Evdeki Düşman (Orphan)
Yönetmen: Jaume Collet-Serra
Hikaye: Alex Mace
Senaryo: David Johnson
Müzik: John Ottman
Kurgu: Timothy Alverson
Görüntü: Jeff Cutter
Oyuncular: Vera Farmiga (Kate Coleman), Peter Sarsgaard (John Coleman), Isabelle Fuhrman (Esther), CCH Pounder (Rahibe Abigail), Jimmy Bennett (Daniel Coleman), Karel Roden (Dr. Värava), Rosemary Dunsmore (Büyükanne Barbara), Brendan Wall (Detektif)
Yapım: Warner Bros (2009)

İspanyol yönetmen Jaume Collet-Serra’nın “Evdeki Düşman” filmi, gerilimli, tedirgin edici, şiddet yüklü ve çok kanlı. Gizemli bir yetim kız Esther, Coleman ailesinin içine girer ve her şeyi kanlı öfkesiyle yakıp gider.

Kate ve John Coleman çiftinin iki çocukları var. Küçük kızları Max, sağır-dilsiz. Oğulları Danny’yse müziğe meraklı bir çocuk. Danny’nin ağacın tepesinde bir kulübesi bile var. Kate, iki yıl önce kızını ölü doğurmuş ve depresyona girmiş bir anne. Alkol tedavisi bile görmüş. Bu yüzden Yale Üniversitesi’ndeki görevinden de ayrılmış. Film, Kate’in kâbusuyla açılıyor. Hayat veremediği kızının vicdan azabını çekiyor Kate. Sonunda bir kız çocuğu evlât edinmeye karar veriyorlar kocası John’la. Yetimhanede Esther onları hemencecik büyülüyor. Kızlarının ölümü dışında bir sıkıntısı olmayan mutlu mesut bu ailenin hayatına giren Esther, gizemleriyle beraber şiddetini de getiriyor bu sıcak eve. Dokuz yaşındaki Esther’in nefesi evin her yerinde hissediliyor sanki. Müşfik ve sevecen aile, tüm sevgilerini Esther’e vermelerine rağmen her şey çığrından çıkıveriyor. Bir yerlerde bir şeylerin boşluğu var çünkü. Anne Kate, Esther’deki değişiklikleri hemen fark ediyor. Ama, kocası John, kendisine farklı yaklaşan Esther’in iyi kız olduğuna inanıyor. Eve kontrole gelen rahibe Abigail, Esther’in öfkesinin ilk kurbanı oluyor. Sağır-dilsiz küçük Max, Esther’in yaptıklarının sessiz tanığı gibi.

Tedirgin edici, gerilim yüklü ve kanlı…

İspanyol yönetmen Jaume Collet-Serra, 1974 yılında Barcelona’da doğdu. Yönetmenin 2007 yapımı “Goal II: Living the Dream-Bir Rüyayı Yaşamak” adlı futbol içinde gezinen bir filmi de var. Yönetmenin ilk filmi 2005 yapımı “House of Wax-Mumya Evi” korku-gerilimi ülkemizde de gösterime girmişti. İşte bu İspanyol yönetmenin “Orphan-Evdeki Düşman” filminin gerçekten senaryosu iyi yazılmış ve de iyi işlenmiş. Gerilimin ve korkunun nefesine dokunuluyor sanki bu sinemaskop perdede. İç ve dış mekânların neredeyse eşit olarak yansıdığı filmde, hem içeride hem de dışarıda nefes kesen bir gerilim kuşatıyor her tarafı. Film, ABD’nin kuzeydoğusundaki Connecticut eyaletinde geçiyor. Kışın sert geçtiği bu eyalette, film boyunca lapa lapa yağan karlar ve müthiş soğuk atmosfere derinlik katabilmiş. Gerçekten yağan bu karlar, beyaz atmosfer ve soğuk, filmin ruhu sanki. Soğuk, Esther’in ruhunu, sıcaklıksa aileyi hissettiriyor seyirciye. Ama, soğuk öyle öndeki sıcaklığı bile donduruyor. Yönetmen, bu bembeyaz karlarda bile kasvet yaratabilmiş. Bu ürkütücü, irkiltici ve gerilim yüklü film, tam anlamıyla şiddet yüklü ve tam bir kan gölü. Bazı anlardaki şiddet gösterileri gerçekten insanı irkiltiyor. Fonda duyulan müzikler de insanı geriyor yer yer. Tabii ki, ışık düzenlemeleri de bu tedirgin edici atmosfere estetik yönden katkıda bulunmuş.

Alex Mace’in hikâyesinden David Johnson’ın senaryosunu yazdığı “Orphan-Evdeki Düşman”, bir tür “kötü çocuk” korku filmi gibi. Final bölümü tam anlamıyla sürprizli olduğu için fazla derine inmemek gerekiyor. Sinemaseverler, bu filmin tadını çıkartırken, finaldeki gizemlerin cevabını bulduklarında da müthiş keyif alabilirler belki. “Evdeki Düşman”, David Johnson’ın ilk senaryo deneyimi. Johnson, sinemanın birçok alanında çalışmış bir sanatçı. Johnson, 1999 yapımı “The Green Mile-Yeşil Yol” filminde Frank Darabont’un yardımcılığını da yapmıştı. “Orphan”ın da “yetim” anlamına geldiğini belirtelim. Bu filmde, İngilizce ve Estoncayla beraber Amerikan işaret dili de var. Esther’e hayat veren Isabelle Fuhrman, 1997’de Washington’da doğmuş. “Evdeki Düşman” onun ikinci sinema filmi. Isabelle Fuhrman bu filmde “The Glory of Love” (Aşkın Zaferi) şarkısını da söylüyor. Aynı şarkı son jenerikte piyanist, şarkıcı ve komedyen Jimmy Durante’nin (1893-1980) sesinden de dinleniliyor. Bu filmde Pyotr İlyiç Çaykovski’nin büyük sonatlarından “Les Saisons” da (Mevsimler) piyano tınılarıyla duyuluyor. Film biterken salonu hemen terk etmeyin. Son jenerikteki yaratıcılığa dokunun. En azından bir kısa film gibi seyredersiniz.

