75. Cannes Film Festivali’nden en iyi senaryo ödülü ile dönen ‘Cennetten Gelen Çocuk / Boy From Heaven’ sabahın alaca karanlığında balıktan dönen baba ile oğulun görüntüsü ile açılıyor. Mısır’ın ücra sahil köyü Manzala’daki küçük evin umududur Adem. Annesiz kalmış baba ocağındaki üç erkek kardeşten en büyüğü, en okumuş olanıdır. Allah ona yetenek bahşetmiş, annesi yoksulluk kaderi olmasın diye onu okula göndermiştir. O da öğrenme azmi ile hem ailesinin hem de köyün imamı hocasının yüzünü kara çıkarmamış, Sünni İslam’ın en güçlü eğitim merkezi olan Kahire’deki İslam İlimleri ve Fen Bilimleri üzerine eğitim veren El-Ezher Üniversitesi’ne kabûl edilmiştir. İlmin yol göstericisi olarak baba ocağına dönme hayali ile başkentin görkemli dünyasına giriş yapan genç adamın yaşadığı kültür şokunu atlatamadan üniversitenin nüfuzu sınırları aşan Büyük İmam’ı tüm öğrencilerin gözü önünde hayatını kaybedince, kendisini cinayetlerle örülmüş bir komplo ağının içinde bulur. Dini erk koltuğunun boşalması sonucunda ülkenin güçlü siyaset ve din odaklarının acımasız iktidar mücadelesine tanıklığı ve bu süreçte yararlı bir piyon rolü üstlenmesi artık kaçınılmazdır. Devlet Güvenlik güçlerinin adamı Albay İbrahim’in irtibata geçtiği Adem, başkan Hüsnü Mübarek’in işaret ettiği adayın seçilebilmesi için her yolun mubah sayıldığı bu süreçte muhbirlik görevini üstlenir. Bundan sonrası ise John Le Carré romanlarını aratmayan bir kanlı entrikalar zincirinin adım adım şekillenmesidir.

Yönetmen Saleh’in bizde sinemalara gelmemiş 2017 yapımı bir önceki filmi ‘The Nile Hilton Incident’ 12 yıl önce bugünlerde Tahrir (Özgürlük) Meydanı’nda yaşanan ve halkı mevcut yönetime karşı seferber olmaya çağıran sokak gösterileri, protestolar ve itaatsizlikler bütününe paralel olarak kentin lüks otelinde meydana gelen bir cinayet kovuşturması üzerinden ilerler. Genç bir şarkıcı kızın otel odasında ölü bulunması üzerine derinleşen soruşturma üst düzey devlet yetkililerinin ve de polisin içinde olduğu yozlaşmış düzenin dehşetengiz kapılarını birer birer aralayacaktır. Sundance Bağımsız Filmler Festivali’nde dramatik dalda Jüri Büyük Ödülü’nü kazanmış olan yapım devlet yetkililerinin hiç hoşuna gitmez ve Saleh kendi ülkesinde istenmeyen kişi ilan edilir. İsveç vatandaşı olan sinemacı bu nedenle son filmini İstanbul’da çekmiş, ülkemizden oyuncu ve teknik ekip kullanılmış, El-Ezher Üniversitesi’nin iç ve dış çekimlerinde mekân olarak ağırlıklı olarak muhteşem Süleymaniye Camii yer almış.

Saleh askeri bir diktatörlük olarak olarak adlandırdığı Mısır devlet yönetimini acımasızca eleştirmeyi sürdürdüğü filminde yaygın İslamofobi’den özenle kaçınmış. Devletin en tepesine çöreklenmiş bir iktidar savaşı asıl meselesi. Topraklarında iki firavun istemeyen siyasi elit ile, hizipçi dini elitin bitmez tükenmez güç kavgasında masumiyetini yitiren Adem oluyor. Oda arkadaşı Zizo’nun en başta dediği gibi, üniversiteye adımını attığında ruhu saflığını yitirmeye başlıyor ve kokuşmuş düzen her geçen saniye onu karanlığına çekmeyi sürdürüyor. Ve de devlet güvenliğin gözlerine kestirdiği muhbir olarak seçilmiş bu yoksul aile çocukları acı bir ironi ile ‘melek’ olarak çağrılıyor. ‘Cennetten Gelen Çocuk’ çok iyi yazılmış ve yönetilmiş son derece sürükleyici tekinsiz bir politik gerilim tadında yılın ilgiye değer çalışmalarından biri. Saleh’in bir önceki filminde alabildiğine yozlaşmış teşkilat içinde adaleti sağlamaya çabalayan polis şefi olarak izlediğimiz Mısır sinemasının ünlü aktörü Fares Fares ise bu defa arafta yolunu şaşırmış güvenlik görevlisi Albay İbrahim’de hayli değiştirdiği fiziği ile parlak bir oyunculuk sergiliyor.

(03 Şubat 2023)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

Night Shyamalan deyince gerilim geliyor insanın aklına; hem de doruğu. Öylesine güçlü bir yönetmen Shyamalan. Bu kez geleceği belirleyecek üç kişilik “aile”nin aralarından birini “kurban” vermeleri talebiyle gelen tebliğcilerin yaşattığı korkuyu ve merakı anlatıyor. Küçük bir salonda, dar bir alanda hem insan psikolojisini aktarıyor hem karşısındakini sorgulamayı. Oyuncuların da başarısını unutmamalı…

Küçük Wen’in (Kristen Cui) iki babası vardır: Biri Eric (Jonathan Gruff), diğeri Andrew (Ben Aldridge). Bulundukları göl kenarında keyifli zaman geçirecekleri sırada dört kişi gelir ve “emri” tebliğ eder. Leonard (Dave Bautista) korkunç görünümüne karşın alabildiğine saygılı ve naziktir; arkadaşları da öyle.

Dünyayı kurtaran insanlar

İçlerinden birini öldürecekler ve dünyayı kurtaracaklardır. Gelen dört kişi, yalvararak karar vermelerini ister; ya dünyayı kurtaracaklardır ya da yeryüzündeki acıyı yaşayacaklardır. Çocuklarını çok seven gay aile, haklı olarak itiraz eder ve emre karşı çıkar. Ancak olaylar beklendiği gibi gelişmez. Sahi, neden beklendiği gibi olsun ki! Gelenlerden birinin çocuğu vardır ve onun yaşamasını istediğini söyler. Çok zor bir durumdur; birinin ölümü, diğerlerinin kurtulmasıdır. Peki, siz olsanız böyle bir durumda, ne yaparsınız?

Altılı masa…

“Kulübeye Tıklat” (Knock At The Cabin), bir hafta sonra girince gösterime… Bizim ülkemizin gündeminde olanca azametiyle yer alan “Altılı Masa”nın “ortak mutabakatı”yla karşılaştırılıyor ister istemez.

Filmi izlerken ülkemizin gündemiyle bağlantılarsanız, belki de seçimler için önünüze bir yol açılır. Hoş, kırk yıl önce olsaydı 12 Eylül, 10 yıl önce olsaydı 15 Temmuz… Susurluk, postmodern darbe gibi birçok yaşanmışlıkla buluşturabilirdiniz; şansımıza seçimler çıktı.

Dünyada hiçbir şeyin iyi gitmediğine inanan yazar Paul Tremblay’ın, çok satan, “The Cabin at the End of the World” kitabını uyarlayan Shyamalan, bir duygusal yolculuğa çıkarıyor izleyicisini.

Ekokırım asıl sorun

“Ortak Mutabakat”ta LGBTİ+ yer almıyor. Ama filmde gay bir aile var. Her ne kadar dünya nüfusunun çok azını içerseler de gay aile bir özellik vurguluyor: Duyarlılık. Ortak mutabakatta çevre, daha geniş anlamıyla ekoloji ve küresel yaşam yer almıyor (alan ise sadece “dostlar alışverişte görsün” niteliğinde), oysa filmde oluşan kargaşa ve kıyamet doğrudan doğruya ekokırım, insanlar da dahil.

