Birinci Dünya Savaşı sonrasında, birbirinden ayrılmayan biri doktor, biri avukat ve hemşire, bu kez bir otopsi nedeniyle buluşur. Doktor, özellikle uzuv kayıpları için estetik cerrahlık yaparken bir yandan da üzerinde çalıştığı ağrı kesici (uyuşturucu mu demeli) ile kendi yaralarını iyileştirmeye çalışır. Avukat ise ırkçılığa karşı mücadele veren bir siyahidir ve asla bu duruşundan ödün vermez. Hemşire, avukatın sevgilisi ve yaralıların bedenlerinden topladığı şarapnelleri heykele dönüştüren bir sanatçıdır aynı zamanda.

Bu üç arkadaş, “bunların hepsi gerçekten oldu” diye başlayan filmin ana taşıyıcıları. Bir yanıyla iki dünya savaşının arasında yaşananlara, bir yanıyla da insan ilişkilerine bakan bir film Amsterdam. Filmin adının Amsterdam olmasına bakmayın, ağırlıklı olarak New York’ta geçiyor ve kentin eski adının New Amsterdam olduğunu hatırlatalım.

Filmde sadece o zamanların anlatımı değil, günümüz dünyasının eleştirisi de yer alıyor. Her ne kadar yönetmen, mizaha yönelerek gücünü azaltsa da (bizdeki “beşli çete” benzeri) bir yapılanmanın belirleyiciliğini vurguluyor.

Görüntünün önüne geçen yorum…

Russell, orijinal senaryosunu sanki bir roman uyarlaması gibi yorumlamış; bu filmin izlenirliğini arttırdığı gibi seyircinin sahiplenmesine de yol açıyor.

Dr. Burt Bernedsen (Christian Bale) gerek savaş sonrası aldığı yaraların (bir gözü sürekli çıkan cam) etkisiyle hep yamuk, ama “dik bir duruş” sergileyen bir karakter. Aslına bakarsanız, sevmek isteyen, eşinin zengin ve ırkçı ailesinden kurtulmak, kendince sevgi açlığını gidermek isteyen biri. Sevmek kolay değil ki sevilmek kolay olsun. Filmin girişinde bu konu ele alınıyor ve izleyici film boyunca bu sorunun yanıtını kendisininkiyle karşılaştırıyor.

Birçok ünlünün yer aldığı film, istenen düzeye ulaşamasa da (General olarak “bir bilen” konumundaki Robert De Niro özellikle) izleyicinin yaşananlara karşı duyarlılığını arttırıyor. Birçok yorumda, son dönemde Trump karşıtı konumuyla anımsanan De Niro, sanki günümüze gönderme yapıyor. Tabii ki karar sizin.

Amsterdam, insan ilişkileri, tarihi gerçeklik, Yönetmen: David O. Russell, Oyuncular: Christian Bale, Margot Robbie, John David Washington, Anya Taylor-Joy, Robert De Niro… 07 Ekim 2022 tarihinden başlayarak gösterimde…

(04 Ekim 2022)

Korkut Akın

[email protected]

Oyuncu Olivia Wilde’ın ilk yönetmenlik denemesi ‘Dert Etme Sevgilim / Don’t Worry Darling’ 50’li yıllarda genç çiftlerin biraz da dağıtmak için toplandığı küçük bir parti sahnesi ile açılıyor. Çölün ortasında inşa edilmiş pilot kasabada yaşayan bu şanslı azınlığın konforlu ortamında herkes neşeli, herkes keyifli gözükmektedir. Bahçeli lüks evlerinden son model arabalarına binmiş mühendis eşlerini ağırlarken birbirlerini süzmeyi ihmal etmeyen ev kadınlarından kendilerine sunulmuş ideal hayat için sadakat beklenmektedir yalnızca. Evlerini temiz tutacak, kocalarına yemek hazırlayacak, çocuk yetiştirecek ve düzen içinde bale çalışmalarını sürdüreceklerdir.