(02 Eylül 2009)

Ali Erden

Sinemanın yaşayan büyük ustalarından Jean-Luc Godard’ın, sinema tarihine geçmiş üç filmi birden “box set” olarak raflardaki yerini aldı. Sinema tarihinin en yenilikçi ve tartışılan yönetmenlerinden Godard, aynı zamanda Fransız “Yeni Dalga” akımının öncülerinden. 1950’lerden beri aralıksız olarak film çeken Godard, sistemin içinde kalmayı da başaran gerçek bir asi. Filmleri, yaratıcı ve nefes kesici güzellikte olan Godard’ın 1960’larda çektiği ve ‘burjuva sineması’nı yıkan üç filmi Saga Film’den çıkan “box set”te bir arada.

“Çılgın Pierrot”: Yaşantısında ve evliliğinde aradığını bulamayan Ferdinand (Jean-Paul Belmondo), çocuklarının bakıcısı ve aşığı olan Marianne’le amaçsız bir yolculuğa çıkar. Paris’ten Akdeniz kıyılarına uzanan bu yolculukta bir cinayete de karışan çiftin arasındaki gerilim giderek artar. Godard’ın medya, politika, savaş, popüler kültür ve sanat gibi farklı alanlardaki fikirlerinden beslenen 1965 yapımı “Pierrot le Fou-Çılgın Pierrot” sinemada postmodernizmin erken örneklerinden biri olarak kabûl ediliyor. Filmin finali de sinemanın en çarpıcı sonlarından biridir. Amerikalı suç romanları yazarı Lionel White’ın (1905-1985) “Obsession” (Takıntı) romanından uyarlanmış. Renkli ve sinemaskop görüntüler Raoul Coutard’a, müziklerse Antoine Duhamel’e ait.

“Kadın Kadındır”: Striptizci Angela (Anna Karina) bebek istiyor, ancak sevgilisi Emile’in (Jean-Claude Brialy) bu konuda gönlü yok gibi. Angela, kendisini Emile ve en yakın arkadaşı Alfred’in (Jean Paul Belmondo) arasında bulmak üzeredir şimdi. Takıntılılık derecesinde yenilikçi olan Godard, 1961 yapımı “Une Femme est une Femme-Kadın Kadındır”da “Yeni Gerçekçi” sinemayı müzikalle buluşturuyor. Bu film, Amerikan müzikal komedilerine zekice ve neşe dolu bir saygı duruşu da yapıyor. Sinemaskop ve renkli bu filmin görüntüleri Raoul Coutard’a ait. Müzikleriyse Michel Legrand bestelemiş.

“Alfa Kenti”: Godard’ın bilimkurgu ve kara film tarzlarını bir araya getirdiği 1965 yapımı “Alphaville-Alfa Kenti”nde, gizli ajan Lemmy Caution, pek çok işi birden yapıyor: Kaybolan bir başka ajanın izini sürmek, gizemli şehir Alfa Kent’in yaratıcısı Profesör Van Braun’u öldürmek ve şehri yöneten süper bilgisayar Alpha60’ı yok etmek… Ajan Caution (Eddie Constantine), insanların beyninden tüm duyguların silindiği bu karanlık şehirde, “aşk” kelimesinin anlamını bilmeyen bir kadına, Natacha’ya (Anna Karina) aşık olacaktır. Bu film, şair Paul Eluard’ın “Capitale de la Douleur” (Acının Başkenti) şiirinden ilham almış. Filmin çarpıcı siyah-beyaz görüntüleri Raoul Coutard’a, etkileyici müziklerse İstanbul doğumlu Paul Misraki’ye (1908-1998) ait.

(01 Eylül 2009)

Ali Erden

Charlie Chaplin’in A Countess from Hong Kong filmi için okuduğum bir eleştride -ne yazık ki yazarını hatırlayamıyorum- sonuç olarak varılan yargı şu idi: “Gidin görün, ne olursa olsun, bir Chaplin filmi” evet “ne olursa olsun”. Chaplin hakkında yazmak durumunda kalmamayı seçerim, her zaman, onların döneminin sinemasını bugün tartışmak (bu tamam) ama (bu günün ışığında) eleştirmek, hakkaniyet ile bağdaşmaz.

Inglourious Basterds’e gitmeden önce Tarantino’dan, bu kez savaş konusunda bir şölen bekliyordum, beklememem gerekirmiş, sinema sadece şölen gösterisi değildir. Daha önceki filmleri -hele ilk ikisi- insanı abondone eden tempoları, biçimleri ile belleklerden silinmeyecek filmlerdi. Kill Bill (1-2 demeyeceğim, bana göre ikisi tek, filmdir) tam bir şölendi. Ama Inglourious Basterds, Landa (ikisinde de yer alıyor) ve Aldo, Shosanna arasında bir üçlü dans ritminde bir film, ara sıra eş değiştirselerde.

Savaş filminin, mutlaka muhabere göstermesi gerekmeyeceğini, savaşların ardında kalan topraklarda yaşanan olaylarla, tarih (ve sinema) bize öğretti. Robert Aldrich’in Attack! isimli filmi, gösterdiği savaş içinde hem savaşı, hem de başka şeyleri (komutanlığın ne olduğu, kahramanlık ve korkaklık) anlatan bir filmdi. Tarantino’nun yıllardır üzerinde çalıştığı filmi, western görüntülerini hatırlatan kırsal kesim (Fransa) görüntüleri ile açılıyor ve -alıştığımız- uzun dialoğu ile birinci bölümü kapatıyor; ama western’lerin ABD-li yeni yerleşimcilerine uygulanan kafa derisi yüzmenin, bu kez ABD-lilerce Avrupa’da (Nazi-lere) uygulaması ile de devam ediyor. Shosanna’nın bir kros yarışçısı gibi yaşama koşması sırasında, uzun bir avans veren Landa’nın silâhının mermisinin bitmiş olması (?) veya silâhın ateş almaması, sonraki hesaplaşmalara zemin oluşturmanın sinemasal bir yolu. (Landa, kulübede, askerlerine zemin tahtalarına ateş açmalarını söyledikten sonra kendisi de silâhını kullanıyor da mermisi mi bitiyor, yoksa -bu anlı şanlı Nazi- kemerinde -nerede ateş etti ise- boş silâh mı taşıyor?)

