Dedemin İnsanları
Yönetmen-Senaryo: Çağan Irmak
Müzik: Cengiz Onural, Cenk Erdoğan, Bora Ebeoğlu, Aria
Görüntü: Gökhan Tiryaki
Oyuncular: Çetin Tekindor, Hümeyra, Yiğit Özşener, Zafer Alagöz, Mert Fırat, Ezgi Mola, Gökçe Bahadır, Durulkan Çelikkaya, Sacide Taşaner, Ünal Silver, Eirini Inglesi
Yapım: Most-Ay Yapım (2011)
Önemli yönetmenler arasına giren Çağan Irmak’ın “Dedemin İnsanları”, vakti zamanında mübadeleyle Girit’ten göç etmiş bir ailenin geçmişini ve şimdiki zamanını anlatırken ülkemizdeki ırkçılığa da dokunuyor.
Yönetmen Çağan Irmak, 2011 yapımı “Dedemin İnsanları” filmiyle çocukluğuna bakıyor. Sinemanın önemli yönetmenleri geriye dönüp çocukluğuna bakan filmler yaptılar. Fellini, 1973 yapımı “Amarcord – Hatırlıyorum” filmiyle çocukluğuna uzanmıştı. Truffaut, 1959’da “Les Quatre Cents Coups – 400 Darbe” filminde çocukluğundan ilham almıştı. 
Yönetmen Irmak, kendi çocukluğunu anlatıyor. Muhacirlerin çok olduğu Ege’nin kıyı kasabasında muhacir torunu küçük Ozan, kendine “gâvur” diyenlere karşı “Türklüğünü” kanıtlamak istiyor herkese. Her sabah okulun bahçesinde “Türküm, doğruyum… varlığım Türk varlığına armağan olsun” marşını coşkuyla söylüyor hep. Mahalleli çocuklarla muhacir ve Kürt evlerini de taşlıyor. Irmak, ülkemizdeki ırkçılığın derinlerini gösteriyor bu filminde. “Yunan tohumu” diye dışlanmaya çalışılan bu ülke de muhacir olmak ne kadar zor. 1970’li yılların sonu ve Kürtlere karşı da alttan alta ırkçılık hissediliyor. Sadece 12 Eylül’ün mirası değil bu ırkçılık. Ezelden geliyor.
Ozan’ın gözüyle…
On yaşındaki Ozan (Durulkan Çelikkaya), karnesini aldığı gün, mahalleden arkadaşlarıyla muhacir ve Kürt evlerini taşlarken dedesi (Çetin Tekindor) beyaz “Anadol” otomobiliyle hemen yanında bitiyor. Dede onu arabaya almasa da, aralarındaki buzlar eriyor. Ozan, aslında yalnız bir çocuk. Gerçek anlamda sıkı arkadaşı yok. Kalbi bu boşluktan olmalı katı ve öfkesini başka kültürden olanlara boşaltıyor. Bağ evinde muhacir dostlarlarla yemek yenirken dede Mehmet torununa geldikleri yeri ve yolculuklarını anlatıyor insanı etkileyen kelimelerle. Ama bu bile Ozan’ı yumuşatamıyor. İçinde hep bir öfke var. Dedesi Mehmet Yavaş’ın 
manifaturacı dükkânına aldığı Kürt çırak çocuğuna kötü davranan Ozan, dedesinin sabırlı ve hoşgörülü yaklaşmalarıyla yüreği yavaş da olsa yumuşamaya başlıyor. İşte bu Ozan büyüyecek ve önemli bir yönetmen olacak. Dede Mehmet, hoşgörüsüyle kasabada sevilen ve sayılan bir insan. Tek kızını (Gökçe Bahadır), belediye başkanının yardımcısıyla (Yiğit Özşener) evlendirmiş, torun sahibi, sevgili eşi (Sacide Taşaner) hayatta bahtiyar bir insan. Belki de içindeki en büyük boşluk, mübadele zamanlarında gemi yolculuğunda ölen kız kardeşi. Onun fotoğrafı da Girit’te kalmış. Girit’e gitme hayali hep bir şeyler engellemiş. Kıbrıs Harekâtı olmuş, 12 Eylül darbesi gerçekleşmiş. Geride bıraktıkları evlerinin özlemi de içini yakıyor dede Mehmet’in. Başka hikâyeler de aralara serpiştiriliyor filmde. Kasabanın delisi olmuş “deli aşık” (Ünal Silver), evlenip gitmiş, kocası 12 Mart’ta tutuklanmış kadına (Hümeyra) yıllarca tutkulu. Kadın, içinde hep yollar olan resimler çiziyor. 