“Kulübeye Tıklat” sıradan bir gerilim değil, siyasi bir film bir bakışla. Yeryüzünün, daha doğru deyişle yaşamın fosil yakıtlar başta olmak üzere nükleer enerji ile birlikte kapitalizmin acımasızca yükselttiği küresel ısıtma nedeniyle tüm canlıların yaşamı tehlike altında. Bir de bu açıdan okumalı Night Shyamalan’ın bu filmini.

(02 Şubat 2023)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com

Dar bir çerçevede, kendi içerisinde hareketli, hiçbir alavere dalavere içermeyen, aile içi şiddetin alabildiğine yoğun yaşandığı balıkçının oğlu El Ezher’e burslu olarak kabul edilir. El Ezher, ünü ülkesin sınırlarını aşmış, önemli bir üniversitedir ve doğal olarak yaşamını kurtardığı düşünülür. Nerede yaşarsa yaşasın, ekonomik durumu ne olursa olsun bu, gerçekten, herkes için önemli bir şeydir. Balıkçının oğlu Âdem, daha ilk gün, okulun açılışında Büyük İmam’ın ani ölümüyle kendisini sıcak bir çatışmanın içinde bulur. Dini merkez olması gereken bir okulda, din üzerinden entrikalar dönüyor.

Filmin öyküsü…

Tarık Saleh’in, ağırlıklı olarak İstanbul’da, Tevfik Barhom, Fares Fares, Muhammet Bekri, Mehdi Dehbi, Yunus Albayrak, Abdulcabbar Alsuhili, Okan Bozkuş, Büşra Duran Gündüz ile çektiği Cennetten Gelen Çocuk (Boy From Heaven) bir boyutuyla günümüz Türkiye’sini de anlatıyor.

El Ezher’de, çok yönlü bir eğitim veriliyor. Felsefenin hemen her yönü ele alınıyor: Marksist bakış açısı da var, liberal bakış da. Kimi ahireti öne çıkarıyor, kimi ekolojiyi. Biri emekten yana, diğeri sanayinin gelişmesini anlatıyor. Böylece öğrencilerin gelişmesi amaçlanıyor. Bu güzel. Ama öte yandan öğrencilerin maddi (hatta manevi de) sorunlarına kimse eğilmiyor. Âdem, bir çay içebilecek parası bile olmadığından “hoca”sının sözünü tutamıyor. Sahi, “barınamıyoruz” diye isyan eden öğrencilerimizle benzemiyorlar mı?

Hocaların çevresindeki öğrencilerin oluşturdukları grupları gören Âdem, kimin neden ve niye gruplaştığını sorduğunda aldığı yanıt şaşırtıcıdır: Hakikat. Ama akla gelen ikinci bir sorunun yanıtını filmden biz izleyicilerin süzmesi gerekiyor: Kimin hakikati?

Siz kimden yanasınız?

Filmde Büyük İmam seçilecek; Türkiye’de de seçim öncesindeyiz. Filmde siyasi cinayetler işleniyor; Türkiye’de de işlenen cinayetlerin faili bulunamıyor. Filmde her grup hakikat olduğunu iddia ettiği bir yol izliyor; Türkiye’de de seçime katılacak her parti kendisinin en iyi yöneteceğini iddia ediyor. Filmde adaletten önce “devlet güvenlik” örgütü geliyor; Türkiye’de de istihbarat örgütü adaleti belirleyen siyasetin en büyük koruyucusu. Genel çerçevede bakarsak, günümüz Türkiye’sinin bir izdüşümü film.

İsveç’in Oscar adayı olarak belirlenen “Cennetten Gelen Çocuk”, gerçekten gerilim yüklü ve soru işaretleriyle dolu. Öyle ki ne kamera hareketini ne oyuncuları ne çerçeveyi görüyorsunuz; öykü örgüsüne odaklanıyor ve ister istemez karşılaştırıyorsunuz. Belki de sevgili görüntü yönetmeni Aytekin Çakmakçı’nın (ışığı üzerimize değsin), “Ne zaman ki resmi görmezsiniz, o zaman başarılı bir film izlerseniz.” dediği gibi…

(31 Ocak 2023)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com

Noel öncesi herkesin keyfi yerindeyse de fırtınanın içinde yol alan uçağa yıldırım çarpınca görüp göreceğiniz en gerilimli, en heyecanlı ve güçlü filmlerden biri çıkar ortaya.

Filmciler her ne kadar hayatı önceden okurlarsa da, Covid 19 gibi bir salgını beklemedikleri için uçakta sadece 14 kişi var… Yeşilçam filmi olsaydı, prodüksiyon giderleri ve figüran ücretlerinden kurtulmak amacıyla az kişiyle uçtuğu söylenebilirdi. Yönetmen Jean-François Richet, hem gerilimi, hem hareketliliği, hem de izleyicinin ilgisini dorukta tutmayı başarıyor Uçak’ta.

Deneyimli Kaptan Brodie Torrance, (Gerard Butler) ilk kez birlikte uçtuğu genç yardımcısı pilot Dele’ye, (Yoson An) uçuş öncesi kontroller sırasında, “dakika dakika ilerle” diyor, sırayı atlamamak ve sakince, yaşamı da öyle sürdürmesini istiyor. Daniella Pineda’nın canlandırdığı kabin amiri Bonnie’nin alabildiğine sakin, alabildiğine yardımcı ve gözden kaçması olası ayrıntıları atlamaması önemli. Bir de uçakta, polis tarafından azılı katil olarak tanımlanan Gaspare (Mike Colter) var, Kaptan Torrance’ın en büyük yardımcısı, güvenini boşa çıkarmayan. Torrance ile Gaspare soğukkanlı ve kararlı duruşlarıyla övgüyü hak ediyor.

Hayatın nerede ne zaman neyi getireceğini bilemezseniz. Fırtınada elektronik sistemleri arızalanan uçak, ayrılıkçı ve silahlı grupların yönettiği bir adaya zorunlu iner. Kaptan, deneyimli ve sakin biridir, sorumluluklarını üstlendiği yolcuların hayatını kendisininkinden önce düşünür. Sahi, hayatın her alanında, her anında öyle olması gerekmez mi? Bir sahi daha… bizde olmuyor ama insan ister istemez, “tabii” yanıtı veriyor. Olması gerekeni, görevini yapan Kaptan hayatını hiçe sayarak silahlı -ve tabii ki, hiç de adil olmayan, tek adamın iki dudağı arasında yaşayan- “çete”ye teslim bile olur. Dakika dakika ilerleyince hem işleri planlamak kolaylaşıyor hem de başarı olasılığı artıyor.

Burada, pek öne çıkmayan, ama firmanın merkezinde kendisinden yardım istenen “danışman” yasa dışı bir kurtarma operasyonu emri veriyor… Yasal olarak 24 saat sonra harekete geçecek olan resmi kurtarma görevlileri yetişene kadar yolcuların hayatı risk altındadır. Demek ki, olası durumlar için kurtarma operasyonları için daha titiz olunmalı, bürokrasi ortadan kaldırılmalıdır. Bir “dakika dakika ilerle” de buraya lütfen.