Aradan dört yıl geçip de, artık bir sinema işletmecisi olmuş Shosanna devreye girince, Tarantino da sinema tarihine (her zaman olduğu gibi) göndermeler başlıyor.

Leni Riefenstahl, Henri Georges Clauzot, Shosanna’nın sinema girişinde (isimleri) ve filmleri ile yerlerini alıyorlar. Chaplin’in adı geçiyor, Pabts’ın adı geçiyor. Finaldeki filmin galasında davetliler arasında Emil Jannings de bulunuyor. Bodrum meyhanede alna kart yapıştırılarak oynanan oyundaki isimler, King Kong, Pola Negri. / Ama bazı sorular: “Yurdun Gurur” filminin -her iki taraf için farklı amaçlarla- düzenlenen galasında gösterilecek filmin sonuna -Shosanna’nın fikri olarak- çekilerek eklenen film, küçük bir kamera (8 mm mi – 16 mm mi?) çekilip, o kısa zamanda nereden, nasıl bulunup, zorla yaptırılan banyosundan sonra, ne zaman ve nerede 35 mm bastırılıyor?

Sinema sevdası bir yana, hiç eksilmeyecek sinema tarihine saygısı bir yana Tarantino, sinemanın başka detaylarını da kullanıyor. Shosanna’nın gösterim odasında gösterim sırasında yaptığı, -bizde şanzıman denilen- gösterime ara vermeden bobin değiştirme işlemi, ne yazık ki tamamen çekilmemiş, büyük çoğunluğu var ama tempo içinde yarım bırakılıyor.

Filmden sonra okuduğum Ömür Gedik’in yazısında sözü edilen, -Hitler’e hiç benzemeyen- Hitler’in arkasındaki haritadaki Türkiye toprakları üzerindeki Otmanien ibaresi, benim gözümden kaçmış. Sn. Gedik’in dileğine uyarak, şaka olmasını dileyelim, ama böyle de şaka olmaz ki. (Unutmayalım ki her şey gibi şaka da zıttını, ciddiyeti içerir, şaka ise, ne biçim şakadır-muradı nedir, her ikisi de değilse, bilgisizliktir. Bir konuda bilginiz olmadan film yapabilirsiniz, aman bilginiz olmadan tarihi film yapmaya kalkmayın.)

Tarantino’da (çıplak) ayak fetişizmi sürüyor gibi. Finalde gösterimi yapılan filme konu olan kahramana, gösterim odasının kapısını kilitlemesini söyleyen Shosanna’nın gösterim için giydiği kırmızı tuvaletinin altında -gösterim odasında- tabancasını eline alıp kahramana yönelttiği zaman -neden?- ayakları çıplak (görülüyor). Kahramanı vurur ve bir süre sonra onun tarafından vurulur. Buradaki vurulmalar ve vurmalar, daha önceki Hitler ve Gobbels’in ve bodrum meyhanesindeki çatışmadaki vurulmalar spagetti westernlerdeki vurulmaları çağrıştırır; daha da kanlı ve vuruluş yerleri daha belirgin, kırmızı tuvaleti ve kanları içinde yerde yatarken de ayakları çıplak.

(31 Ağustos 2009)

Orhan Ünser

2000’li yıllarda hayatımıza giren -benim çocukluğuma rast geliyor biraz- Son Durak serisi ilk vizyona girdiğinde, “vaay be süper film” dediğimi hatırlıyorum. Tabii yıllar geçtikçe beğeni anlayışı farklılaşıyor, beklentiler artıyor. Yıllar geçip de Son Durak serisi sayı arttırırken, benim gözümde tadını-tuzunu iyiden iyiye yitirmişti çoktan… Çünkü öyle klişe, öyle sıradan bir senaryosu var ki, birkaç yaratıcı zincirleme Azrail numarası izlemek için vakit harcamaya değer mi diye, düşünmeden edemiyordum.

Tabii son film 3D olunca işler biraz değişti. Yoksa gerçekten izlenecek gibi değil. Bu kez bir yarış alanında olması plânlan olan toplu Azrail kıyımı, yine çakraları açık, temiz yüzlü, iyi kalpli bir çocuğa malûm oluyor. Bu arada kahramanlarımız 4 kişilik bir arkadaş topluluğu, daha doğrusu 2 çift. Birinci çiftimiz, yani esas kız ve esas oğlan sinir bozucu mükemmellikte, diğer çiftse ise bir o kadar itici…

Yarış pisti faciasından son anda yırtan bu dörtlü, Tanrının kendilerine ikinci bir şans verdiğini düşünüp mutlu mesut hayatlarına devam ediyorlar. Uzun sürmüyor elbet. Kısa bir süre, yarış pisti faciasından kendileri gibi kurtulup sonra da bir bir ölen insanları gördükçe bir şeylerin ters gittiğini anlıyorlar. Tabii esas oğlana öteki alemden mesajlar gelmeye devam ediyor. Azrail elini masaya vurup, “sizin de orada ölmeniz lâzımdı, ölenlerin nesi eksikti, Tanrıya karşı mı geliyorsunuz” diye düşüyor yollara ve de peşlerine… “Ben size yapacağımı bilirim” diyerekten de zavallı fanileri birbirinden acımasız yöntemlerle hakkın rahmetine kavuşturuyor. Bir taraftan da bizim kahramanlarımız da Azrail’i alt etme umuduyla çırpınıp duruyorlar.

Nihayetinde, 3D olmasının -oldukça başarılı olduğunu da söyleyelim- dışında pek tadı tuzu yok filmin. Bir de kaderin hesap kitap işlerine inanıyorsanız, işte sırası gelen gidiyor, alnında ne yazıldıysa o mantığına sahipseniz bir nebze daha sevebilirsiniz filmi. Onun dışında pek bir numarası yok.