Manifaturacı Mehmet, geçmişi hatırladığında mübadele anları da düşüyor perdeye. Babası (Mert Fırat), çalışkan ve dürüst biri. Mübadele olduğunda her şeylerini geride bırakıyorlar. Yunan komşularını da. Daha bebek olan kız kardeşini gemide yitiriyorlar. Babası, annesi (Ezgi Mola) ve kendisi Ege’ye gelip yerleşiyorlar. Her zaman muhacir olmak zor olmuştur bu ülkede. İkinci Dünya savaşı yıllarında azınlıklar “Varlık Vergisi” adıyla mahvoluşa sürüklendi bu ülkede. Tehcirler yaşandı. 1950’lerde Rumlara saldırılar oldu. Dede Mehmet, içine pusula koyduğu şişeyi Ege’nin sularına atıyor hep. Bir gün o şişenin içindeki pusulaya cevap geliyor Girit’ten. Hep geldikleri yere ailesiyle gitmek isteyen manifaturacı Mehmet, herkese pasaport çıkarttıktan hemen sonra 12 Eylül darbesi oluyor. Ardından kederler düşüyor hayatlarına. Onun gidemediği topraklara bir zaman sonra genç adam olan torun Ozan gidiyor ve oradaki iyi insanlarla tanışıyor.
Sinemaskop çekilmiş bu filmin görselliği gerçekten insanı büyülüyor. Nuri Bilge Ceylan ve Çağan Irmak’ın kameramanı Gökhan Tiryaki sinemanın çok önemli kameramanları arasına giriyor. Bu kameraman yönetmenlerine de ilham veriyor. Mübadele anları koyu ve kahverengimsi tonlarla yansıyor. Şimdiki anlarda geçtiği bölümlerde 
parlak, yumuşak ve sıcak renkler kullanmış yönetmen. İnsana çocukluğunun sıcaklığını veren bir sıcaklık bu. 1970’ler sahici bir anlatımla yansımış perdeye. Gerçekten de öyleydi. Hem iyilikler hem ırkçılıklar. Elbette müzikler de muhteşem. Her filminde kendine biraz daha bağlayan yönetmen, 2006’daki “Babam ve Oğlum” filmindeki gibi seyircilerini ağlatıyor. Ama bu sefer hepsi doğal ve kendiliğinden oluyor. “Dedemin İnsanları”, zaman içinde bir başyapıta dönüşebilecek filmlerden. Sinema belleğine alınmalı bu film. Ön jeneriklerini daima kırmızı yansıtan yönetmen Irmak’ın filminde son jenerik muhteşem. Filmde “metafor” üzerine espriler de çok hoş. Bu filmin Milas, Gökçeada ve Girit’te çekildiğini de belirtelim.
