Son dönemde beni en çok etkileyen yapımlardan birinin adını (Decision To Leave) hayranlıkla izlediğim ve biraz gecikmeli de olsa sinemalarda yeni gösterime giren bir başka film, Martin McDonaugh imzalı ‘The Banshees of Inisherin’ hakkında kaleme aldığım yazımın başlığı olarak kullanmak istedim. İrlandalı ebeveynlerden Londra doğumlu yönetmenin baba ocağı güzel ülkenin eşsiz peyzajını fon aldığı son filmi kederli bir ayrılık kararı üzerinden gelişiyor çünkü. İrlanda’nın az nüfuslu adacıklarından birinde yaşayan altmışlı yaşlardaki Colm Doherty (Brendan Gleeson) bu ücra coğrafyada en iyi dostu olmuş kendinden daha genç Pádraic Súilleabháin‘e (Colin Farrell) bundan böyle kendisi ile görüşmek istemediğini bildirdiğinde, daha net sözlerle ‘seni artık sevmiyorum’ dediğinde Pádraic şaşkınlıkla durumu sorgulamaya başlar. Öyle ya her gün öğleden sonra tam saatinde evinden aldığı ve köyün tek kıraathanesinde siyah biraları arka arkaya devirdiği, şakalaşıp hoşça vakit geçirdiği can arkadaşı hangi nedenle kendisinden uzaklaşmıştır. Yıllanmış dostuna karşı bir garezi olmayan Colm’un gerekçesi çok açıktır: kendisine 12 yıl daha ömür biçmiş yaşlanmakta olan adam, kalan vaktini varoluşunu anlamlı kılacak uğraşlara adama derdindedir. Yakın arkadaşının merkebi ile ilgili şakalarını dinlemek yerine, gelişigüzel çaldığı kemanı ile bestelemeye çabaladığı folk şarkılarını bırakmak ister ardında.

Colm’u belki de en iyi anlayabilecek kişi Pádraic‘in kız kardeşi Siobhán (Kerry Condon) olacaktır. Naif erkek kardeşine sevgi ve şefkatini vermiş olan genç kadın, zekâsı, empatisi ve içinde yaşadığı dar çevreye olan birikmiş öfkesi ile adayı terk ederek anakaraya yerleşme kararı alma arifesindedir. Kısır bir döngü içinde kendi basit hayatından mutlu olan Pádraic ise olan bitene isyan içindedir. Yeni bir arkadaş bulma dürtüsüyle bölgenin en garibanı, köy polisi babasının taciz ettiği genç Dominic (Barry Keoghan) ile yakınlaşmaya çalışır. Alnının ortasına çöken hüzün üçgeni derin bir öfkeye, giderek eski dostundan nefrete dönüşmekte gecikmeyecektir.

Oyunları ülkemiz sahnelerinde de büyük ilgi görmüş 1970 doğumlu McDonaugh, Farrell ve Gleeson ile ilk kez çalıştığı 2008 yapımı ‘In Bruges’ kısa süre içinde unutulmazlar arasına girmişti. Bizde de gösterime giren ‘Yedi Psikopat’ın ardından çektiği Oscarlara boğulmuş 2017 yapımı ‘Three Billboards Outside Ebbing, Missouri’ ile kendisine bağlanan umutları boşa çıkarmayan mükemmel bir filme daha imza atmıştı. Venedik Film Festivali’nden iki oyuncusu (Farrell ve Condon) ödülle dönen, 9 ana dalda Oscar adayı olan dördüncü uzun metrajında bir kez daha usta işi bir karakter analizine girişiyor. Kendisinden Londralı İrlandalı olarak söz ederken milliyetçiliğe uzaklığının altını çizmekten geri durmuyor bu arada. Nitekim tam 100 yıl öncesinin anakarasında bombalar altında iç savaş hengamesi yaşanırken suyun öte yanındaki uzak adacıkta yaşananlar üzerinden varoluş umutsuzluğuna çare arayan karakterleri aracılığıyla insanoğlunun temel evrensel meselesine parmak basmak asıl amacı.

52 yaşındaki yönetmen pandemi döneminin kıstırılmışlığı içinde bu meseleye fazlaca kafa yormuş. Sözcüsü konumundaki Colm vasıtasıyla günleri sayılı ömrümüzde ‘başkalarına ne ölçüde borçlu olduğumuz’ ve de ‘onları kırıp dökmeden kendi varoluşumuza nasıl hizmet ederiz’ benzeri soruların yanıtlarının peşine düşmüş, filmin hikâyesi de bu şekilde ortaya çıkmış. Her ne kadar yazarın tanınmış oyun stilini anımsatıyor olsa da, her karakterin kendi öyküsünün lokomotifi olduğu özgün bir senaryodan yola çıkmış. Oyunlarının yalnızca sahnede yorumlanması ve filme alınmaması konusunda hassas olduğunu bildiğimiz sinemacı, filmlerinin sahne oyunlarından çok daha kalıcı olduğunda ısrarlı. Herhangi bir romantik aşk ayrılığının ötesinde gelişen bir platonik kopuşu İrlanda takımadalarının enfes manzarasını fon alarak anlatırken, kumaşı farklı Colm’un evini engebeli ve çamurlu Achill adasına konumlandırmış, donanımsız naif arkadaşının mekânı için ise Inishmore adasının düzlüklerini seçmiş. Değişmez bestecisi Carter Burwell’in arp ve çanlar eşlikli nefis müziğinin eşliğinde 4 mükemmel oyuncusunu büyük bir ustalıkla yönetmiş. Filmin özgün adına gelince, ‘Banshee’ adı İrlanda folklorunda geçen ve tiz çığlıklarıyla bir aile ferdinin öleceğini haberleyen dişi ruhlardan alınmış. Sheila Flitton’ın hayat verdiği köy sakini eksantrik Mrs. Mccormick bu özgür dişi ruhun ete kemiğe bürünmüş halinden başkası değil. ‘Inisherin’ ise McDonaugh’nın bir önceki filminde Missouri eyaletine bağlı Ebbing kasabası gibi kurgu bir mekân. Filmin özgün adını yaratırken her iki kelimenin ses yinelemesinden (aliterasyon) yararlanmak istemiş belli ki. Ülkemizde özgün adının korunarak, filme Türkçe bir isim yakıştırılmamasının nedeni bu olsa gerek.