(28 Ağustos 2009)

Gizem Ertürk

02-12 Eylül tarihleri arasında düzenlenecek 66. Venedik Film Festivali’nde 23 film “Altın Aslan” için yarışıyor. Jacques Rivette, Werner Herzog, Fatih Akın, Giuseppe Tornatore, Claire Denis, Jaco van Dormael, Michael Moore hemen göze çarpıyor.

Venedik Film Festivali, dünyanın en eski ve duayen film festivallerinden. Orada “Altın Aslan” (Leone d’Oro) almak onurların en büyüğü. 66. Venedik Film Festivali, 02-12 Eylül 2009 tarihleri arasında düzenleniyor. Türk kökenli Alman yönetmen Fatih Akın da son filmi “Soul Kitchen” (Ruh Mutfağı) filmiyle “Altın Aslan”ın peşinde. Venedik, Uzakdoğu sinemasını çok seviyor. Bu yıl da yarışmalı bölümde Uzakdoğu sinemalarından örnekler var. Ayrıca sinema tarihinden filmler de sinemaseverlerle buluşacak. Festival, Palermolu Giuseppe Tornatore’nin “Baarìa-La Porta Del Vento” (Rüzgârlı Kapı veya Bilinmeyen Kadın) filmiyle açılıyor. Senaryosunu da yönetmenin yazdığı filmde Monica Bellucci, Raoul Bova, Michele Placido ve Ángela Molina paylaşıyor. Filmin dilleriyse Sicilyaca ve İtalyanca. Elbette müzikler de büyük usta Ennio Morricone’nin. Tornatore’nin bu filmi “Altın Aslan” için de yarışıyor. İtalya adına yarışan bu filme, büyük tutkular, ütopik hayaller ve eğlenceli bir hikâye deniliyor.

Yarışma filmleri…

“Altın Aslan” için 23 film, jürinin gözlerine girmeye çalışıyor. Jüri başkanlığını Tayvanlı usta Ang Lee yapıyor. Lee, bu festivalde iki defa “Altın Aslan”ı kazandı. İlki, 2005’te “Brokeback Mountain-Brokeback Dağı”ydı. İkincisiyse 2007’de “Si, Jie/Lust, Caution-Dikkat Şehvet”ti. Jüride, 2007 yapımı “Mongol-Cengiz Han” filmiyle tanınan 1948 doğumlu Rus yönetmen-senarist Sergey Bodrov, Fransız kadın oyuncu Sandrine Bonnaire, 1974 yapımı “Il Portiere di Notte-Gece Bekçisi” filmiyle tanınan İtalyan kadın yönetmen Liliana Cavani, “Gremlinler” serisiyle bilinen Amerikalı yönetmen Joe Dante, Hintli yönetmen-senarist Anurag Kashyap ve İtalyan komünist-rockçı-söz yazarı-senarist-yönetmen Luciano Ligabue yer alıyor.

Festivalde Fatih Akın’ın Almanya adına yarışan komedi filmi “Soul Kitchen” (Ruh Mutfağı), “Altın Aslan” için yarışıyor. Filmde, “Soul Kitchen” adını verdiği lokantada işleri iyi gitmeyen, üstelik sevgilisi Şanghay’a taşınmış Zinos’un bu karmakarışık hayatını düzene koymak için verdiği mücadele komik bir dille anlatılıyor. Akın’ın bu filminin adı The Doors rock grubunun şarkısını çağrıştırıyor. Filmde Moritz Bleibtreu ve Birol Ünel başrolü paylaşıyor. İranlı, ama New York’ta yaşayan kadın sanatçı Shirin Neshat, çağdaş sanatta fotoğrafçı olarak biliniyor. Kavramsal işleriyle de tanınan Neshat, “Zanan-e Bedun-e Mardan” (Erkekler Olmadan) filmini İranlı yazar Sharnush Parsipur’un hikâyesinden çekmiş. Hikâye, Tahran’da 1953 yazında Amerikan darbesini ve demokratik seçimlerle iktidara gelmiş Başbakan Muhammed Mossadegh dönemini anlatıyor. Filmde, bu politik süreçteki dört kadının macerası yansıyor perdeye. Bu filmin görselliği ve kurgusu gerçekten büyüleyici. İran’ın yakın tarihine bakan bu film mutlaka sinemasal belleğe alınmalı. Almanya adına yarışan “Erkekler Olmadan”, insanı öne alan güçlü politik bir film. Shirin Neshat, 1993 yapımı “Women of Allah/Guardians of Revolution-Allah’ın Kadınları/Devrimin Bekçileri” filmiyle de biliniyor. Jürideki isimlere bakınca, “Erkekler Olmadan” filmi “Altın Aslan”a yakın olabilir mi?

İtalyan yönetmen Giuseppe Capotondi, yönettiği ilk filmi “La Doppia Ora”yla (Çift Zaman), “Altın Aslan” için yarışıyor. Bu etkileyici gerilime, gizemli ve entrika dolu deniliyor. Bu filmin mekânlarıysa Torino ve Slovenya’nın başkenti Ljubljana’dan. 1961’de Roma’da doğan İtalyan kadın yönetmen Francesca Comencini’nin “Lo Spazio Bianco” (Beyaz Boşluk), İtalyan kadın yazar Valeria Parrella’nın romanından uyarlanmış. Film, Napoli’de yaşayan ve gece okulunda öğretmenik yapan hamile Maria’yı anlatıyor. Yönetmen Comencini, aralarında Fatih Akın’ın da bulunduğu ortak yönetmenli 2004 yapımı “Visions of Europe-Şu Avrupa Dedikleri” filminde de çalışmıştı. İtalyan oyuncu-yönetmen Michele Placido’nun “Il Grande Sogno”da (Büyük Hayal), Torino’daki büyük bir araba fabrikasında çalışan işçiler de oynamış. Filmde, 68 kuşağının ruhuna da dokunuluyor.