(25 Kasım 2011)
Ali Erden
sinerden@hotmail.com
doğrusal çizgide olmayan hikâyeler anlatıyor, iğneleyici karakterler çiziyor, uzun konuşmalarda karakterlerin inançlarını yansıtıyor, konuşmalar hızlı ve ateşli, kadınlarıysa akıllı. Hikâyeleri politika üzerinde yoğunlaşıyor. Karakterlerini psikanalitik açıdan yansıtabiliyor. Liberal demokrat görüşlerinini metinleri üzerinden insanlara ulaştırabiliyor. Clooney’nin filmini seyrederken bunlardan bazılarına değebilirsiniz. Aslında Sorkin’i sinema için yazdığı senaryolardan biliyorsunuz. Kendi oyunundan senaryosunu yazdığı 1992 yapımı “A Few Good Men – Birkaç İyi Adam” hemen akla geliyor. Senaryosunu yazdığı 1995 yapımı “The American President – Amerikan Başkanı”, senaryosuna katkıda bulunduğu 1993 yapımı “Malice” de var. Televizyon için yazdığı “The West Wing – Batı Kanadı” da hatırlanmalı. Filmin orijinal adı, Latince “Idus Martiae”den geliyor. Cümle anlamıysa “Mart yok” demek. Roma takviminde Mart’ın 15. günü anlamına da geliyor. Bir bakışa göre de Jülyus Sezar’ın 15 Mart’ta suikasta kurban gittiği zamanı simgeliyor bu ad. Filmde de üçüncü anlama metafor var. Çünkü politika ve politikacılar, metaforik de olsa suikastlar düzenliyor. Yıkıcı ve mahvedici bir arena orası. Dürüstlüğün mağlubiyete uğratıldığı bir yer bu arena. 
kolay değil. Çünkü Stephen’ın da elinde kozlar var. Burası politika arenası ve hiçbir şey göründüğü gibi değil. Bu gerilim politik filmin son sahnesinin unutulmaz bir muhteşemlikte olduğunu belirtmeliyiz. Bu film, Beau Willimon’ın “Farragut North” oyunundan sinemaya uyarlandı. “Farragut” kelimesinin anlamını da filmin derinliğinde keşfediyorsunuz. 1961 Paris doğumlu besteci Alexandre Desplat, günümüzde öne çıkmış Hollywood filmlerine müzikler yazıyor. Dört defa Oscar’a aday gösterildi. İşte bu etkileyici bestecinin Clooney’nin filmine ruh katan tınıları kulağınızda iz bırakıyor. Bu filmin kameramanı da 1962 Atina doğumlu Phedon Papamichael. Bu kameraman, Wim Wenders’in 2000 yapımı “The Million Dollar Hotel – Sırlar Oteli” filmindeki muhteşem sinemaskop görüntüleriyle hatırlanıyor. Clooney’nin filmindeki sinemaskop çerçeveleri de estetik ve filme derinlik katmış. Clooney’nin bu filminde Amerikan politik işleyişleri hakkında az da olsa fikir sahibi oluyorsunuz, ama yine de sistemi algılamakta sıkıntı yaşayabilirsiniz. 
DOCUMENTARIST’in yan etkinliği olarak 2009’dan beri düzenlenen Hangi İnsan Hakları? belgesel etkinliği bu yıldan itibaren bağımsız bir festivale dönüşüyor. 06 – 10 Aralık 2011 tarihlerinde gerçekleşecek Festivalde bu sene ana tema “çocuklar ve hakları” olacak. Festivalin gösterim ve yan etkinlikleri SALT Beyoğlu, Dutch Chapel ve Tütün Deposu’nda ücretsiz olarak gerçekleşecek. Festival kapsamında çocukların durumunu yansıtan filmlerin yanısıra, her alandaki insan hakları ihlallerinin muhtelif örneklerini ele alan 30’dan fazla film seyirciyle buluşacak. 