(26 Ocak 2023)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com

Somerset Maugham, Côte D’Azur olarak da bilinen Fransız Riviera’sından tam da bu şekilde söz ediyor. 2020’de aramızdan ayrılan Cezayir göçmeni emektar sinemacı Guy Bedos’un oyuncu ve yönetmen oğlu Nicolas Bedos’un dünya prömiyerini geçtiğimiz yıl yarışma dışı olarak Cannes’da yapmış olan üçüncü uzun metrajı ‘Maskeli Balo / Mascarade’ İngiliz yazarın bu sözleri ile açılıyor. Beklenmedik bir cinayetin ardından mahkeme faslı ve geriye dönüşlerle karmaşık bir entrikanın içine dalıyoruz hemen. Maugham’ın 1965’teki ölümüne kadar yaşadığı Cap Ferrat’nın görkemli malikanesi Villa La Mauresque’in yeni sahibi ile tanışıyoruz önce. Isabelle Adjani’nin kendi karikatürünü çizdiği Martha Duval, 70’li yılların ünlü yıldızıdır. Eşcinsel yazar kocasını sepetlemiş, genç jigolosu Adrien (daha önce moda ikonu Yves Saint Laurent olarak izlediğimiz Pierre Niney) ve görkemli geçmişinin anıları ile gününü gün etmektedir. Geçirdiği talihsiz bir kaza sonucu dans kariyeri sona ermiş olan genç adam, bölgenin yaşlı zenginleriyle flört ederek yolunu bulmaya çalışan hırslı ve kararlı Margot (Ozon’un ‘Genç ve Güzel / Jeune et Jolie’sinden aklımızda kalan Marine Vacth) ile karşılaştığında tutkuyla karışık ince hesaplar devreye girecektir.

Bedos’un 2018 yapımı bir önceki çalışması ‘Yeni Baştan / La Belle Epoque’ ülkesi Fransa’da beklenmedik bir gişe başarısına imza atmıştı. Daniel Auteuil, Fanny Ardant, Pierre Arditi gibi Fransız sinemasının ikonlarını bir araya getiren yapım, 70’li yıllar nostaljisi üzerinden geniş bir kitleyi sineme salonlarına çekmeyi başarmıştı. Yönetmen 4 yılın ardından bir kez daha aynı formül üzerinden ilerlemeyi denemiş. Çok zenginlerin sıkıntıdan patladığı, zenginlerin çok zenginmiş gibi yaptığı, herkesin birbirini kıskandığı, öfkeli alt sınıf mensupları ve özellikle terkedilmişlik duygusu içinde kızgın işsiz güçsüz gençlerin emek sarfetmeden zenginliğe ulaşma hesapları yaptığı bu sahte ve tekinsiz dünyayı anlatırken kendi geçmiş deneyimlerinden yararlandığını söylüyor. Başta Adjani olmak üzere Fransız Sineması eski ve orta kuşağının François Cluzet, Charles Berning, Emmanuelle Devos gibi ünlü isimleriyle çalışmış. Yine geçmişin ünlü İtalyan oyuncusu Laura Morante’yi kadrosuna almış, Ferzan Özpetek misali 70’li yılların nostaljik şarkılarını (Nada’dan Côte D’Azur güneşi ile tezat ‘Ma Che Freddo Fa’ ya da Patty Pravo’nun ünlü hiti ‘La Bambola’ gibi) ses bandına yüklemiş. Bedos başta roman olarak tasarladığı projesini kendince iyi bulmadığı için sinema filmini tercih ettiğini söylüyor. Nostaljik oyuncuları ve kara film (film noir) kıvamında entrika yüklü son çalışması bir önceki kadar olmasa da film Fransa’da iş yapmış. Bizde nasıl karşılanır bilemem ama maskeli balonun sahte yüzlerini çizmek isterken karikatür tiplemeler ile yetinen bu haliyle bekleneni verdiğini söyleyemem. Marine Vacth’ın albenisi hatırına izlenebilir belki.

(26 Ocak 2023)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

2009 yılından başlayarak her yıl tekrarlanmakta olan bu çalışma, sinema araştırmacısı Hayri Çölaşan tarafından kameraarkasi.org web sitesi veri tabanından yararlanılarak yapılmaktadır.

Bu çalışmada yurtiçi ve yurtdışında düzenlenen Türk film festivalleri ile ilgili verileri tüm yıl veritabanına ekledikten sonra veri istatistiklerini işleyerek, araştırmacılara, sinema yazarlarına, yönetmenlere, öğrencilere ve devletin bu alanda çalışan kuruluşlarına değerlendirmelerinde yardımcı olabilecek bir kaynak oluşturulması amaçlanmaktadır.

Başka ülkelerde bir benzerini bulamadığımız bu kaynak, festival düzenleyenlere başka festivallerle ilgili olumlu anlamda fikir verebilir. İstatistikler, festival içi değerlendirmelerin dışında diğer festivallere göre sizin festivalinizin genel durumunu, gidişatını anlamaya yardımcı olacaktır.

Öğrencilerin piyasayla ve festivallerle ilgili genel bir bakış elde etmesi, yönetmenlerin başkalarının çalışmalarını ve sonuçlarını değerlendirmesi, sinema yazarlarının istatistiklerden yararlanması, eğitimcilerin yönelimleri, eksikleri ve gerekleri izleyip değerlendirebilmesi de bu çalışmanın amaçları arasındadır.

Önceki yıllarda yapılan geri dönüşler, bu ve benzeri çalışmaların çoğalmasının konuyla ilgili herkes için değerli olacağını göstermektedir. Bu kaynak, aynı zamanda gelecek nesiller için ülkemiz sinemasında bu yıl neler olup bittiğine dair veriler sağlamaktadır.

Sinema alanında araştırma yapan, kitap, tez yazan ve bize ulaşan herkese ücretsiz olarak verilerden yararlanma imkanı sağlanmaktadır.

2009 yılından bugüne yazılan kitaplar aşağıdaki linklerden takip edilebilir:

2010 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2011 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2012 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2013 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2014 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2015 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2016 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2017 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2018 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2019 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2020 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2021 Film Festivalleri Değerlendirmesi
2022 Film Festivalleri Değerlendirmesi

(24 Ocak 2023)

Hayri Çölaşan
Sinema Yazarı, Araştımacı, Festival Danışmanı, Görüntü Yönetmeni
http://www.hayricolasan.com
hayri.colasan@gmail.com
0535 566 7340
http://www.kameraarkasi.org
kameraarkasi.org@gmail.com
https://independent.academia.edu/HayriÇölaşan

Sinemanın geçtiğimiz yüzyılın en etkin iletişim aracı olduğu konusunda kimsenin şüphesi yok. Filmlerin çocukluğumuzdan başlayarak hayatımızın heyecanlı, keyifli ya da üzüntülü anılarımızda her zaman yeri olmuştur. Bu nedenle sinema tarihine ilişkin yapıtlar her zaman büyük ilgi çekmiştir. Bunu iyi bilen ve sinema tarihine tutkunluğu ile tanınan Amerikalı sinemacı Damien Chazelle en iyi yönetmen Oscar’ını kazandığı bir önceki çalışması 2019 yapımı ‘Aşıklar Şehri / La La Land’de Hollywood’u Hollywood yapan eski usul müzikal filmlere göz kırpmıştı. Filmin rol kapmak için yanıp tutuşan aktris adayı ile kendi kulübünde klasik caz geleneğini yaşatma hayalleri kuran piyanistin Los Angeles eğlence dünyasının karmaşası içinde yeşeren renkli aşkları çok ilgi görmüş, çiftin cinsellikten arınmış eski usul romansı nostaljik rüzgarlar estirmişti. Bu hafta bizde de gösterime giren ‘Babil / Babylon’ yönetmenin aynı formülden yola çıkarak yıllardır hayalini kurduğu sinemanın ilk dönemine dair yeni çalışması. Adını D. W. Griffith imzalı 1916 yapımı ‘Hoşgörüsüzlük / Intolerance’ın ünlü epizodundan almış olan film, sinema sektörünün özgürce büyüyebilmek için bakir alanları keşfe çıktığı 1920’li yıllarda başlıyor. Film yapım ve gösterim haklarını elinde tutan Edison tröstünün hukuki etki alanından uzaktaki Batı kıyılarına yönelen bağımsız yapımcıların, uçsuz bucaksız kurak topraklarda yeni bir kenti ve ilerde dünyanın başat güçlerinden biri haline gelecek olan Amerikan Sinema Endüstrisi’nin temelini attığı, gözüpek girişimcilerin halkın en ucuz eğlencesi olarak çok sevilmiş film üretimini bağımsızca gerçekleştirdikleri ve çölün ortasında büyük servet imparatorluklarının inşa edildiği yıllardır bunlar.