Genç aileler Zafer (Victory) projesi için bir araya getirilmiştir. Projenin sahibi Frank genç yeteneklerin dizginlenmemiş potansiyelini, içlerindeki hayal edilmez mücevheri ortaya çıkarmayı hedeflediğini ifade eder toplu konuşmasında. ‘Dünyayı değiştireceğiz’ derken kadehler serbest bırakılmış potansiyelin kutlanması için kalkar. Bu özel aile için en önemli kural gizliliktir. Teknik mühendis kocalar lüks arabalarıyla tozu dumana kattıkları çölün ortasında ne işle uğraşmaktadır? Merkezden gelen gürültüler ve sarsıntılar neden kaynaklanmaktadır? Alışverişe giden kadınlar sitenin troleybüsünün rotasının dışında kalan bölge hakkında bir şey sormayacak, bir nevi hapsoldukları ortamın dışına gözlerini kapatacaklardır. Gerçekte neler olmaktadır? Yakışıklı Jack’in güzel karısı Alice, her anlamıyla yolunda giden hayatının akışını kurcaladığında, şahit olduğu olayları sorgulamaya kalktığında başı derde girer, işler fena halde karışır.

Kısa özetten anlaşılacağı üzere özgün isminin yarattığı beklentiden oldukça faklı bir kulvarda gelişen bir deneme bu. İlk uzun metrajını çeken tanınmış oyuncu dinamik kamera tercihi ve yaratıcı kadrajlarıyla distopik gerilim türünde ilgiye değer bir çalışmaya imza atmış. Film, soğuk savaşın tehditkâr ortamında yeşermiş Amerikan usulü banliyö yaşamının ve genç kuşakların koşullandırıldığı Amerikan Rüyası kavramının hınzır bir eleştirisi olarak da okunabilir. Film bir de tabi 50’li yılların erkek egemen ikliminde, her türlü şatafatın gerisinde ikinci sınıf vatandaş muamelesi görmüş olan kadının başkaldırışıyla çağdaş sinemanın ‘Me Too’ hareketine katkısını sürdürüyor. 2016 yapımı ‘Lady Macbeth’ ile tanıyıp sevdiğimiz, ‘Küçük Kadınlar / Little Women’daki Amy March yorumuyla iki yıl önce Oscar adayı olan İngiliz oyuncu Florence Pugh, Alice yorumu ile göz doldururken kendisine Christopher Nolan imzalı ‘Dunkirk’ ile ilk sinema deneyimini yaşayan, daha sonra solo albümleri ve One Direction grubunun üyesi olarak yıldızı parlamış sansasyonel pozları ile ünlü İngiliz pop şarkıcısı Harry Styles eşlik ediyor. Yeni sürüm Uzay Yolu/ Star Trek’in Kaptan Kirk’ü Chris Pine muktedir Frank rolünde parlarken, -hadi biraz magazine kaçalım- Styles’ın gerçek hayattaki partneri yönetmen Wilde ev kadınlarından Bunny karakterini kendisine ayırmış.

(04 Ekim 2022)

Ferhan Baran

[email protected]

Litvanya asıllı Kristina Buozyte ile Fransız Bruno Samper keşfetmeye değer iki sinemacı. Prömiyerini bu yaz Karlovy Vary Şenliği’nde yapmış olan yeni filmleri ‘Vesper’ sessiz sedasız bizde de gösterime girdi. Pandemi döneminde çekilen ve dehşetengiz bir gelecek tasviri çizen yapım, çağımıza özgü haklı endişelerin beyazperdeye iz düşmüş hali. Öykünün geçtiği karanlık bir gelecekte insanlık yaklaşan ekolojik krizi genetik teknoloji yatırımı yapmak suretiyle önlemeye çalışmış ancak sonuç başarısız olmuş. Laboratuvarda yaratılan virüsler ve tuhaf organizmalar yaban hayata karıştığında, bitkilerin hayvanların ve insan ırkının büyük bölümü yok olmuş. Hayatta kalanlar zorlu bir yaşam kavgası içindeyken, bölünmüş şehirlerde ‘Kale’ adı verilen oligarşik bir düzen hakim sürmektedir. Çorak bir dünyada insanlar ‘Kale’den gelen ve yalnızca tek bir hasat için kodlanmış tohumlara muhtaçtır.