(04 Şubat 2023)

Ferhan Baran

[email protected]

75. Cannes Film Festivali’nden en iyi senaryo ödülü ile dönen ‘Cennetten Gelen Çocuk / Boy From Heaven’ sabahın alaca karanlığında balıktan dönen baba ile oğulun görüntüsü ile açılıyor. Mısır’ın ücra sahil köyü Manzala’daki küçük evin umududur Adem. Annesiz kalmış baba ocağındaki üç erkek kardeşten en büyüğü, en okumuş olanıdır. Allah ona yetenek bahşetmiş, annesi yoksulluk kaderi olmasın diye onu okula göndermiştir. O da öğrenme azmi ile hem ailesinin hem de köyün imamı hocasının yüzünü kara çıkarmamış, Sünni İslam’ın en güçlü eğitim merkezi olan Kahire’deki İslam İlimleri ve Fen Bilimleri üzerine eğitim veren El-Ezher Üniversitesi’ne kabûl edilmiştir. İlmin yol göstericisi olarak baba ocağına dönme hayali ile başkentin görkemli dünyasına giriş yapan genç adamın yaşadığı kültür şokunu atlatamadan üniversitenin nüfuzu sınırları aşan Büyük İmam’ı tüm öğrencilerin gözü önünde hayatını kaybedince, kendisini cinayetlerle örülmüş bir komplo ağının içinde bulur. Dini erk koltuğunun boşalması sonucunda ülkenin güçlü siyaset ve din odaklarının acımasız iktidar mücadelesine tanıklığı ve bu süreçte yararlı bir piyon rolü üstlenmesi artık kaçınılmazdır. Devlet Güvenlik güçlerinin adamı Albay İbrahim’in irtibata geçtiği Adem, başkan Hüsnü Mübarek’in işaret ettiği adayın seçilebilmesi için her yolun mubah sayıldığı bu süreçte muhbirlik görevini üstlenir. Bundan sonrası ise John Le Carré romanlarını aratmayan bir kanlı entrikalar zincirinin adım adım şekillenmesidir.

Yönetmen Saleh’in bizde sinemalara gelmemiş 2017 yapımı bir önceki filmi ‘The Nile Hilton Incident’ 12 yıl önce bugünlerde Tahrir (Özgürlük) Meydanı’nda yaşanan ve halkı mevcut yönetime karşı seferber olmaya çağıran sokak gösterileri, protestolar ve itaatsizlikler bütününe paralel olarak kentin lüks otelinde meydana gelen bir cinayet kovuşturması üzerinden ilerler. Genç bir şarkıcı kızın otel odasında ölü bulunması üzerine derinleşen soruşturma üst düzey devlet yetkililerinin ve de polisin içinde olduğu yozlaşmış düzenin dehşetengiz kapılarını birer birer aralayacaktır. Sundance Bağımsız Filmler Festivali’nde dramatik dalda Jüri Büyük Ödülü’nü kazanmış olan yapım devlet yetkililerinin hiç hoşuna gitmez ve Saleh kendi ülkesinde istenmeyen kişi ilan edilir. İsveç vatandaşı olan sinemacı bu nedenle son filmini İstanbul’da çekmiş, ülkemizden oyuncu ve teknik ekip kullanılmış, El-Ezher Üniversitesi’nin iç ve dış çekimlerinde mekân olarak ağırlıklı olarak muhteşem Süleymaniye Camii yer almış.

Saleh askeri bir diktatörlük olarak olarak adlandırdığı Mısır devlet yönetimini acımasızca eleştirmeyi sürdürdüğü filminde yaygın İslamofobi’den özenle kaçınmış. Devletin en tepesine çöreklenmiş bir iktidar savaşı asıl meselesi. Topraklarında iki firavun istemeyen siyasi elit ile, hizipçi dini elitin bitmez tükenmez güç kavgasında masumiyetini yitiren Adem oluyor. Oda arkadaşı Zizo’nun en başta dediği gibi, üniversiteye adımını attığında ruhu saflığını yitirmeye başlıyor ve kokuşmuş düzen her geçen saniye onu karanlığına çekmeyi sürdürüyor. Ve de devlet güvenliğin gözlerine kestirdiği muhbir olarak seçilmiş bu yoksul aile çocukları acı bir ironi ile ‘melek’ olarak çağrılıyor. ‘Cennetten Gelen Çocuk’ çok iyi yazılmış ve yönetilmiş son derece sürükleyici tekinsiz bir politik gerilim tadında yılın ilgiye değer çalışmalarından biri. Saleh’in bir önceki filminde alabildiğine yozlaşmış teşkilat içinde adaleti sağlamaya çabalayan polis şefi olarak izlediğimiz Mısır sinemasının ünlü aktörü Fares Fares ise bu defa arafta yolunu şaşırmış güvenlik görevlisi Albay İbrahim’de hayli değiştirdiği fiziği ile parlak bir oyunculuk sergiliyor.

(03 Şubat 2023)

Ferhan Baran

[email protected]