Naif ‘La La Land’in tasvirinden farklı olarak, aşırılıklarla yüklü bir kutlama sekansı ile açılıyor ‘Babil’. Los Angeles’ın kırsal bir kasabadan dünyanın en büyük megapollerinden birine dönüşme sürecinin başlarında, dönemin ünlü yapımcısı Wallach’ın çöl ortasına kondurulmuş kitsch malikanesinin kabare tarzı tasarlanmış devasa balo salonunda, içkinin su gibi aktığı, kokain ve benzeri uyuşturucu maddenin havada uçtuğu, toplu seksin gemi azıya aldığı çılgın parti sektörün ünlü isimlerini ağırlamaktadır. Yine ‘Hoşgörüsüzlük’ setinden ithal edilmiş izlenimi veren kocaman bir filin partinin göbeğine daldığı bu histerik eğlencede, kendini doğuştan yıldız olarak gören ve yükselen sektörde ışıldamak için her yola eyvallah diyen seksi Nellie LaRoy (Margot Robbie) sabaha bağlanan gecenin kazananı olurken, genç kızın albenisine karşı duramayıp melankolik bir tutkunun izini sürecek olan Meksika göçmeni Manuel (Diego Calva) oyuncu asistanlığından yapımcılığa kadar yükselecektir.

Açılış partisini takip eden, çöllük alanda kurulmuş ve her birinde ayrı türden filmlerin çekildiğine tanıklık ettiğimiz fabrikasyon film üretiminin karmaşasını sergileyen uzun sekansta sinefillerin gönlünü fazlasıyla hoş edecek başarılı bir bölüme imza atıyor Chazelle. Nellie’nin şehvetli hizmetçi tiplemesi ile şöhret basamağını hızla tırmanmaya başladığı, Manny’nin set görevlisi olarak kendini kabûl ettirdiği zamanlardır bunlar. Ancak sinemada her şeyin değişmekte olduğu sesli filme geçiş yılları, dönemin seksi Hollywood yıldızı Clara Bow’un öyküsünden esinlendiği söylenen Nellie karakterinin yükselişine set çekecek, endüstride değişen ahlâki kodlar doğrultusunda New Jersey’li görgüsüz kumar düşkünü genç kızdan bir hanımefendi yaratma deneyimi başarısızlıkla sonuçlanacaktır. Aynı süreçte filmin bir diğer önemli karakteri olan ve Greta Garbo’nın ünlü partneri John Gilbert’ı akla getiren karizmatik aktör Jack Conrad (formunda bir Brad Pitt) sesli sinemaya geçiş sürecinde aynı başarıyı yakalayamayacaktır.

Tüm bunların -finalde perdeye gelecek olan ‘Yağmurda Şarkı / Singin’ in the Rain’ başta olmak üzere- çoktan sinemanın sinemaya baktığı filmlerin klişesi haline dönüştüğü için büyük bir etki yarattığını söyleyemem. Son bir saatte dağılan ve tekrara düşen hikâye ana karakterler üzerine derinleşemediği gibi, hayli uzatılmış ikinci bölümde hızlı tarih sıçramaları filmin yararına işlemiyor. Atıf yapıldığı antik Babil’in şatafatlı görkeminden Melekler Kenti’nin karanlık çukurlarına, Tobey Maguire’ın canlandırdığı mafya babasının tuhaf malikanesindeki Tarantinovari bölümden nostaljik finale doğru son sürat koşan filmden geriye ‘Aşıklar Şehri’nin Oscarlı ustası Linus Sandgren’in hayranlık uyandıran görüntüleri ve de Chazelle’in ‘Guy and Madeline on a Park Bench’ (2009) ile onu şöhrete kavuşturan yarı otobiyografik ‘Whiplash’te (2014) tanığı olduğumuz caz tutkusunu paylaşan gözde bestecisi Justin Hurwitz’in enfes müzikleri kalıyor. Bir de dönemin Cosmopolitan ve Photoplay gibi dergilerine makaleler yazmış İngiliz pembe roman yazarı Elinor Glyn’den esinlenen feleğin çemberinden geçmiş kurt magazincinin (Jean Smart) eski şöhretini yitirmiş aktöre söylediği şu sözleri: ‘Daha yüzlerce Jack Conrad olacak. Senin zamanın doldu, üzgünüm. Kimse geride bırakılmak istemez ama ilerde, biz bu dünyadan çoktan göçüp gittiğimizde sen filmlerde yaşamayı sürdüreceksin. Zirvede uzun kaldın ama buraya kadar. Sana bir armağan bahşedildi, bundan sonra melekler ve geçmişin hayaletleri ile birlikte yaşamayı sürdüreceksin.’

(20 Ocak 2023)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

Efsaneye göre, tanrı, bir kule inşa ederek kendisine ulaşmaya çalışanların yaşamlarının çok da istediği gibi olmadığını görünce kuleyi yıkar. Babil’in hikâyesi, aslında bu. Peki, bu hafta sinemada gösterime giren Babil’in hikâyesi ne? Sanki aynı amaç uğruna, aynı nedenlerle, aynı şekilde bir yıkım. Bir film gibi, bir film sektörü penceresinden izliyoruz…

Yönetmen Damien Chazelle, düşlediği öyküyü senaryolaştırmadan önce sinemanın o herkesin dimağında yer eden önemli örneklerini izlemiş. Asıl önemlisi dünyanın o döneminin sosyopolitik konumunu da belirlemiş ve sinemayla bağdaştırmış. Sinemayı anlatmak dünyayı anlatmaktır. Dünyayı anlatmak da sinemayla çok daha kolay ve hızlı olur. Her ne kadar üç saati aşkın olsa da bir dönemin her şeyini yerleştirmiş Chazelle.

Babil, destansı, insanı allak bullak eden bir film. Birinci Dünya Savaşı’nın ardından yeni sosyopolitik ortamda birden yükselen yeni bir yaşam var. Kaybeden Avrupa’dan kazanmanın yollarını bulan Amerika’ya inanılmaz bir akış söz konusu. Peki, bu yükseliş nereye kadar sürecek? Yanıtı 1929 ekonomik buhranının içinde…

Teknolojinin açtığı yol

1926 yılıyla açılan filmde, şaşaalı bir yaşam, su gibi akan alkol, kilolarca uyuşturucu, silah ve seks, hatta eşcinsel ilişkiler iç içe, kimsenin bir diğerini umursamadığı bir ortam… Sessiz sinemanın ünlü yüzleri de içlerinde tabii, olmazsa olmaz.

Aradan geçen yüzyıla rağmen günümüzde hâlâ aynı koşullarda (son 10 yılda biraz düzelse de) çalışan ve yine hâlâ sektör olmayı başaramamış sinemamızın durumunu gözler önüne seriyor. Öyle bir şey ki, bir tarafı görüyorsunuz çok ilginç ve çok büyüleyici, öte tarafı görüyorsunuz alabildiğine rezil ve iğrenç. İzleyici olarak iki arada bir derede kalsanız da, film sizi çekip çıkaracak o ikilemden.

Hollywood gibi Yeşilçam’a da herkes ünlü bir artist olmak için gelir, fırsatını bulur da kendini gösterebilirse adını jeneriklere yazdırır. Nellie LaRoy da (Margot Robbie) onlardan biri, tıpkı Manny Torres (Diego Calva) gibi. Neyse ki bu ikili olanakları iyi değerlendirir ya da kendilerini göstermeyi başarır. Manny, tam prodüktörlerin aradığı biridir, tuttuğunu koparan. LaRoy, ağla dediklerinde gözyaşları sel olan, ama çekim durunca da umursamaz, deli dolu genç kız haline hemen dönebilen… bu iki karaktere film çekilir(di), çekildi işte. Jack Conrad (Brad Pitt) ise en parlak dönemini yaşayan ünlü ve çok çapkın oyuncu.

