İskoç yazar Irvine Welsh’in ilk basımı 2008’de yapılan romanından beyazperdeye uyarlanmış olan ‘Pislik / Filth’, bu haftanın ilgiye değer filmlerinden. Doğup büyüdüğü Edinburgh işçi mahallerinden daha sonra taşındığı Londra’ya uzanan yaşam serüveninden alıntılarla bezelidir 1961 doğumlu yazarın romanları. Welsh’in 1993 tarihli ilk romanından uyarlanmış olan başarılı Danny Boyle filmi ‘Trainspotting’in (1996) yazarın dünya çapında tanınmasında büyük katkısı olmuştur. Edinburgh’dan Londra’nın arka sokaklarına çeşitli işlere girip çıkan Welsh’in uyuşturucu ve alkolün yön verdiği punk yaşamından izler taşır Mark Renton ve tayfasının yaşadıkları. Eroin’in damar üzerinde bıraktığı tren raylarına benzer izlerden adını almış anlatı, 80’li yılların genç insanlarına dayatılmış orta sınıf iş / aile / iyi vatandaş düzenine bir başkaldırı niteliğindedir. İskoçları dünyanın kiri, medeniyetin içine saçılmış sefil ve zavallı pislikler olduğunu haykıran, eroin ve Iggy Pop hayalleri kuran genç tayfanın hikâyesini ahlâkçılığa düşmeden sergileyen Welsh’in karamsar mizahına denk düşmüş bir çalışmadır ‘Transpotting’ ve bir kez daha John Hodge senaryosuyla Welsh’in ‘Porno’sunu beyazperdeye uyarlamaya hazırlanan Danny Boyle’un filmografisinin de en iyisidir.

‘Pislik’in baş karakteri bir polis. Yoksul bir madenci kasabasında yetişmiş çavuş Bruce Robertson. Çocukluk travmaları ve bipolar arazlarıyla baş etmenin derdinde. Mutsuzluğunu ve korkularını gizleyebilmek için daha güçlü olmak istiyor. Tıpkı ‘Kış Uykusu’nun korkulu gözlerle bakan küçük İlyas’ı gibi polis olmayı seçmiş. Bu sayede kanunun kendine tanımış olduğu yetkiyle önüne geçeni ezip geçebilecektir. Tam bir makyavelisttir. Kariyerinde hızla yükselmek ve komiser olabilmek için her yol, her pislik mübahtır onun için. Küçük kızıyla beraber evi terk etmiş karısının Lady Macbeth edalı histerik hayalleri girer düşlerine. Kaybettiği ailesine kavuşabilmenin yolunun terfi etmekten geçtiğini düşünür umutsuzca. Bir kadını baştan çıkarmada kariyerden daha etkili bir yol yoktur demiyorlar mıdır. Çalışma arkadaşlarının arkasından türlü dedikoduyla iş çevirir, onları birbirine düşürür. Nazi artığı iş arkadaşı Dougie’den daha ırkçı, daha homofobik olmalıdır. En önemli rakibi Peter Inglis’e eşcinsel suçlamasıyla saldırmalıdır. Başarılı kadın polis Amanda’yı seksist darbelerle altetmenin bir yolunu bulmalıdır. Ayrımcıdır, düzenbazdır, gençlere karşı acımasız ve saldırgandır. Şişirilmiş hırslarına katık olan uyuşturucu ve alkol karanlık dünyasını iyice karıştırır, kabus yüklü hayaller onu giderek gerçek yaşamdan uzaklaştırır.

Welsh bir kez daha kötümser. İnsanlık adına, İskoçlar adına umutsuzluğu derin. ‘Kimseye güvenme, arkadaşlarına, ailene, kendine bile Bruce. Burası İskoçya ulan!’ dedirtiyor baş karakterine. ‘Herkes hayattan korkuyor. Ben de korkuyorum. Ama insanların bunu görmesine izin vermiyorum’ diye ilave ediyor çavuş Robertson.

İskoç yönetmen John S. Baird, yaşlı bir İngiliz çift tarafından evlât edinilmiş Jamaikalı gencin ırkçı bir dünyada şiddete karşı şiddetle varolma mücadelesini öykülediği ilk uzun metrajının (Cass, 2008) ardından çektiği bu yeni çalışmasında Welsh’in kendine özgü acı mizahını es geçmeden çürümüş bir dünyayı çizmede başarılı olmuş. Boyle’un ‘Traispotting’i kadar özgün ve evcilleştirilmemiş olmasa da, daha önce mülayim rollerde görmeye alıştığımız James McAvoy’un zengin Bruce Robertson kompozisyonu ve diğer rollerde İngiliz sinemasının saygın oyuncularının aksamayan performansları ile tavsiye edilir bir yapım, parlak bir karakter incelemesi ‘Pislik’.

(‘Pislik’, ‘Başka Sinema’ projesi kapsamında İstanbul, Beyoğlu Beyoğlu; Kadıköy Rexx; Altunizade Capitol Spectrum; Haramidere Cinetech Torium; Etiler Akmerkez Cinema Pink; Başakşehir Cinetech Mall of İstanbul; Ankara, Kızılay Büyülüfener; Bursa, Cinetech Korupark; Eskişehir, Kanatlı Cinema Pink Sinemaları’nda dönüşümlü seanslarda gösterilmektedir.)