Shinya Tsukamoto’yu tanıma zamanı…

Hong Konglu yönetmen Pou-Soi Cheang’ın “Yi Ngoi” (Kaza) filmi de “Altın Aslan” için yarışıyor. Yönetmen Cheang, Hong Kong sinemasında aksiyon-gerilim filmleriyle ünlendi. Kiralık katiller, cinayetlerine kaza süsü veriyorlar. Görsel anlamda, kurgu da dahil, sinemasevere çok şey vaddeden bir film bu. Eğer bir aksiyonun bu festivalde işi ne, diyebilirsiniz. Ama, cevabı kolay. Çünkü, orası Venedik Film Festivali ve bu festival Uzakdoğu sinemasını kutsamıştır. 1947’de doğan Hong Konglu fotoğraf sanatçısı ve yönetmen Yonfan’ın (Manshih Yonfan) beş yıl aradan sonra çektiği “Lei Wangzi” (Gözyaşlarının Prensi) filmi de Venedik’te. Yönetmen de bu filminde bir anlatıcı. 1960’ta Tokyo’da doğmuş oyuncu, senarist ve yönetmen Shinya Tsukamoto’nun “Tetsuo: The Bullet Man” (Tetsuo: Kurşun Adam) filmine “siberpunk” deniliyor. Yönetmen bu üçlemenin son filmini İngilizce çekmiş. Bilimkurgu serisinin bu üçüncü filminde Tarantino parmağı da var deniliyor. Bu üçlemenin ilk iki filmi eleştirmenlerden ve seyircilerden övgüler gelmiş. Tetsuo adlı bir sıradan adamın vücudundan metal parçaları çıkıyor sürekli. Hem sinema hem de estetik açısından çarpıcı filmler yapıyor Japon yönetmen Shinya Tsukamoto. “Tetsuo” serisi için, David Cronenberg’ün yakın tarihli “şiddet üçlemesi”ne öncülük ettiği de söyleniyor. İşte bu son “Tetsuo” filmiyle “Altın Aslan”ı istiyor yönetmen Tsukamoto. Bu filmin jüriyi etkileme ihtimali var. Bu filminin kameramanlığını da üstlenmiş yönetmen. Çarpıcı kamera kullanımı, fotoğraf sanatının tadını veren ışık düzenlemeleri, gümüşi tat veren siyah-beyaz görüntüleri ve görsel sanatlara dair birçok şey var bu filmde. Çarpıcı bir görselliğin içinden gelen “Tetsuo: Kurşun Adam”, Venedik jürisini de büyüleyebilir.

Bir Afrika ülkesinde…

1944 doğumlu Fransız yönetmen Patrice Chereau, “Persécution” (Zulüm) filmiyle Venedik’te. Başrollerde Romain Duris, Charlotte Gainsbourg ve Jean-Hugues Anglade var. Filmin senaryosunu da yönetmenle beraber Anne-Louise Trividic yazmış. Chereau, yalnızca film değil tiyatro ve opera da yönetiyor. Yönetmen, 1994 yapımı “La Reine Margot-Kraliçe Margot” filmiyle hatırlanabilir. Film, Daniel’le Sonia’nın sorunlu ilişkisinin içerisinde dolaşıyor. 1948’de Paris’te doğan kadın yönetmen Claire Denis, “White Material” (Beyaz Malzeme) filminin senaryosunu Marie N’Diaye’yle beraber yazmış. Filmin başrollerinde Isabelle Huppert, Nicolas Duvauchelle, Isaach De Bankolé ve Christopher Lambert var. Filmin hikâyesi de adı belirtilmeyen bir Afrika ülkesinde geçiyor. Her şey kahvenin etrafında geziniyor. 1957’de doğan Belçikalı yönetmen Jaco van Dormael’in “Mr Nobody” (Bay Hiçkimse), bir bilimkurgu filmi. Bu filmde Jared Leto (Nemo Nobody), Sarah Polley (Elise), Chiara Caselli (Clara), Linh Dan Pham (Jeanne) oynuyor. Kameramansa Christophe Beaucarne. Filmin dili de Fransızca ve İngilizce. Bu film, Kanada’nın Quebec bölgesinin muhteşem şehirlerinden Montreal’de çekilmiş. Hikâye de 2092’de geçiyor. Mars gezegenine artık insanlar tatile gidiyorlar. Nemo, 120 yaşında ve ölümsüz insanların içinde kalmış tek ölümlü insan. Yönetmeni, 1996 yapımı “Le Huitième Jour-Sekizinci Gün” filmiyle hatırlayabilirsiniz. “Sekizinci Gün” filminde yönetmen “down sendromlu”, yani “mongol” çocukları anlatıyordu ve başrolde de Daniel Auteuil vardı. Yönetmen, tam 13 yıl sonra “Bay Hiçkimse”yi çekmiş ve Venedik’e katılmış. 1928 doğumlu büyük Fransız usta Jacques Rivette de Venedik’te. “36 Vues du Pic Saint-Loup” (St. Loup Tepesi’nin 36 Manzarası) filmi, yaz turnesine çıkmış küçük bir sirki anlatıyor. Filmin başrollerinde de Jane Birkin var. “St. Loup”, “Aziz Kurt” anlamına geliyor.