Sessiz filmler çağı

Filmlerde ses yoktur, gerek konuşmalar gerekse anlamlı bağlantılar ara kartonlarıyla aktarılır. Oyuncuların ağızlarındaki sözlerin bir anlamı yoktur, yüzlerinin güzelliği yeterlidir. Ancak teknoloji durduğu yerde durmadığı için filme ses eklenir. (Babil bir kez daha gündemde: Tarihteki Babil Kulesi yıkılınca 72 dil birden çıkar ortaya.) Sesi cırtlak, aksanı olana artık perdede yer yoktur. (Dublajlı filmlere daha çok zaman var besbelli.) Ses kaydı için kesin sessizlik (bir dönem bizdeki sükût) gerekir. Değirmen gibi ses çıkaran kameralar bir kutuya girer (blind kamera box). Işıkların altında terlemeden çalışmak mümkün değildir. Yönetmen Chazelle bu unutulmuş ayrıntıyı unutmaz. Bir unutmadığı da özellikle figüranların hiç değerinin olmadığıdır. Karın tokluğuna çalış(tırıl)ırlar, emekleri değer görmez; ses bile çıkaramazlar, çünkü silahla kovalanırlar. Askerdeki eğitim zayiatı (ne büyük acıdır) gibi çekimde ölen, öldüğüyle kalır.

Hayat bir filmdir ya da tam tersi…

Film bir hayattır. Babil’in anlattığı da bu zaten. dünyada yer yerinden oynuyor. İkinci Dünya Savaşı’nda milyonlar yaşamını kaybetmiş, ülke sınırları değişmiş, ekonomiler altüst olmuş ama sinema yeni düşler peşinde.

Damien Chazelle, bir öykü örgüsü çerçevesinde sinemanın hayatın ta kendisi olduğunun da ayırdında, bir dönemi çok hızlı, çok renkli, çok müzikli, çok hareketli, çok güçlü, çok pahalı ve tabii çok ucuz yaşamları da katarak anlatıyor. O renklerin, o ışıkların, o hareketliliğin, o hızın içinden ne süzerseniz o.

(20 Ocak 2023)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com

Din ve devlet ilişkisinin ayrı olması gerektiğini kabul ediyoruz. İkisi birbirinden ayrı olarak kendi yolunda yürümeli… Peki, devlet ve kişi ilişkilerinin de ayrı tutulması gerekmez mi? İnsanlar kendi düşünceleri doğrultusunda, kendilerince karar verip o yolda yürüyebilmeli… Devlet görevlilerinin de ya da Korsaj filminden el alırsak kraliçenin de kendi bildiğince yaşamasının bir sakıncası var mı?

Bence yok.

Avusturya Macaristan İmparatoriçesi Elizabeth, (Vicki Krieps) o zamanın yaşlılık ölçütü gereği 40 yaşına gelince “artık yaşlandı, yerine yeni birinin gelmesi gerekir” düşüncesini gerek çevresinde gerekse imparator Franz Joseph’in (Florian Teichtmeister), yani kocasının aklından uzaklaştırmak için her şeyi dener. Birkaç denemede hedefine ulaşamasa da yeğeniyle yatmayı başarır. Ancak bu kez baltayı taşa vurmuştur, yeğen eşcinseldir.

İmparator başta olmak üzere, oğlu ve diğer tüm devlet erkanı ile ilişkileri kötüdür. Çünkü asıl amacı kendini yaşamak, yaşayabilmektir. Tolstoy’dan el alarak, Nurcan Baysal’dan aktararak söylersek, “sevdiklerini kadere bırakamazsın”. Bu, imparatoriçe için de belirleyicidir, monarşiler için olduğu kadar. Elizabeth’i sıkan korse sadece belinin 45 cm olarak görünmesini sağlamıyor; aynı zamanda yaşanan o şaşaalı ve bir eli yağda bir eli balda yaşamın insanın beklentisine yetmediğini de gösteriyor.

Jin jiyan azadi

Fotoğrafın hareketli olanına sinema diyorsak eğer -ki öyledir- sinemanın başlangıç yıllarında neyin nasıl yapıldığını da gösteren Yönetmen Marie Kreutzer, belgesel gibi alabildiğine yalın, alabildiğine şeffaf ve alabildiğine renkli (buradaki renk, yaşamın her anına, her alanına değmesi anlamında) bir film çekmiş. Bu boyutuyla da ilginç olan film, kadın duyarlığını yansıtıyor doğal olarak. Kendi yaşamınızla özdeşleştirirseniz, aradan geçen 200 yıla (ve tabii, gerek teknolojik gerekse sanayi değişimlerine) rağmen insana değer verilmesi anlamında hiçbir şey değişmediğini görürsünüz… Hele kadınlara hiç! O zaman da aynı şimdi de. İmparatoriçe olsa bile…

(19 Ocak 2023)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com

‘Kimse kimseyi sevmez. Herkes başkalarında ne istiyorsa onu sever. Bir de olmak istediğimiz hali seven herkesi severiz.’ Bu sözler Avusturya – Macaristan imparatoriçesi Elisabeth’in ağzından dökülüyor. Hani şu Viyana’da hediyelik eşyalara basılı portresinden aşina olduğumuz tarihi şahsiyetten söz ediyorum. Biz onu ‘Sissi’ olarak biliriz diyenleriniz çıkacaktır. Hâttâ yaşı tutanlar onu sinema tarihinin trajik bir son ile erken yaşta aramızdan ayrılmış divası Romy Schneider’in sinemaya adım attığı üç filmlik pembe ‘Sissi’ maceralarından anımsayabilir. Sinemalarımızda halen gösterimi süren Belçikalı Marie Kreutzer imzalı ‘Korsaj / Corsage’, 19. Yüzyıla damgasını vurmuş bu efsanevi imparatoriçeyi çevresinde örülmüş pembe romans halesi ve hatıralıkların klişe izleniminden sıyırıyor, sağlam bir literatür çalışması ve yaratıcı doğaçlamalar üzerinden tüm yalınlığı ile bir insan, bir kadın olarak sunmayı deniyor.

40. yaş günü arifesinde bir kadının öyküsünü anlatmak üzere yola çıkmış Kreutzer. Her açıdan yalnız bir kadındır Sissi. Çevresindeki lüks ve şatafata karşın katı kuralları olan aristokratik düzen içinde kendi yaşamını yaratma uğraşı içinde geçmiştir ömrü. Filme adını veren daracık korsajı onun tutsaklığını simgeler. Genç kızlığından bu yana hiç değişmemiş ince bel ölçüsü ile bedenini kontrol altında tutmuş, toplum tarafından beğenilmiştir gerçi ama 19. yüzyılın moda ikonu olmak onun kendi hayatının efendisi olabilmesine yetmemiştir. Karşılıksız sevmez kimse onu. O da kimselere güvenmez. Doğurmakla yükümlü olduğu ancak yetişmelerinde geri planda kaldığı çocukları ile olan ilişkisi de çelişkili ve kararsızdır. O dönemde kadınlar için sonun başlangıcı olduğu kabûl edilen ve kişinin bulut gibi dağılmaya ve kararmaya başladığı düşünülen kırklı yaşlarına inat bedeni üzerindeki kontrolüne sıkı sıkıya sarılır. Diyet yapar, spor yapar ancak nereye kadar.

Kreutzer’in ‘bir kitap gibi her sayfası bir bilmece, ruhu kullanılmayan hazinelerle dolu, kaotik bir müze gibidir o, bunlarla ne yapacağını bilmiyor’ ifadeleri ile tanımladığı Elise ‘sadece bir kişinin yürüyebileceği kadar dar bir yolda yürürken’ farklı bir dünyanın özlemini çeker. Herkes ona aval aval bakarken kafasında bir kilo teneke ile durmak istemediği için açılış törenlerinde baygınlık numarasına başvurur, büyük davetlerde ortadan kaybolmanın yollarını arar. Uzun seyahatlere çıkarken, hayatı nasıl gerçekleştireceğini bilemediği bir kendini oluşturma sürecinin dalgaları içinde oradan oraya savrulur. Bu bitmez tükenmez arayış Prenses Diana’nın bir asır sonraki yazgısını anımsatır bizlere.

