Bu hafta sinemalarımızda gösterime giren Tokyo Film Festivali’nden büyük ödüllü ‘Buğday’, usta sinemacı Semih Kaplanoğlu’nun dünyanın gidişatına dair kaygıları ve umuda yolculuğu üzerine. Anlatı pek de uzak olmayan bir gelecekte gezegenimizde geçiyor. İklim değişimi yeryüzündeki yaşamı yok oluşa sürüklemiştir. Sınırların yeniden kurulduğu dünyada, göçmen halklar manyetik kalkanlarla korunan şehirlere kabul edilmek için bekletilmektedir. Hayvan, bitki kalan ne varsa kazınarak şehre taşınmış, genetiğiyle oynanmış tohumlar vasıtasıyla (filmin İngilizce adı ‘Grain’ tohum anlamına geliyor) yaşamın sürmesi hedeflenmiş, ancak birkaç hasattan sonra bozulma başlamıştır. Bilim adamı Erol, kariyerini bırakarak yığınların kaderine terkedildiği ‘ölü topraklar’da yaşamayı seçen yeni yaşam teknoloji uzmanı Cemil’i bulmak için yollara düşer. İkilinin yeşertecekleri tohumları aramak için çıktıkları yolculuk, Erol’un bugüne kadar öğrendiği herşeyi değiştirecektir.

‘Buğday’, kaosun yaşanmakta olduğu yeryüzüne dair bir bilim kurgu hikâyesi olarak başlıyor. Kaplanoğlu tasvir ettiği dünya için ‘distopik’ kelimesini kullanmak istemediğini, bugünü anlatmaya çalıştığını ifade ediyor. İklim değişiklikleri, ekolojik felaketler ve kıtlık sorununun tehlikeli bir biçimde kendisini hissettirdiği günümüzde geçtiğinin altını çiziyor hikâyesinin. Bir söyleşisinde dile getirdiği üzere ‘yaşadığımız zor bir dünya ve hepimiz dünyanın bu halinden sorumluyuz’.

Beş yıl emek verdiği, üç ayrı kıtada farklı mekânlarda çektiği filmi, Tarkovski’nin ‘İz Sürücü / Stalker’ filminin karanlık atmosferinden izler taşıyor. Etkisine önceki çalışmalarında da tanık olduğumuz Tasavvuf Felsefesi ve İbnü’l Arabi’nin rehberliğinde kuruyor filmini. ‘Çok adaletsiz bir dünyada yaşadığımızı ve insanlığın bir umut arayışı içinde olduğunu’ ifade eden Kaplanoğlu soru sormaya devam ettiğini söylüyor. Tasavvuf inancından hareketle, ‘Hepimiz bir maddeyiz ve o madde bütün kâinat, hepimizde her şeyde var olan Allah, bunu unuttuğumuzu düşünüyorum’ diye ilave ediyor. İki bilim adamının zorlu arayışları, Kur’an-ı Kerim’in Kehf Suresi’nden Hz. Musa ile Hızır Aleyhisselam kıssasının bir tasviri. Bilim yoluyla harekete geçen ana karakterler kurtuluşu ilahi olanda buluyor ‘Buğday’da. Cemil inancını Hz. Muhammed’in bir hadisinde yer alan ‘Hepimiz bir rüyadayız, ancak ölünce uyanacağız’ sözleriyle ifade ederken, ilahi ile bilimsel alanın hep bir arada olduğunun altını çiziyor Kaplanoğlu.

‘Buğday’ yoğun bir emeğin ürünü. Tartışmalara, farklı yorumlara, özellikle Tasavvuf alimlerinin eleştirilerine açık, ilgisiz kalınamayacak bir çalışma. Görüntü yönetmeni Giles Nuttgens’in 35 mm siyah-beyaz sinemaskop çabası; Almanya, Amerika, Afrika ve ülkemizin başta Kapadokya olmak üzere farklı bölgelerinden alınmış görüntülerin kurgusu kusursuz. Naz Erayda’nın görsel tasarım çalışması da parmak ısırtacak cinsten.

(24 Kasım 2017)

Ferhan Baran

[email protected]

2008 yılında çektiği ilk uzun metrajlı filmi Münferit ile sinemamıza taze bir soluk getiren Dersu Yavuz Altun, 9 yıllık uzun bir aranın ardından Ayaz ile geri döndü.

Münferit’in üzerinden 9 yıl geçti, oldukça uzun bir süre… Sinemaya neden bu kadar ara verdiniz?

Ayaz gibi senaryoları olan yönetmenlerin yapımcı bulması çok zor. Bu bütçeyi bir araya getirmek zaman aldı. Tiyatroyla ilgili yapmamız gereken bir sürü işte arka arkaya gelince ara vermek zorunda kaldım.