Kırsalda yatalak babasının bakımını üstlenmiş olan 13 yaşındaki Vesper –Oliver’in acımasız Fagin karakterini hatırlatan- öz amcası Jonas’ın yetiştirdiği küçük çocukların kanını muktedirle takas üzerine kurduğu sömürü düzeninden uzak durmaya çalışarak, kendi ilkel sentetik biyoloji laboratuvarında bitkisel hayat formları üretmeye koyulur. Eski ‘Kale’ çalışanı babası Darius köhne bir dron vasıtasıyla kızı ile iletişime geçmekte ve ona deneyimlerini aktarmak suretiyle dört bir yana sinmiş tehlikeden korumaya çalışmaktadır. Ormanlık alanda planörü düşen ‘Kale’den bir bilim adamı ve kızı Camellia ile yolu kesişen Vesper, bunu içinde bulunduğu çıkmazdan kurtulmak için bir fırsat olarak değerlendirmek isteyecektir.

Çifte yönetmenlerin 2012 yılında fantastik film festivallerinden ödüllerle dönmüş ilk filmleri ‘Aurora’ (İngilizce adıyla Vanishing Waves / Kaybolan Dalgalar) yeni geliştirilmiş teknoloji sayesinde bir bilim adamının komadaki genç bir kadın ile nöron aktarımı deneyimine denek olarak katılması ve bu zihin yolculuğu sürecinde yaşanan tutkulu bir birliktelik üzerine kültleşmiş bir yapımdır. Eski Sovyetler Birliği’nde doğmuş olan Buozyte, Amerikan sinemasının distopik yapıtlarından ve belki daha da fazla Tarkovski sinemasından etkilenmişe benziyor. ‘Aurora’ büyük ölçüde ‘Solaris’ esini taşıyordu. ‘Vesper’de ise ‘Stalker’ etkisini gözlemliyoruz. Bağımsız sinemacıların mütevazi bütçeye karşın, haki tonların hakim olduğu bir dünyayı inşa etmekte ve bu iklim içerisinde yarattıkları yanardöner rengarenk organizmaların kol gezdiği, ürkütücü ama Vesper karakterinin direnci ile umut ışığı da taşıyan bir evreni izleyiciye kabûl ettirmekte değme Hollywood ürünlerine kıyasla başarılı olduğunu söylemek mümkün. Görsel atmosfer açısından tamam da felsefi açıdan Tarkovski sinemasının yanına yaklaştığı söylenemez belki. Buna karşılık, Grimm masalları tekinsizliğinin hüküm sürdüğü bir alemde, söz gelimi bir ‘Açlık Oyunları / The Hunger Games’ serisinin müptelâsı genç izleyiciyi hedefleyen bir çaba da sezilmiyor değil. Yaratıcı detaylarıyla görsel açıdan tatmin duygusu yaratan film, Feliksas Abrukauskas’ın elinden çıkma görüntüleri, Dan Levy imzalı çarpıcı özgün müziği ve Vesper karakterini canlandıran genç yetenek Raffiella Chapman’ın yorumu ile tür sinemasına göz kırpan ancak Avrupa Bağımsız Sineması ritminden ödün vermeyen ilgiye değer bir çalışma. Gösterimde uzun süre kalamayabilir, geniş perdede izlemek isteyenlere acele etmelerini öneririm.

(03 Ekim 2022)

Ferhan Baran

[email protected]

Türkiye’de sinema yazınının en üretken kalemlerinden Atillâ Dorsay, Remzi Kitabevi etiketiyle okuyucuyla buluşan son kitabıyla bir kez daha gündemde. “Tartışmalar, Polemikler, Kavgalar”, yazarın 60’ların ikinci yarısından 2000’lere uzanan yazarlık serüvenine damgasını vuran kimi tartışmaları yeniden hatırlatıyor. Onat Kutlar’dan Halit Refiğ’e, Attila İlhan’dan Aziz Nesin’e, Vedat Türkali’den Atıf Yılmaz ve Yılmaz Güney’e pek çok önemli isimle yaşanan anılardan ve polemiklerden süzülüp gelen kitabı, yazarıyla konuştuk.