Dünya prömiyerini 75. Cannes Film Festivali’nde yapan ‘Corsage’ tek kelime ile melankolik bir film. Sabahattin Ali’nin 1932 yılında kaleme aldığı ünlü dizelerinde dile getirdiği gibi ‘ne bir dostu ne bir sevgilisi’ var genç kadının. ‘Dünyadan uzak’ akıl hastalarının koğuşunu sık sık ziyaret edişi, bu şekilde yaşadığı düzenin prangasından kaçış yolu araması ile açıklanabilir. ‘Akıl hastanesinin koğuşlarını saray odalarının antitezi olarak düşünebiliriz’ diyor Kreutzer bir söyleşisinde. Monarşi düzeninin sonun başlangıcında olduğunun çok iyi farkındadır. İmparatorluğun kaderini kontrol etmenin kendi görevi olduğunu ve karısını yalnızca temsil görevi için seçtiğini dile getiren Franz Joseph’e bıyık altından gülüşü bundandır. Hastaneyi, yaralı askerleri ziyaret edişi, bacağı kesilmiş erin yanına uzanarak birlikte sigara tüttürmeleri ya da finaldeki kurgusal atlayış hep çökmekte olan bir düzene karşı küçük isyanların dışa vurumudur.

‘Gönlü dağlarda bunalan’ Elizabeth, hayatının bu değişim dönemecinde yeniliklere hep açık olacaktır. Hareketli bir dizi ardışık resmi Lumière kardeşlerden 7 yıl önce kaydederek sinemanın ilk atası olmuş Louis Le Prince’in icadını çok sevecek, onun ‘sizi kayda almak istiyorum’ teklifini hemen kabul ederek, birikmiş isyanını duyamadığımız cümleler ile dile getirecektir. İkilinin kurgusal buluşması onun arayışlarının iz düşümü olarak perdeye yansırken, Kreutzer bu anlamlı sekans ile sinemaya derin saygısını sunacaktır.

‘Kendinden başka tutunacak dalı olmadığını’ dile getiren Elise yorumu ile Cannes’da en iyi performans ödülüne layık görülen ve projeye yönetmeni ile birlikte baş koymuş Alman asıllı Vicky Krieps’in Sissi yorumu tek kelimeyle olağanüstüdür. Kapanmakta olan bir dönemi ifade etmek üzere yönetmenin isteği doğrultusunda alabildiğine sade ve gösterişsiz tutulmuş mekân ve kostüm tasarımı ve de Krieps’in melankolik bakışını, şansonları ile bilinen Fransız şarkıcı ve aktris Camille’in hüzün yüklü ‘Go go away’ şarkısı ile çağımıza bağlayan Marie Kreutzer’in kaygan zeminde emin adımlarla yol alan kadın öykülerinin devamını merakla bekliyoruz.

(19 Ocak 2023)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

İki yıllık bir aranın ardından aralıksız sinema gösterimlerinin yapılabildiği 52 haftalık periyodu tamamladık. Salgın sonrasında ve sırasında, 2020 ve 2021’de önlemler ve kısıtlamalar sebebiyle vizyon gösterimlerine ara verilmişti. 2022 yılında ise aralıksız bir vizyon dinamiğine imza atıldı.

Olağan dışı ekonomik göstergeler, enflasyon ve kapalı geçirilen dönemler söz konusu olduğundan 2022’nin sonuç verilerini bir önceki yılla karşılaştırmak ve buradaki artışlar üzerinden yorum yapmak doğru olmayacaktır. Her şeye rağmen tamamlanan yılı Türkiye sinema gişeleri açısından olumlu değerlendirmek mümkün.

Veda ettiğimiz yılın genel toplamlarından bahsetmek gerekirse, özetle şu verileri aktarabiliriz:

Sinemalarda vizyona ilk kez çıkartılan film sayısı 371 oldu. Bu 371 yerli yabancı sinema filmine ve önceki yıllarda gösterime giren yapımlara 52 haftalık gösterimler sonucunda 36.315.330 adet bilet satışı gerçekleşti. 371 adetlik film toplamının 184 tanesini Türkiye yapımları oluşturuyor. Yerli yapımların 2022’deki satış payı % 52 oldu. 36 milyonu aşan toplam bilet satışının 19 milyonu yerli yapımlar tarafından sağlandı.

Toplam 36.315.330 bilet satışı 2021’deki 12.480.562 adetlik yıllık sonuca göre %191’lik bir artışı ortaya çıkarmış oldu. Daha önce de belirttiğimiz gibi bu kıyaslama sadece niceliksel bir yansıma yapmaktadır. Gösterimlerin normal şartlarda ve 52 hafta olarak yapılan 2019 yılına göre yapılan bir karşılaştırma da ise 2022’nin toplam satışı 2019’a göre %39’luk bir düşüşe işaret etmekte.

Sinemada film izleme dinamiklerinin olumsuz olarak etkilendiği salgın yılları, ekonomik krizler ve dünyanın tamamında değişen yaşam öncelikleri dikkate alındığında sinemaların, sinemacılığın hâlâ yara sardığını söyleyebiliriz. 2022’de açık yaralar kapandı ve 2023 yılı bütün dünyada gişeler açısından hızlı normalleşmenin yılı olacak.

Özenle tamamlanan prodüksiyonlar sinema salonlarında her şeye rağmen milyonları ağırlayabiliyor. 2022’de milyonluk satış sınırını aşan tam 8 film ortaya çıktı. Yanı sıra Mart ayında sadece sinemalarda vizyona çıkartılan Bergen ulaştığı 5,5 milyonluk satışla 2022’nin gişe şampiyonu olmanın yanı sıra 1990’dan bu yana Türkiye’de en çok izlenen 8. film olmayı başardı. Salgın öncesinde, 2019’da 12 film, 2018’de 13 ve 2017’de ise 7 film sinemalarda 1 milyonluk satış barajını geçmişti.

2022’de vizyona ilk kez çıkan 371 filmden en çok satış yapan listesinin ilk beş sırasında yer alanlar yıllık toplam satışın % 33’ünü oluşturdu.

Hasılat ve bilet satış fiyatları açısından veriler ele alındığında önceki yıllara göre hayli yüksek artışların gözlemlendiğini söyleyebiliriz. 2019 yılı 975 milyon TL’lik hasılatla tamamlanmıştı. Salgın yıllarında ise 588 milyonluk bir hasılat elde edilmişti. 2022’de bir önceki yıla oranla % 373’lük bir artışla satılan 36,3 milyonluk biletle 1.350.357.583 TL.’lik bir hasılata imza atıldı. Bu toplam 2019 yılının sonucuna oranlandığında ise %38’lik bir artışı ortaya koyuyor.

2021’e göre bir bilet satış fiyatı zam oranı 2022 sonunda yıllık % 63 oldu. Türkiye sinema gişelerinde 2022 yılı bilet satışı ortalaması 37,18 TL. Yerli filmler için bu ortalama fiyat 32,58 TL. yabancı filmler için ise 42,26 TL. olarak sonuçlandı. 2019’da ise bir sinema bileti fiyatı 16,44 TL’ydi.

Yine 1990 yılından günümüze kadar yıllık satış toplamlarına bakıldığında 2022’de önemli bir eşiğin geçildiğini görmek de mümkün. 32 yıllık bu dönemde Türkiye’nin yıllık bilet satış ortalaması 32 milyon adet. 8 ila 71 milyon aralığında gerçekleşen yıllık satışlar içinde 2022’i ulaştığı 36 milyonluk toplamla ülke genelindeki aktif sinemalar ve Türkiye sinemacılığı için umut oldu diyebiliriz.