9 yıl önce gerçekleştirdiğimiz röportajımızda Ayaz’dan bahsetmiş ve Kültür Bakanlığı tarafından onaylandığını söylemiştiniz… Daha sonra ne oldu da rafa kalktı? Bu süre boyunca tiyatro çalışmalarınıza devam ettiniz diye biliyorum, öyle mi?

Türkiye çok hızlı dönüştü ve maalesef yaptığımız filmlerin seyirciye ulaşma şansı gittikçe azaldı. Sinema tekelleri, dağıtım şirketlerinin tercihleri, sinema sahiplerinin kaygıları bir araya gelince Türkiye uyduruk komedi/mavra sineması mezarlığına dönüştü. Artık ülke sineması adına kalıcı olacak işlerin, sinemayı toplumsal bir yüzleşme alanı olarak gören yönetmenlerin seyirciyle buluşma şansı neredeyse sıfırlandı. Sistem “Ya bize benzeyeceksin, ya da yok olacaksın.” diyor. Sistemin içerisinde bu durumu ranta dönüştüren sinema salonu tekel yöneticileri, dağıtımcılar, yapımcı, oyuncu, yönetmen, senarist arkadaşlar ülkenin geleceğiyle ilgili bir kaygı duymuyorlar çünkü kendilerine ve çocuklarına başka ülkelerde bir gelecek kurmanın derdindeler. Bu seviye kaybını ranta dönüştürerek yurtdışındaki hayatlarını finanse edecekler. Gitmeyenler, gidemeyenler, bu ülkenin yarınından kaygı duyanlar umudu çoğaltmaya devam edecekler.

Cezaevlerinde gerçekleştirdiğiniz bir sosyal sorumluluk projesi sırasında namus cinayeti nedeniyle ceza alan bazı mahkûmların yaşadığı derin pişmanlığı gözlemledikten sonra bu filmi yapmaya karar verdiniz, bundan hareketle bizimle gözlem ve deneyimlerinizi paylaşabilir misiniz?

Beni en çok etkileyen yoksulluk ve eğitimsizliğin yanı sıra sürekli olarak şiddet ve öfke üreten ataerkil söylemin içerde çok baskın olmasıydı. Çoğu mahkûma göre ellerinde “namustan” başka hiçbir şeyleri yoktu. O’nu da kaybettiklerini düşündüklerinde yaşamak için hiçbir nedenleri kalmıyordu. Bu müthiş bir yoksulluk; hem maddi hem manevi yoksulluk. Baş başa görüşmelerimizde pişmanlıklarını dile getirenler, diğer mahkûmlar olduğunda hemen susuyorlardı.

Namus cinayetleri bu ülkenin en büyük sorunlarından… Filmin 10 yıllık yapım sürecini de göz önünde bulunduracak olursak neler gözlemlediniz?

Cinayet sayıları giderek arttı. Sanki erkeklerle kadınlar arasında bir iç savaş var. Her gün birkaç kadının öldürülmesi sıradanlaştı. Bu ülkede kadın cinayetleri, iş cinayetleri ve çocuk tacizleri istatistiklerine bakıp ürkmeyecek vicdan sahibi hiçbir insan yoktur.

Ayaz’ın seyirciyi zorlayan bir anlatım dili var. Ana karakterlerin çıkmazlarını ve çaresizliklerini bizde iliklerimize kadar hissediyoruz. Katılıyor musunuz bu yoruma?

Seyircide oluşturmak istediğim duygu tam da buydu… Sonuna kadar katılıyorum…

Hasan’ın hiç konuşmaması seyircilerde merak uyandırıyor… Gerçekten ihtiyacı yok muydu Hasan’ın kelimelere?

Yoktu, çünkü O söyleyeceği şeyi en iyi susarak söyleyebilirdi. O’nun susması, bakması, nefes alıp vermesi karakter ve hikâye açısından daha etkileyici anlatım olanakları sağlıyordu. Sessizlikte bir sestir aslında. Biz o sesin seyirci tarafından yürekten duyulmasını sağlamaya çalıştık.

Ayaz’ın bundan sonraki yolculuğu nasıl ve nerelerde devam edecek? Özel gösterimler planlıyor musunuz?

Zor da olsa vizyona girmeye çalışacağız. Sonra da festivallerde seyirciyle buluşmayı deneyeceğiz. Konuya duyarlı kadın örgütleriyle birlikte özel gösterimler yapmayı düşünüyoruz…

Bundan sonraki projeleriniz neler? Sinemaya bir daha bu kadar uzun ara verecek misiniz?

Bir kara-komedi hazırlığımız var. Para bulur bulmaz sete çıkabiliriz. Ama kolay görünmüyor.

(22 Kasım 2017)

Gizem Ertürk

[email protected]