“Bir cesaret işi” olarak tanılanması gereken, yazınımızda örneklerine çok da rastlayamadığımız bir kitapla okuyucuların karşısına çıktınız. “Tartışmalar, Polemikler, Kavgalar”ın hangi ihtiyaçtan doğduğunu ve eseri kaleme alırken riskli bulup bulmadığınızı sorarak girelim söze.

1966’dan bu yana gazeteciyim. 27 yıl boyunca Cumhuriyet’te yazdım. Sonra kısa süreli Milliyet ve Yeni Yüzyıl serüveni, ardından da 2014 yılında “Emek Yoksa Ben de Yokum” diyene kadar kadar Sabah… Bu tarihten sonra, okurlara söz verdiğim üzere yazılı basında yer almadım; ama yazma serüvenini de noktalamadım. O gün bugündür T24’te yazmayı sürdürüyorum.

Kitabı yazarken riskli bir işe giriştiğimi hiç düşünmedim; çünkü bu bakış açısıyla hayat ve anılar da riskli bir bakıma. Ardımda kaç yıl bıraktığımı okuyucularımız sayabilir; bu süre içinde biraz da işim gereği sayısız tartışmanın ve polemiğin içinde buldum kendimi. Bunlar Türkiye’deki aydın kesimin, kültür ve politika üzerine halkı da bir biçimiyle etkileyen tartışmalarıydı. Bu deneyimi ülkemizdeki çeşitli dönemler masaya yatırılırken göz önünde bulundurulması gereken bir miras olarak görüp genç kuşaklara aktarmak istedim.

Kitapla ilgili genel olarak neler söylemek istersiniz?

Salihli’deki askerlik günlerinin ardından 1966’da İstanbul’a geldim. Sinematek günleriydi, bir taraftan da Yılmaz Güney’in merkezinde olduğu bir hareketlilik yaşanıyordu. Askerlik döneminde sayısız Türk filmi izlemiş ve önemli bir eksikliği kapatmıştım. Hemen, Onat Kutlar’ın başında bulunduğu, sevgili Şakir Eczacıbaşı tarafından desteklenen Türk Sinematek Derneği’ne üye oldum.

Hayatta sahip olduğum iki temel prensip de ülkenin entelektüel ve politik anlamda son derece canlı olduğu o dönemde gelişti. Öncelikle emeğe hep saygı duydum ve ırkçılıkla arama mesafe koydum. Solcuydum, bugün de dahil olmak üzere Marx’ı ve “Kapital”i hiç okumasam da sosyal eşitlik ilkesini benimsedim. Ülkeye dair özlemlerimiz vardı ve gelecekten umutluyduk. Sinemayı da edebiyatı da bu bakışla sevdim. Sonra 12 Mart geldi, toplumun bütünüyle sarsan 12 Eylül darbesi gerçekleşti.