(29 Haziran 2014)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com

“Debreli Hasan” filmi Yeşilçam’ın 1973 yılında ürettiği (?) bir film. Filmi yazan (!) ve yöneten Yunus Yılmaz. Başrolünde de Bilal İnci oynuyor. Özgüç, Sözlüğü’nün birinci cildinde (1914 – 1973) yer verdiği film için, “Debreli Hasan’ın macera dolu yaşamının öyküsü” (s. 495) konusunu! vermiş. Özgüç’ün bu filmi görmüş olduğuna inanmıyorum. Gördü ise, Debreli Hasan (olmayan bir kişi) hakkında bir şey bildiğine inanmıyorum…

Evet, kültürümüzde bir türkü var, Drama’lı Hasan türküsü ve o türküde (hep yanlış söylenen) “At martini Debreli Hasan, dağlar inlesin” şeklinde bir dize geçiyor. Şunu öncelikle söyleyeyim ki o dize aslında:

“At martini de “BRE” Hasan, dağlar inlesin;
DRAMA mahbesinde Hasan, dostlar dinlesin” şeklindedir.

Hasan Debre’li değil, Drama’lıdır. Dağlarda martini atıp (havaya ateş edip) BRE diye bağırdığı zaman -belki değil, gerçek bu- ne dağları inletir, ne de Drama mahbesindeki (hapishanesindeki) dostlarına ulaşabilir sesi. Ama türkünün sözü istenilen bir şey olarak doğrudur ve toplum (halk) inancındaki hali ile de doğrudur.

DRAMA (bugünkü Yunanistan sınırları içinde yer alan) bir kasabadır, Ege Denizi’nin kuzeyinde yer alır, denizden içerdedir. DEBRE ise Arnavutluk / Yugoslavya sınırında yer alan ve Drama’nın hayli batısındaki bir kasabadır. Yugoslavya bugün bölünmüş durumda olduğundan Debre’nin hangi ülke içinde kaldığını bilmiyorum. [Drama ve Debre’nin yerlerini, son değişiklikleri içermeyen -hayli eski- Büyük Atlas’tan (Prof. Faik Sabri Duran’ın hazırladığı) aldım.] Ama her iki kasaba da zamanında Osmanlı toprakları içinde idi. Osmanlılarda -özellikle Rumeli kesiminde- yerleşik güçlere karşı birçok hareketler olmuştur. Drama’lı Hasan da bunlardan biridir, hakkında türkü bile çıkarılmıştır.

Osmanlının tarih olması, izlerinin de, zamanın türkülerinin de tarih olmasını gerektirmez. Türkünün bugün bile yanlış bir şekilde söylenmesi, “Drama mahbesinde”ki dostlarına martin atarak dağlar inleten Drama’lı Hasan’ın, bu işi nasıl yaptığı şüphesi kafama takılınca, türküyü “at martini de BRE Hasan…” diye söyleyen Ruhi SU’nun -“At martini…” dedikten sonra bir “es” vererek “BRE” demesi çözümlememe neden oldu.

Türküye daha dikkat eder oldum ama yanlışlık devam ediyor… Ya sinemamız… Tarihteki olaylardan ve kişilerden vazgeçmeyen fakat o olaylar ve kişiler üzerine yeteri kadar çalışma yapmadan, hazır kalıp ve şablonlarla filmler yapan sinemacılarımız… Sinema filmi yapmak zor bir iştir, tarihi bir film yapmak daha da zordur.

Ne kadar çarpıcı bir örnek bilmiyorum ama bu noktaya gelince kaçınılmaz oluyor. Akad, 1952’de (Kanun Namına’dan sonra) İngiliz Kemal Lavrens’e Karşı diye bir film yapar. Kemal Film adına yapılan filmin senaryosunu ise (yapımcı) Osman F. Seden yazar. Konuyu 1968’de Ertem Eğilmez, Burhan Bolan’ın senaryosu ile re-make yapar. Yalnız ortada garip bir durum vardır, Lavrence (adının doğru yazımı bu) İstanbul’a hiç gelmemiş ve İngiliz Kemal diye bilinen Esat Tobruk ile hiç karşılaşmamış, çalışmamıştır. Fakat biz, bu olmayan olaydan, çok yakın tarihimizde geç(me)miş bir olaydan iki film çıkarmışızdır. Akad’ın yaptığı, Seden’in senaryosuna dayanan film, Esat Tobruk’un anılarını Hürrem Erman’a -film hakları- satması ve Erman’ın bunları Seden’e devretmemesi gibi bir ticari/yapımcı çekişmesine dayanır. Eğilmez’in yaptığı ise (yönetmen ve yapımcı) tamamen ticari bir re-make’dir. Sonuçta olmayan olaylara (!) dayanan, tarihi filmlerdir. Akad’ın filminin afişlerde yer alan (tam) adı “Atatürk’ün Casusu İngiliz Kemal Lavrens’e Karşı”dır!…

(28 Haziran 2014)

Orhan Ünser