Eylül 2011’de, 
02 Aralık’ta vizyona girecek olan 
gerçeküstücülüğün ve genetikliğin sınırlarını aşan 1991 yapımı “Naked Lunch – Müthiş Yemek” ve 1999 yapımı “eXistenZ – vAroluŞ…” Hatta, gelecekte tüm zevklerde doyum sınırlarını aşmış insanların yeni hedonizmlerle hazlar arayışını anlatan 1996 yapımı “Crash – Çarpışma…” Usta son dönemlerde, şiddetin iç dünyasını anlattı ve sonunda 2011 yapımı 
çocuk doğurmayı isteyen takıntılı bir kadın. Filmdeki en önemli ve fark edilmesi gerekense müzikler. Bu müzikler de psikanalitik bir ruh taşıyor. Spielrein’ın iç dünyasındaki iniş çıkışlar, o fırtınalar, çellonun çığlıklarıyla kulaklara geliyor. Dinginlik daha çok piyano tınılarıyla yaşanıyor. Müzikleri Howard Shore bestelemiş. Film, John Kerr’ın kurgu olmayan “A Most Dangerous Method” romanından ve Christopher Hampton’ın “The Talking Cure” tiyatro oyunundan uyarlanmış. Senaryoyu da Christopher Hampton yazmış. 1946’da Portekiz’de doğmuş İngiliz oyun yazarı, senarist ve film yönetmeni Hampton’ı 1995’te Michael Holroyd’un romanından senaryosunu yazıp yönettiği “Carrington” filmiyle hatırlayabilirsiniz. Hampton, Joe Wright’ın 2007 yapımı 
dehlizlerinde dolaşıyorsunuz hep. Yönetmen Cronenberg’ün her zamanki kameramanı Peter Suschitzky’nin görüntüleri, 1900’lerin başlarındaki fotoğrafların tadını veriyor. Kamera da dönemin hızının ruhuyla buluşmuş. Alabildiğine dingin. Freud ve Jung arasındaki rüya tartışmaları, cinsellik üzerine konuşmaları da çarpıcı. Filmde Keira Knightley her övgüyü hak ediyor ve muhteşem bir performans ortaya koyuyor. Anarşist psikoanalist Otto Gross, 1920’de açlıktan ölmüş. O, tek eşliliği doğaya aykırı bulan, ahlakçıları çıldırtan, baba takıntılı nevrotik bir insan. Bu Gross üstüne araştırma yapmak ve onu anlamak iyi olabilir. Şiddet sinemasının içerisinde gezindikten sonra psikanalitik sulara gelen Cronenberg’ün 
sorgulanıyor. Film, aslında ayetlerle açılıyor. Bu haberden sonra yönetmen Malick, milyonlarca geriye giderek dünyada hayatın doğuşuna ve kaynağına tanıklık ettiriyor. 400 küsur milyon yıl önce dünya buzlar içinde ve büyük bir göktaşı dünyaya çarpıyor, yanardağlar lâv fışkırtıyor, buzlar eriyor, okyanuslar oluşuyor, hayat okyanuslarda başlıyor. Bundan 65 milyon yıl önce başka bir göktaşı dünyaya çarpıyor ve dinozorlar yeryüzünden siliniyor, başka yaşam forumları ortaya çıkıyor. İki milyon yıl önce de atalarımız yeryüzünde görünüyor. Malick, dinozorlardan sonrasını göstermiyor ama filmde insanların hikâyeleri öne çıkıyor. İnsanlar Tanrı’ya tüm güvenleriyle inançlarını sunuyorlar. Filmi seyrederken, Tanrı’nın iyi insanlara “büyük ceza”lar verdiğini hissediyorsunuz. O’Brien ailesi gibi. 
hissediliyor. Baba, uçak fabrikasında çalışıyor. Hep üstleri var ve emirler alıyor. Büyük oğlu Jack’i baskısı altına alıyor baba. Onun kendi işinin patronu olaması için müziğe yönlendirmeye çabalarken oğlunu bir baskı çemberinin içinde sıkıştırıyor. Jack, babasının ölmesini bile istiyor. Anne, yumuşak ve şefkatli. Ama, bir noktadan sonra oğullarının üzerindeki kocasının baskısına dayanamıyor. Baba, işte terfi edebilmek için de buluşlar yapıyor ve buluşları için patent alma mücadelesi de veriyor. Baba bir gün Uzakdoğu’ya gidince eve bayram geliyor ve özgürce hayatlarını yaşıyor çocuklar.