Mahşer zamanlarında…

Teksaslı modacı Tom Ford, “A Single Man” (Tek Bir Adam) filmini yönetmiş. Bu ilk filmi. Tom Ford bu filmini İngiliz yazar Christopher Isherwood’un (1904-1986) romanından çekmiş. Yazar Isherwood senaryolar da yazmış. Filmin başrollerinde de Colin Firth ve Julianne Moore var. Filmi de sinemaskop çekmiş Tom Ford. Filmin hikâyesi 1962 yılında Los Angeles’ta geçiyor. Ortağının ölümüyle George’un hayatı anlamsızlaşıyor. Yalnızlık üstüne bir film de olabilir bu. Romanı için, “sinir bozucu yıkıcı parlak kitap” denilmiş zamanında. 1942’de Münih’te doğan Alman sinemasının büyük yönetmenlerinden Werner Herzog’un Amerika’da çektiği “Bad Lieutenant: Port of Call New Orleans” (Kötü Teğmen: New Orleans Limanı Arıyor) filminde Nicolas Cage, Val Kilmer, Eva Mendes, Brad Dourif var. Bu film, Abel Ferrara’nın 1992 yapımı “Bad Lieutenant-Kötü Polis” filminin yeniden çevrimi. Herzog’un filminin senaryosunu William M. Finkelstein yazmış. Filmde kötü polisleri ve uyuşturucu kaçakçılarını anlatıyor. Görevine iyi polis olarak başlayan ve Katrina Kasırgası sırasındaki kahramanlığı için madalya alan Terrence, zamanla “sisteme uyum” sağlıyor. İlk filmi çeken yönetmen Abel Ferrara, Herzog’un bu filmine çok öfkelenmiş. 1961’de Avustralya’da doğan John Hillcoat, Amerika’da çektiği “The Road” (Yol) filmiyle “Altın Aslan”ı istiyor. Cormac McCarthy’nin romanından uyarlanan filmde Charlize Theron (eş), Viggo Mortensen (adam) ve Kodi Smit-McPhee (oğul) başroldeler. Müzikleri de Nick Cave ve Warren Ellis bestelemişler. Kameradaysa Javier Aguirresarobe var. Bu değerli İspanyol kameramanı Milos Forman’ın 2006 yapımı “Goya’s Ghosts-Goya’nın Hayaletleri”yle Woody Allen’ın 2008 yapımı “Vicky Cristina Barcelona-Barselona Barselona” filmleriyle hatırlayabilirsiniz. Bu film mahşer üzerine. Filmdeki atmosfer de çok kasvetli. Baba ve oğul, kışın hüküm sürdüğü bu dünyada iyi insanları arıyorlar. Bu filmde küresel ısınmanın sonuçları var. Yönetmen John Hillcoat’u 2005 yapımı “The Proposition-Kanlı Teklif” suç-westerniyle hatırlayabilirsiniz. Senaryosunu da Avustralyalı ünlü müzisyen Nick Cave yazmıştı. Belgeselleriyle Amerika’yı sarsan Michael Moore, son belgeseli “Capitalism: A Love Story” (Kapitalizm: Bir Aşk Hikayesi), küresel ekonomik çöküşler üzerine. Todd Solondz’un yazıp yönettiği “Life During Wartime” (Hayatı Boyunca Savaşta), bir kara mizah filmi. Solodz, Amerikan bağımsız sinemasından geliyor. Yönetmenin tarzının karanlık olduğu söyleniyor. Hatta Michael Haneke’yle bile karşılaştırıyorlar. Yönetmenin Venedik’te yarışan bu filmi, 1998’de yönettiği “Happiness-Mutluluk” filminin devamı deniliyor. “Wartime”, eski İngilizcede “bağışlama” anlamında da kullanılıyormuş. Yönetmen Todd Solodz’a heyecan verici bir yönetmen deniliyor. 1940’ta New York’ta doğan George A. Romero’nun “Survival of the Dead” (Ölüm Hayatta Kalır) korku fillmini yarışmaya alan Venedik’in bir bildiği vardır belki. Saygı duymalı.

Bir gezginin peşinde…

1972’de Viyana’da doğan kadın yönetmen Jessica Hausner’in “Lourdes” filmi, 1858 yılında Fransa’nın güneybatısına yerleşmiş Lourdes komününü anlatıyor. Yönetmen bu filminde Hıristiyan müminlerin haccını, büyük Hıristiyan tapınağını ve o hep söylenegelen şifalı suyu araştırıyor. Yönetmen, 2004 yapımı “Hotel-Oteldeki Sır” filmiyle hatırlanıyor. Hikâye, Pyrenees Dağları’nda geçiyor bu filmde. 1977’de doğan Sri Lankalı yönetmen Vimukthi Jayasundara’nın “Ahasin Wetei” (İki Dünya Arasında), Sri Lanka’da yirmi altı yıl süren iç savaş yıllarını anlatıyor. Savaş sonrasında kültürel çatışmalar da yaşanıyor. Kültürlerarası simgeler de neredeyse hayatın önünde. Hikâyede, bir adam sahilde bir yabancı kadını kurtarıyor ve yolculukları da başlıyor. Jüri, bu film üzerinde de düşünecek herhalde. Mısırlı yönetmen Ahmed Maher’in “El Mosafer” (Gezgin) filminde büyük oyuncu Ömer Şerif (Omar Sharif) oynuyor. Bu film, yönetmenin ilk yönetmenlik deneyimi. Filmde, bir adamın üç dönemi (1948, 1973 ve 2001) anlatılıyor. Mısırlı yönetmen, Roma’da resim ve sinema eğitimi de almış. Bu filmi de İtalya-Mısır ortak yapımı. İsrailli yönetmen Samuel Maoz’un “Levanone” (Lübnan), 1982’de Lübnan’daki savaşı anlatıyor. Haziran 1982… Tankta dört genç İsrail askeri, “terörist” FKÖ militanlarının yaşadığı köyü temizleyecekler. Hiçbir şey plânlandığı gitmez ve panik başlar. “Lübnan”a, “şehvetli” bir film deniliyor. Metaforik anlamda. Film, genelde paslı bir metalin, bir tankın içinde geçiyor.

“Altın Aslan” listesi

1- “Soul Kitchen” (Fatih Akın, Almanya 2009)
2- “Baarìa-La Porta Del Vento” (Giuseppe Tornatore, İtalya-Fransa 2009)
3- “Zanan-e Bedun-e Mardan” (Shirin Neshat, Almanya-Avusturya-Fransa 2009)
4- “La Doppia Ora” (Giuseppe Capotondi, İtalya 2009)
5- “Lo Spazio Bianco” (Francesca Comencini, İtalya 2009)
6- “Il Grande Sogno” (Michele Placido, İtalya-Fransa 2009)
7- “Yi Ngoi” ( Pou-Soi Cheang, Hong Kong 2009)
8- “Lei Wangzi” (Yonfan, Hong Kong, 2009)
9- “Tetsuo: The Bullet Man” (Shinya Tsukamoto, Japonya 2009)
10- “Persécution” (Patrice Chereau, Fransa-Almanya 2009)
11- “White Material” (Claire Denis, Fransa 2009)
12- “Mr Nobody” (Jaco van Dormael, Kanada-Belçika-Fransa-Almanya 2009)
13- “36 Vues du Pic Saint-Loup” (Jacques Rivette, Fransa-İtalya 2009)
14- “A Single Man” (Tom Ford, ABD)
15- “Bad Lieutenant: Port of Call New Orleans” (Werner Herzog, ABD, 2009)
16- “The Road” (John Hillcoat, ABD, 2009)
17- “Capitalism: A Love Story” (Michael Moore, ABD 2009)
18- “Life During Wartime” (Todd Solondz, ABD 2009)
19- “Survival of the Dead” (George A. Romero, ABD-Kanada 2009)
20- “Lourdes” (Jessica Hausner, Avusturya 2009)
21- “Ahasin Wetei” (Vimukthi Jayasundara, Sri Lanka 2009)
22- “El Mosafer” (Ahmed Maher, Mısır-İtalya 2009)
23- “Levanone” (Samuel Maoz, İsrail 2009)