Arka planında politik bakışın olduğu müthiş tartışmaların içine girdik o yıllarda. Başta Sinematek ve ulusal sinemacıların duruşundan kaynaklanan polemikler vardı ama tartışmalarımız bununla da sınırlı kalmadı. Örneğin, hadi Tunç Okan’ın “Otobüs” filmi neyse de, Fellini’nin “Amarcord”una ölçüsüzce saldıran, aynı görüşte olmakla birlikte kıyasıya eleştirdiğim Aziz Nesin; Atilla İlhan’la yine sinema merkezli esaslı restleşmemiz; Metin Erksan’la inişli çıkışlı ilişkimiz… Hayatımda Halit Refiğ kadar dediğim dedik bir adamla karşılaşmadım. Kitapta da vurguladım, evime ziyarete geldiği bir gün yaşadığımız bir tartışma sonunda beni hüngür hüngür ağlatmayı başardı! Sonra aradan yıllar geçti, hayranlıkla izlediğim “Hanım” filminin Altın Portakal’da ödül alması için kendisini savunmamdan dolayı, kardeşim dediğim Yavuz Özkan’la birbirimize girdik. Vedat Türkali’yle tanınmış kitabı “Yeşilçam Dedikleri Türkiye” üzerine polemiğimiz, Ertem Eğilmez’in bir söyleşisinde -affınıza sığınarak söylüyorum- bana “pe….k” demesi! Sonraki yıllarda Hıncal Uluç, Perihan Mağden, Nuriye Akman gibi gazetecilerle tartışmalarımız. Kitabımda bütün bunlara ve daha fazlasına yer verdim. Dediğim gibi, hayatım boyunca inançlarım oldu, bugün de var. Yazılarımı kaleme alırken bunlardan yola çıktım; ama kimi zaman garip şeylerle karşılaştım, beklenmedik isimlere cevap vermek durumunda kaldım. İki cilt olarak planladığım bu kitapta, 60’lardan 2000’e kadar olan dönemde yaşadığım tartışmalar bulunuyor.

Doğasında polemik, tartışma ve yer yer de kavgalar bulunan bir kitaptan söz ediyoruz. Okuyucuyla henüz buluşan eserinize ilk tepkiler nasıl?

Şu ana kadar kayda değer bir tepkiyle karşılaşmadım; ama ilk ciltte polemik yaşadığım isimlerden bir çoğu artık yaşamıyor. Sinematek – Ulusal sinema çevrelerinden kitapta yer verdiğim Onat Kutlar, Halit Refiğ, Metin Erksan gibi isimler artık aramızda değil. Aziz Nesin, Attila İlhan, Vedat Türkali, Yavuz Özkan gibi dostlarımız da öyle… Belki ilk cildin son bölümünde yer verdiğim Perihan Mağden, Nuriye Akman gibi isimler ve tartışmalar üzerine yorumlar gelebilir; ancak, “Övgüler, Sövgüler, Anekdotlar” adını vermeyi düşündüğüm ikinci kitap, içinde yer alacak olaylar daha güncel olacağı için yeni polemiklerin fitilini ateşleyebilir!

Sizin da vurguladığınız gibi, 60’lı ve 70’li yıllardaki tartışmaların önemli bir bölümünün merkezinde Sinematek ve Ulusal Sinemacılar bulunuyor. 2022’den geriye doğru baktığınızda konuyla ilgili neler söylemek istersiniz?

“Ulusal Sinema”, ne dün ne de bugün kolaylıkla reddedilebilecek bir kavram değil; ama o yıllardaki savunucularının bunu bir parça basite indirgediklerini söyleyebilirim. Bu tartışmaların yapıldığı dönemde ulusal sinemanın bir halk sineması olduğu tezini savundular; oysa çoğunluğu cahil ve sinema sanatına yalnızca ticari bir gözle bakan bölge dağıtımcıları, Türkiye’de sinemanın ileriye gitmesine engel oldular. Düşünsenize, bu dağıtımcılar çekilecek filmlerin konularını belirliyor, hangi oyuncularla çekilmesi gerektiğine karar veriyor ve yönetmenlerin özgürce film yapmalarının önüne geçiyorlardı. Ben bu saflaşmada, çevremdeki pek çok aydın gibi Onat Kutlar ve Şakir Eczacıbaşı’nın cephesinde yer aldım; hatta sonradan, kitapta da yer verdiğim gibi, inatçı bir kişiliğe sahip olan Hıncal Uluç gibi isimlerle tartışma yaşadım. O yıllarda kıyasıya yapılan tartışmalar bir yana, dönemin önemli isimleriyle; Refiğ, Erksan ya da Atıf Yılmaz’la dost kalmayı başardım, husumet gütmedim.