Bugün Türkiye’de 400’ün üzerinde lokasyonda 2.500 sinema perdesinde gösterimler devam ediyor ve vizyon takvimi hayli kuvvetli ve merakla beklenen yapımlarla donatılmış durumda. 2023’te bu filmleri sinema salonlarında büyük perdelerde izlemeye herkes davet ediyoruz.

Güncellemeler ve hızlı iletişim için bize lütfen yazın:

antrakt@antraktsinema.com
bilgi@antraktsinema.com
seans@antraktsinema.com
antraktsinema@gmail.com

(17 Ocak 2023)

(Bu yazı, sinema piyasası için özel olarak hazırlanan 10 Ocak 2023 tarihli Haftalık Gişe Raporları’nda yayımlanan metinden alınmıştır.)

Deniz Yavuz

Çağdaş hayatın kargaşası içinde çocuklarımıza yeterli vakit ayırabiliyor muyuz. Yoksa onları tabletlerine indirilmiş bilgisayar oyunları ile baş başa bırakmak işimize mi geliyor. Ebeveyn olmakla uzaktan yakından ilgisi bulunmayan işkolik Gemma, annesi ile babasını elim bir trafik kazasında kaybeden küçük yeğeninin sorumluluğunu üstlenmek zorunda kaldığında işler daha da karmaşık hale dönüşüyor. Kendisini geleceğin oyuncak şirketi olarak lanse eden Funki’nin parlak elemanı olan genç kadın, vasilik yaptığı 9 yaşındaki Cady’nin de yüreklendirmesi ile üniversite yıllarında tasarlamış olduğu yapay zekâ robotu yeni bir düzenleme ile şirket onayına sunmaya karar veriyor: Cady yaşlarında bir çocuk boyutlarında üretilen M3GAN (tam adıyla Model 3 Üretken Android) ebeveyn destekçisi pahalı bir oyuncaktan fazlası, ailenin parçası olacaktır.

Dünya sinemalarıyla eş zamanlı olarak bizde de gösterime giren ‘Megan / M3gan’ popüler korku ve gerilim türünün çok izlenen filmlerine imza atmış, 2000 yılında Jason Blum tarafından kurulmuş Blumhouse firması ile ‘M3gan’ prototipinin fikir babası, ‘Testere’ serisinin yaratıcısı yapımcı yönetmen James Wan’ın işbirliği sonucu kotarılmış. Oyuncak endüstrisindeki kıyasıya rekabet göz önüne alınarak taklit edilemeyecek kadar gelişmiş bir model olarak düşünülen ve 21. yüzyıl teknolojisinin zirvesi olarak piyasaya sunulacak olan M3gan, kendi başına zihni olan bir yapay zekâ tasarımıdır. Eğitici, aynı zamanda harika dinleyicidir. Sabrı hiç tükenmeden çocukları saatlerce kendi masalları ile oyalayabilir. Onlara görgü kurallarını hatırlatır, kısaca bir dadının ötesinde hem oyun arkadaşı, hem öğretmen hem de koruyucu olarak hizmet verir.

Cady’nin terapisti bağlanma teorisinden yola çıkarak Gemma’ya ebeveyn kaybının ardından küçük yeğeni ile duygusal bağı onun kurmasını ısrarla önerecektir gerçi. Ancak Gemma yeni tasarımının sarhoşluğu içinde Cady’nin tüm sorumluluğunu Megan’a devretmekte sakınca görmez. Küçük sahibini ne pahasına olursa olsun dışardan gelecek olan tehlikelerden uzak tutmak için programlandığında bunu çok ciddiye alan yapay zeka ebeveynin yerini alacak ve anılarını bile muhafaza ettiği küçük Cady’yi korumak için gözü hiçbir şey görmeyecektir.

Şeytani güçlerin esir aldığı çocuklar ya da oyuncaklar benzeri korku gerilim sinemasının hayli ilgi uyandıran alt türlerinde popüler başarıyı yakalamış olan Blumhouse, bu kez doğa üstü yetilere sarmadan yakın bir gelecekte hayata geçebilecek bir öykünün izini sürmüş. M3gan, ‘2001: A Space Odyssey’in rayından çıkmış robot ‘Hal’ karakteri misali yetki ve sorumluluğu ile zihni kapasitesi güçlendirildiğinde önüne çıkanı ezip geçmeye başlıyor. Kendi aksanı ile mırıldandığı David Guetta’nın ünlü şarkısındaki gibi ‘Titanium’dan yapılmıştır, vursan da, ateş de etsen yıkılmazdır o. ‘Bu dünyada bize zarar vermeye çalışanlar olacak, ne kadar kaçmaya çalışsak da. İnsan varlığını sürdürebilmek için hergün öldürüyor, Cady’ye gerçek hayatı göstereceğim’ tarzında savunmalar ileri sürüyor kimi zaman. Yine de kontrolsüz gücün korumaya çalıştıklarına da zarar vermeye başlaması kaçınılmazdır.

‘M3gan’ ebeveynlerin çocukları başından atmak için tasarladığı keşiflerden, yapay zekalı dünyanın kimi tehditlerine ya da psikolojide bağlanma meselesine uzanabilecek hayli ilginç açılımları olabilecek, yeterince derinleşse bambaşka yerlere gidebilecek ilginç bir proje. Ancak çok daha basit, şeytanlı saçmalıklara girmeden gerilimi üst düzeyde tutan bir seyirlik hedeflenmiş. Bu açıdan Yeni Zelandalı yönetmen Gerard Johnstone iyi bir iş çıkarmış. Filmin gelişmiş androidinin tasarımında CGI destekli kukla kullanımının yanı sıra oyuncu olarak yer alan 10 yaşındaki yetenekli dansçı Amie Donald, ürkütücü ve komik ‘ölüm dansı’ ile şimdiden türün antolojilerinde yer almayı hak etmiş.

(13 Ocak 2023)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

Jerzy Skolimowski’nin bir eşeğin gözünden dünya ahvalini gözlemleyen Cannes Film Festivali’nden jüri ödüllü son çalışması ‘Eo’, adını bu mazlum hayvanın Leh dilinde anırmasının fonetik karşılığından kalmış. Haliyle dilimize ‘Ai’ olarak çevrilen sıra dışı çalışma ilk bakışta Robert Bresson’un 1966 yapımı başyapıtı ‘Rastgele Balthazar / Au Hasard Balthazar’ı akla getiriyor. Bresson minimalizminin bu siyah beyaz şaheseri, türlü eziyetin reva görüldüğü masum eşeği, insanlığın günah yükünü sırtlamış İsa figürü ile özdeşleştirir. İlkel dürtülerin yönlendirdiği insanoğlunun merhametsiz dünyasını semboller ve metaforlar aracılığı ile tasvir ederken, Balthazar’ın hayatına giren insanların kader çizgisini takip eder.

Skolimowski Fransız ustadan faklı olarak adı olmayan eşeği filmin merkezine koymuş, Polonya’dan İtalya’ya sürecek olan çileli bir yolculuğun ve çağdaş dünya kargaşasının gözlemcisi yapmış. Koyu Katolik Bresson’un ruhani minimalist yaklaşımından farklı olarak doğa ve hayvan sevgisinden yola çıktığını ifade eden Skolimowski, Polonya’nın ünlü Łódź sinema okulunun geleneğinden hareketle sinematografik deneylere ağırlık vermiş. Kırmızı ışıklar altında açılan film, ‘Muhteşem Cassandra’nın eşek ile yaptığı sirk numarası ile başlıyor. Genç kadın gösteri partnerine belki de bir daha hiç karşılaşmayacağı derin bir şefkatle yaklaşıyor. Cassandra’nın mazlum hayvana vurmaya kalkan Vasil’i durdurduğuna tanıklık ediyor, hatta yüzüne küstahça sigarasının dumanını ekleyen kaba saba adamı Bresson’un yapıtında savunmasız Marie’yi tahakkümü altına alan genç serseriye benzetiyoruz. Ancak başta dediğim gibi Skolimowski eserinde insanları geri planda kullanmaya kararlıdır. Dünya denen zalimler panayırını eşeğin derin bir melankoli ile bakan kocaman gözlerinin bakış açısıyla vermeyi sürdürür.

