcılar ve kameramanlar da var, ama konumuz o değil ki…

Artık ne kaldı görmediğimiz?

…dediğiniz anda yeni bir fırtınayla yüz yüze geliyorsunuz. “Bundan ötesi olmaz” diye düşünmeyin, yenileri olacaktır birden fazla, muhakkak.

Batman’i bu kez “insan” yüzüyle tanıyoruz. Hep pelerini, arabası, silahları ile taht kurmuştu gönlümüzde; tabii ulaşılmazlığıyla da… Bu kez insan yanını gösteriyor film bize ağırlıkla. Tabii, vazgeçilmez Penguen, Kedi Kız ile birlikte yine hareket, yine aksiyon, yine gizem ve çözülmesi gereken problemlerle. Alfred’i unutmak olmaz, Alfred’siz Batman de olmaz. Ama bu kez en yakınında Yüzbaşı Gordon bulunuyor. İlk kez tanışıyoruz ve oybirliğiyle seviyoruz, tek kelimeyle.

Bir kere baştan belirtelim, aksiyon sahneleri çok güçlü; yönetmenin özellikle takip sahnelerinde yakın plan kullanması adrenalini yükseltiyor, heyecanı arttırıyor. Üç saate varan film, bir dizi soruna yanıt buluyor. Biri bitti derken diğeri başlıyor. Ne ilgisi var diyebilirsiniz, ama Ahmet Ümit’in “İstanbul Hatırası” romanını anımsadım. Orada, yazar, yedi dönemde yedi mekânda yedi gizemli cinayeti çözümlemesi için sermişti Komser Nevzat’ın önüne… Burada da, benzer şekilde birkaç cinayet var çözümlenmesi gereken. Orada da ipuçları vardı, katilin bilinçli bıraktığı, burada da var… Birini çözmeden diğerine ulaşmak mümkün değil. Yani, demem şu ki arkadaşlar, filmin başladığı andan itibaren soluğunuzu kesecek bir heyecan fırtınası bekliyor sizi. Bir küçük spoiler vereyim. Müzik çok iyi, sırf dinlemek bile heyecanı katlamaya yeter.

Esrarengiz, maskeli katili bulmak kolay mı? Çekirge bir sıçrar, iki sıçrar… Peki, sonra? Galiba Batman ile Gordon bir sonraki filmde yine ikili olacak. Olur mu, bilmiyorum ama olsun isterim.

The Batman, Yönetmen: Matt Reeves, Senaristler: Matt Reeves, Peter Craig, Oyuncular: Robert Pattinson, Zoë Kravitz, Colin Farrell, John Turturro, Paul Dano, Andy Serkis, Jeffrey Wright… 04 Mart 2022 tarihinden başlayarak gösterimde…

(03 Mart 2022)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com