Yılmaz Güney sinemamızı her dönemde tartışılan figürlerin başında yer alıyor. Son günlerde siyasetçilerin merkezinde yer aldığı bir polemikte de adı “lümpen” ve “katil” kelimeleriyle birlikte anıldı. Onu yakından tanıyan bir isim olarak Güney hakkında neler söylemek istesiniz?

Yılmaz Güney dostumdu. Son dönemini hapishanede geçirdi ve ben gerek Selimiye gerek de İmralı cezaevlerinde kaldığı dönemde ziyaretine gittim. Hayatımdaki en büyük üzüntülerden biri, Paris’e gitmek zorunda kaldığı yıllarda, öyle bir olanağım olmasına rağmen yanına gidememek olmuştur.

Onun muhteşem bir insan olduğunu söyleyebilirim. Gerçek bir dava adamıydı, görüşlerini son ana kadar kararlılıkla savundu. Filmlerinde de politik düşüncesinden izler vardır. Tek zaafı silahla dolaşmasıydı. Bazı haklı nedenlerle, her an bir saldırıya uğrayacağını düşünüyordu. Son olarak elini kana buladığı olayda da bunun kurbanı oldu; ancak olayın büyük bir tahrik sonucunda gerçekleştiğini vurgulayayım.

Yılmaz Güney öncelikle bir sinemacıdır. Filmlerinin önemli bir bölümünü hapiste yapmak zorunda kalan ender sanatçılardandır. Düşünsenize, o yıllarda dijital film üretimi söz konusu değil. Senaryosunu yazıp çekim planlarını ayrıntılarıyla oluşturduğu filmler, zor cezaevi koşullarında kendisine gösteriliyor, son müdahaleleri o olanaksızlıklar içinde yapmaya çalışıyor. Sinemamız adına çok önemli bir isimdir, bütün bu tartışmaların ölümünün üzerinden yıllar geçmesine rağmen sürmesi de bunu kanıtlıyor. Hatırlayacağınız gibi kendisiyle ilgili bir kitap yazmıştım. Şimdi, 80’lerden sonra ismi etrafında dönen tartışmaları da içerecek ikinci bir Yılmaz Güney kitabı yapmayı çok istiyorum.

Yeni projelerinizi merakla bekliyor ve üretimlerinizin daim olmasını diliyoruz. Son olarak, “Tartışmalar, Polemikler, Kavgalar”ın ikinci cildinden söz edelim. O kitap ne zaman gündeme gelecek ve hangi konuları içerecek?

Teşekkür ederim, yeni cildin yazımı ve belge taraması halen devam ediyor; bir yıl içinde tamamlamayı umut ediyorum. İsmi muhtemelen “Övgüler, Sövgüler, Anekdotlar” olacak. Kitap, 2000’lerden sonra yaşanan kimi tartışmaları içerecek. Başlangıçta, ellerimle kurduğum SİYAD’la ilgili (Sinema Yazarları Derneği) beni çok yaralayan bazı olaylara da o kitapta yer vermek istemiştim; ama son günlerde bunu yeni bir kitapta anlatmanın daha doğru olacağını düşünüyorum. O kitabın adı da “SİYAD Benim Aşkım” olacak. Orada, derneği hangi zor koşullarda kurduğumu ve hangi noktada teslim etiğimi ayrıntılarıyla anlatmak istiyorum. SİYAD’ın geldiği noktayı tasvip etmiyorum; onun, görevi hak etmeyen insanlar tarafından yönetilmesinden memnun değilim. Biliyorsunuz, yıllarca didinip, derneği saygın bir hale getirmeye çalıştım, sunuculuğunu da üstlendiğim ödül törenleri hazırladım. Hiç unutmam, bir ödül gecesinde Yıldız Kenter’e şarkı söyletmiştim. Dernek başkanlığından da kendi isteğimle, bayrağı genç arkadaşlara teslim etmek amacıyla çekilmiştim. Gelinen nokta beni hiç mutlu etmiyor. O kitapta bütün bunları kapsamlı bir biçimde anlatacağım.

(02 Ekim 2022)

Tuncer Çetinkaya
ModernZamanlar Sinema Dergisi Editörü
[email protected]