(28 Ağustos 2009)

Ali Erden

Sayın Yapımcı, Yönetmen, Senarist, Oyuncu, Sinema Emekçisi ve Sinema Aşığı;

Özellikle son iki yıldır belediyeler “Yazlık Film Gösterimleri”, “Yazlık Film Şenliği”, “Açıkhavada Sinema Günleri” gibi muhtelif adlar altında son yılların popüler Türk filmlerini T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan aldıkları DVD’ler aracılığıyla kültürel etkinlik adı altında parklarda ve mahalle aralarında kötü görüntü ve ses düzenekleri ile halka göstermekte ve filmlerin olası yaz sezonu sinema gelirlerini sıfırlamaktadırlar.

Birçok sinemanın her yaz düzenlemekte olduğu toplu Türk filmleri gösterimleri de doğaldır ki bu nedenle özellikle son iki yıldır yapılamadığı için kazanç mahrumiyeti yaşanmaktadır.

Bu etkinliklerde filmleri gösterilen yapımcı ve yönetmenlerle yaptığımız görüşmelerde gerek yapımcılar, gerekse yönetmenler, kendi bilgi ve onayları alınmadan eserlerinin belediyelerce kullanıyor olmasından duydukları rahatsızlığı ifade edip tepkilerini dile getirmekteler.

Yaptığımız araştırmada T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü’nce yapım aşamasında destek alan filmlere ilişkin imzalanan “FİLM YAPIM DESTEK SÖZLEŞMESİ’nin 11. maddesi olan (önceki yıllara ait anlaşmaların 9. maddesi) Diğer Yükümlülükler maddesinin b fıkrasının son paragrafında;

“Desteklenen yapımlar, desteğin verilmesine ilişkin taraflar arasında yapılacak sözleşme çerçevesinde İdare tarafından ticari amaç taşımayan kültürel faaliyet, festival ve benzeri etkinliklerde gösterilebilir.”

ibaresi karşımıza çıkmaktadır.

Bu maddeye istinaden yazlık sinema günleri düzenlemek isteyen her belediye T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü’ne müracaat ederek kullanmak üzere DVD film talep etmekte ve taleplerine de olumlu yanıt almaktadırlar.

Oysaki görüştüğümüz gerek yapımcılar, gerekse yönetmenler bu maddedeki cümlenin kendi anladıkları ve yorumladıkları şeklin çok dışında kullanıldığını ifade etmektedir. Ayrıca çoğunlukla kötü görüntü ve ses düzeneği ile kötü bir DVD sistemi üzerinden yapılan bu gösterimlerin sinema sanatına zarar verebileceğini de dile getirmekteler.

Filmlerini dağıttığımız yapımcı ve yönetmenler, KTB’na eserlerinden örnek vermelerindeki sebebin gerek kendi sinema eserlerinin, gerek Türk sinemasının, gerekse ülke değerlerinin, sinema sektörünce de kabûl gören tescilli Uluslararası ve Ulusal Film Festivallerinde gösteriminin ve tanıtımının sağlanabilmesi amacına yönelik olması gerektiğini belirtmekte ve ilgili maddede ifade edilen “kültürel faaliyet… benzeri etkinliklerde gösterilebilir” ibaresinin sınırlarının net olarak belirlenmesi ve hangi teknoloji ile yapılacağına dair açıklık getirilmesi gerektiğini ifade etmektedirler.

Kötü kayıtlı DVD ve VCD’lerden ilkel teknik donanımla bu tür gösteriler yapan belediyelere gerek yapımcı, gerekse dağıtımcı sıfatımızla uyarı nitelikli yazılar gönderiyoruz.

Ancak yapımcı, yönetmen, senarist, oyuncu, sinema emekçisi ve bir sinema aşığı olarak, -ticari kaybı nazarı dikkate almayarak- KTB’na bir yazı yazıp filminizin/filmlerinizin DVD ve VCD gibi bir sistemle çok kötü görüntü ve sesle insanlara seyrettirilmesinin sinema sanatına saygısızlık olduğunu ve yapılsa dahi bu gösterimlerin çağımıza yakışan gerek görüntü gerekse ses açısından modern teknik donanımlarla 35 mm’lik sinema makinesi üzerinden olması gerektiğini dile getirirseniz eminiz ki görüşleriniz konunun önemini anlayan birilerinin dikkatini çekecektir.

Saygılarımla

(27 Ağustos 2009)

Adnan M. Şapçı

Orijinal yazı için tıklayınız.

“Son Durak 4”, konsepti belli bir serinin son halkası olarak beklentilerinizi karşılıyor… Hatta 3 Boyut teknolojisinde çığır açacak “Avatar”ın yönetmeni Cameron ve ekibinin yeni “Fusion System”inin yarattığı alan derinliğini kullanan dijital 3D sürümüne giderseniz, fazlasıyla tatmin ediyor. Benim için en ilginci, ölümün hazırladığı sürpriz tuzaklardaki ayrıntıların ve örneğin küçük bir objenin zincirleme etkiyle yol açacağı felâketin sürecindeki çekimlerin zenginliği.