geliyor. Elbette Mozart’ın “16. Piyano Sonatı” da filmin ruhuyla buluşuyor. Elbette muhteşem Alexandre Desplat’nın besteleri de unutulmamalı. Filmin yoğun olarak “izlenimci-empresyonist” estetikten beslenmiş. Parlak doğal ışıklar, kamera objektifinin kendini hissettirmesi bu estetiği duyuruyor. “İzlenimci” estetiğin yoğun olduğu anlarda izlenimci bir tabloya bakıyormuşsunuz gibi oluyor. Ama yönetmen filminde “gerçeküstücü-sürrealist” fotoğraflar da oluşturuyor. Sadece dinozorlar bölümünde değil. Jack’in doğumuna metafor yapan sahne de bu estetikten besleniyor. Final bölümü de. Yönetmen az da olsa “dışavurumcu-ekspresyonizm” estetiğinden de yararlanıyor. Bu anlarda gölgelerin yansımasını öne çıkartıyor yönetmen. Ağaç metaforu da filme derilik katmış. Filmdeki muhteşem fotoğraflar önemli kameramanlardan Meksikalı Emmanuel Lubezki’ye ait. 
beri. Malick, ilk yapıtı “Badlands – Kanlı Toprak” kanlı şiddet filmini 1973 yılında çekti. 1978’de “Days of Heaven – Cennet Günleri” filmi geldi. Richard Gere’nin muhteşem bir performans gösterdiği film, 20. yüzyılın başında geçiyordu. İki yoksul aşığın hikâyesiyle Amerika’ya baktı usta. 1970’lerde bu film, “sinemanın dönüm noktası” olarak değerlendirilmişti. Müzikleri Ennio Morricone bestelemişti. Filmin muhteşem görüntüleriyse sinemanın büyük kameramanlarından Nestor Almendros’a aitti. Almendros bu filmle “En İyi Görüntü Yönetmeni” dalında Oscar kazanmıştı. Malick, yirmi yıl sonra James Jones’tan uyarladığı otobiyografik savaş karşıtı romanı “The Thin Red Line – İnce Kırmızı Hat” filmini 1998’de çekti. Bu roman aynı adla ilk defa 1964 yılında Andrew Marton tarafından siyah-beyaz ve sinemaskop olarak uyalandı. Malick, 2005’te 
Robert Altman’ın 1970 yapımı “MASH – Cephede Eğlence” filmi Cannes’da Altın Palmiye alırken, En İyi Film dalında Oscar’dan eli boş döndü. Akademi En İyi Film ödülünü Franklin J. Schaffner’ın epik savaş filmi 1970 yapımı “Patton – General Patton”a verdi. Francis Ford Coppola’nın “The Conversation – Konuşma” filmi 1974’te Altın Palmiye kazandı, ama Akademi En İyi Film dalında Oscar’ı yine Coppola’nın 1974 yapımı “gang-melo”su “The Godfather Part II – Baba 2” yapıtına verdi. Martin Scorsese’nin 1976 yapımı “Taxi Driver – Taksi Şoförü”, Cannes’da Altın Palmiye kazanmıştı ve Akademi En İyi Film dalında bu filme ödül vermemişti ve üstelik John G. Avildsen’in “Rocky” filmi Oscar’ı almıştı. Coppola’nın 1970 yapımı “Apocalypse Now – Kıyamet” filmi Altın Palmiye kazanırken, Akademi En İyi Film ödülünü Robert Benton’ın 1979 yapımı “Kramer vs. Kramer – Kramer Kramer’e Karşı” filmine verdi. Aynı yıl En İyi Film dalında Oscar’a aday olan Bob Fosse’un 1979 yapımı “All That Jazz – Bütün O Caz” filmi 1980’de Cannes’da Altın Palmiye’yi aldı.