Gösteri hayvanlarına eziyet edildiği gerekçesi ile sirk hayatından ve Cassandra’dan koparıldığında onu daha zorlu deneyimler beklemektedir. Önce bir çiftlikte yük hayvanı olarak çalıştırılır. İpinden kurtulduğunda yolu kent merkezine düşer. Mahalli futbol takımının flamalı maskotu olur, ancak rakip takımın holiganlarınca ölesiye hırpalanmaktan kurtulamaz. Yük karavanı içinde İtalya’ya yollanırken doğanın eşsiz güzelliğini parmaklıklar ardından izler. Kırlarda özgürce koşan heybetli beyaz atlara imrenmeyi sürdürür. Hayatta kalma derdindeki insanların birbirlerini boğazlamalarına tanıklık eder. Skolimowski’nin eşeği düş de görür. Bu rengarenk (ve bir bölümü dijital) anlarda, kâh doğum gününde onu havuçla besleyen, kıpkırmızı giysisi ile Gezi Parkı’ndan kopup gelmişe benzeyen Cassandra’nın şefkatli okşamaları ile avunur, kâh kendisini bir Boston Dynamics robotu olarak hayal eder.

Erken yaşında Roman Polanski’nin ünlü ‘Sudaki Bıçak’ filminin senaryo yazarı olarak sinema alemine parlak bir giriş yapan Skolimowski, hayli ilerlemiş yaşına rağmen sinematografik araştırmalarını bıkmadan sürdüren genç ve dinamik bir ruha sahip. Kariyeri boyunca teknik yeniliklere hep açık olmuş, kamera açıları ve ışıklandırmada deneyselliğini sürdürmüş olan usta sinemacı lineer anlatımı bir kenara iterek filmini düşlerin sarmaladığı epizodlar halinde çekmiş. Deneysellik hususunda torunu yaşındaki genç görüntü yönetmeni Michał Dymek’e açık çek vermek suretiyle, dron çekimleri ve elektronik flaş kullanılan düş sahnelerinin halüsinatif ruhunu inşa etmiş. Klasik müzik bestecisi Pawel Mykietyn’in tedirgin tınıları eşliğinde kaderinin peşinden sürüklenen masum yaratığın melankolik yolculuğunu izlerken, Bresson’un filmini baştan sona bir hüzün bulutu gibi sarmalayan (daha sonra Nuri Bilge’nin ‘Kış Uykusu’nda kullanacağı) duygulu Schubert sonatına nazire olarak belki, İtalya yolculuğunun bir bölümünde melankolik Beethoven tınılarına yer vermiş.

85 yaşını sürmekte olan Polonyalı sinemacının anarşik son çalışması, sondaki Isabelle Huppert sürprizi ile birlikte perdede ilgi ile izleniyor. Bunun da ötesinde, Bresson’un her izleyişte derinden etkileyen eşsiz başyapıtını bir kez daha görme arzusunu tetikliyor.

(12 Ocak 2023)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

Birçok filmi “senaryo icabı” diye küçümser insanlar. Faruk Erem’in -ki, en ünlü ve saygın avukatlardandı, ışığı üzerimize değsin- “suçluyu kazıyınız, altından insan çıkar” sözünden el alırsak, senaryoyu kazıyınız altından gerçekler çıkar diyebiliriz. En saçma gelen senaryoda bile bir gerçek vardır, hem de aklın alamayacağı kadar. Yeter ki bakmak isteyin.

Yönetmen Guy Ritchie, senaryosunun yazımına da katıldığı “Servet Operasyonu”nda bir gizli (ama bırakın herkesi, rakiplerinin bile tanıdığı) ajanın yaptıklarına odaklanıyor. Orson Fortune (Jason Statham) her zaman olduğu gibi alabildiğine kan dökerek ve çatışarak “kötü”leri dize getiriyor. Bu filmdeki kötüler kim: Uluslararası silah tüccarı Greg Simmonds (Hugh Grant) ve çevresindekiler. Peki “iyi” olan? İyi pek yok aralarında aslında, ama bize “iyi” olarak sunulan devletin görevlisi Nathan Jasmine (Cary Elwes).

Haklı olarak gerçeklerle ilgisinin ne olduğunu soracaksınız. Anlatmaya çalışayım, umarım ikna edici gerekçeler koyabilirim ortaya.

Bir ay kadar önce Diyarbakır’da bir bombalı saldırı gerçekleştirildi, üzeri örtüldü, çünkü provokasyon kokuyordu. Ardından İstiklal Caddesinde bir bombalı saldırı sonrasında insanlar öldü, ne olduğu, niye yapıldığı, kimin yaptığı hâlâ belli değil. Daha önce de benzer olaylar yaşamıştık, anımsarsınız muhakkak. Anımsayamayanlar için birileri hemen giriyor devreye. Ankara’da silahlı saldırı sonucu bir akademisyen öldürüldü. Her kafadan bir ses çıkıyor, “Susurluk” deniyor (ki, o da belirsizliğini koruyanlar arasında) ne olduğu belli değil. Kendisine özel (!) bir afla cezaevinden çıkarılan bir mafya lideri vize alamadığı için silahlı arkadaşları tehditler savuruyor.

Kimin eli kimin cebinde?

İşte bu karmaşayı anlatan bir film Servet Operasyonu. Kişileri değiştirseniz yeter. Filmde silah ve para için yapılanlar bizde iktidar ve itibar (tabii, para da ayrılmazı bunların) için yapılıyor. Filmi o gözle izlemenizi salık veririm.

…ve Antalya

Servet Operasyonu İngiltere’de açılıyor, dünyanın birçok kentini dolaşıyor ama en sonunda Antalya’ya demir atıyor. Uluslararası silah kaçakçısı oldukları için hemen her yere gidebiliyorlar bunlar. Bir oyuncu, uluslararası silah kaçakçısının gözdesi, Danny Francesco (Josh Hartnett) her ne kadar karşı çıksa da ışıltılı hareketliliğe karşı çıkamadığı için katılır aralarına. Sonunda yolları Antalya’ya çıkar. İyi de olur. Çünkü Türkiye’nin de reklama ihtiyacı vardır, pandemi sonrasında. Kaleiçi’ni neredeyse sokak sokak gezen kamera kesinlikle izleyicinin aklına o güzellikleri kazıyacaktır, çıkmamacasına. Türkiye özdeşleşen “deniz, kum, güneş” keşke biraz daha fazla yer alabilseydi…

Kan ve hareket, işte sonuç

Güçlü ve gizemli bir açılışı var filmin. Ayak sesleri öylesine yüksek ve öylesine etkileyicidir ki, izleyici daha ilk kareden filmin içine girer, beyninde oluşan sorularla… Ne olacak?

Bizde ne olacağının sonucuyla filmin sonucu aynı mıdır, bilemem, ama bildiğim bir şey var: Her zaman iyiler kazanır.

(12 Ocak 2023)

Korkut Akın

korkutakin@gmail.com

Sinema sektörümüz 2022 yılında da onlarca sanatçı ve emekçimizi ebediyete uğurladı. Allah rahmet eylesin; mekânları cennet olsun: Bozkurt Kuruç (16 Ocak 2022), Oyuncu, Yönetmen, Öğretim Üyesi / Yaşar Aydaş (23 Ocak 2022), Bağlama ve Kaval sanatçısı / Fatma Girik (24 Ocak 2022), Oyuncu (Teşvikiye Camii’nden Bodrum’a uğurlandı) / Ayberk Pekcan (24 Ocak 2022), Oyuncu (Mersin Yenişehir ilçesi Hz. Muğdat Camii, Tarsus Şehir … Devamı… »