“Günışığı Temizleme Şirketi”, modern sistemlerin dayattığı rollerin dışında, yaşamın kirliliği ve geçmişin-anıların kalplerde bıraktığı izlerin acılığı içinde, başarısızlıklara karşın, her duyguyu insan gibi hissetmenin verdiği dirençle mutluluk anları yakalamaya çalışan ailenin öyküsü. Aynen “Küçük Gün Işığım” gibi. Zaten aynı yapımcılar ve her iki filmdeki dede de Alan Arkin. Yanı sıra, yeni yüzyılın yükselen genç kadın oyuncuları Amy Adams ve Emily Blunt, intiharlar, bir başına ölümler ve cinayetlerin geride bıraktığı mahalleri temizlerken, birbirlerini yeniden tanıyan kız kardeşlerde tam bir sinerji yakalamışlar. Kadın karakter ve tiplerin ağırlıkta olduğu filmin, senaryo yazarı ve yönetmeninin de kadın olduğunu anımsatalım.

(27 Ağustos 2009)

Ali Ulvi Uyanık

[email protected]

Günışığı Temizleme Şirketi (Sunshine Cleaning)
Yönetmen: Christine Jeffs
Senaryo: Megan Holley
Müzik: Michael Penn
Görüntü: John Toon
Oyuncular: Amy Adams (Rose), Emily Blunt (Norah), Alan Arkin (Joe), Jason Spevack (Oscar), Steve Zahn (Mac), Mary Lynn Rajskub (Lynn), Clifton Collins Jr. (Winston)
Yapım: HanWay (2008)

Yeni Zelandalı kadın yönetmen Christine Jeffs’in, filmin ardından düşünmeye başlayınca zihinde anlamlaşmaya başlayan ‘Günışığı Temizleme Şirketi’, Amerikan toplumundaki yalnızlığı ve boşluğu alttan alta hissettiriyor.

Kadınların bir araya gelip ortaya koydukları bu iç burucu ve yer yer mizahın da olduğu “Sunshine Cleaning – Günışığı Temizleme Şirketi”, Amerika’nın geri kalmış ve yoksul bölgelerinden manzaralar sunuyor. Bu film, Amerika’nın varoşlarından yalnızlıkların sonuçlarını gösteriyor seyirciye. Sosyolojik olarak gerçekten öğretici ve güçlü bir film bu. Çoğunlukla yalnız başına yaşayan yaşlılar intihar ediyor filmde. Yönetmen, aslında çarpıcı ve beklenmedik bir açılışla seyircisini tam anlamıyla şok ediyor. Bir orta yaşlı bir adam, arabasında fişeği cebine koyuyor ve ardından silâh satan dükkâna giriyor. Tüfeği incelerken, fişeği tüfeğe birden yerleştiriyor ve elbette acı son gecikmiyor. Film, bu korkunç intiharın peşinden gideceğini düşünürken bambaşka yerlere gidiyor yönetmen. Filmin derinliğinde yansıyan tüm intiharlar yalnızlıktan, terk edilmişlikten ve buna benzer şeylerden oluyor. Lisede ponpon kız olan Rose Lorkowski’nin lisedeyken ve şimdi sevgilisi olan Mac, Rose’a “olay mahali temizliği” işini buluyor. İntihar etmiş insanların geride bıraktıklarını birilerinin temizlemesi gerekiyor. En azından dünyada böyle bir işlerin olduğunu da öğrenmiş oluyorsunuz. Mac, liseydeken oyun kurucuymuş. Ponpon kız Rose’u büyülemiş. Büyüdüklerinde o polis olmuş ve liseden başka bir kızla evlenmiş. Rose’un sekiz yaşında Oscar adında bir oğlu da var. Babası Joe ve bir işte dikiş tutturamayan kız kardeşi Norah da hayatında Rose’un. Norah, Oscar’a hayal gücünü zorlayan masallar anlatınca, Oscar o masalların etkisinde kalıyor ve masaldaki olayları okulda uygulamaya başlıyor. Annesi Rose da sık sık okula gitmek zorunda kalıyor. Oscar’ı devlet okulundan alan Rose, Oscar’ın eğitimi için işte bu olay mahali temizliği işine sarılıyor. Rose’un hayatına, Amerika’nın savaşlarının birinde kolunu kaybetmiş Winston da giriyor. Winston’ın temizlik malzemeleri satan bir dükkânı var. Rose ve Norah’nın da geçmişte zihinlerinde yaralar açmış travmaları var. Belki de bu yeni işleri travmalarının azalmasını sağlıyordur. Annelerinin intiharından en çok Norah etkilenmiş. Bunu da ilk işlerindeyken fark ediyorsunuz. Küçük bir çantanın içinde fotoğraflar bulan Norah, Lynn adında genç bir kadına ulaşıyor. Onunla dostluk kuruyor. Belli etmeden Lynn’in acısına ortak olmak istiyor. Ama, hiçbir şey düşündüğü gibi gelişmiyor Norah’nın. Ondan sonra da yaşlıların neden yalnızlğa terk edildiğini anlamaya çalışıyorsunuz bu filmde.

“Sylvia”nın yönetmeninden…

Filmin hikâyesi New Mexico taraflarında geçiyor. Gerçekten bu bölgeler Amerika’nın geri kalmış çok yoksul yerleri. Filmde Latin kökenliler az yansıyor nedense. Daha çok beyazlar var hikâyede. Onlar da yalnız, yaşlı ve terk edilmiş. Bu yalnızlıkları da onları intihara götürüyor. Sosyal bir soruna dokunan kadın yönetmen Christine Jeffs, savaşlara giden paraların Amerikalıları yoksullaştırdığını ve yalnızlığa ittiğini söylüyor bu filmiyle alttan alta. Yönetmen Christine Jeffs, 1963’te Yeni Zelanda’nın başkenti Wellington’da doğdu. Sinemaseverler bu iyi yönetmeni, 2003 yapımı “Sylvia” filmiyle hatırlar belki. “Sylvia” filmi, Amerikalı kadın şair Sylvia Platt’ın hayatını anlatıyordu. 1974’te İtalya’da doğan bu filmin lokomotifi Amerikalı oyuncu Amy Adams, Steven Spielberg’ün 2002 yapımı “Catch Me If You Can-Sıkıysa Yakala” filmindeki Brenda performansıyla hatırlanıyor. Sessiz ve içine kapanık Rahibe James’i canlandırdığı 2008 yapımı “Doubt-Şüphe” en çok aklımızda kalan filmi bu güzel oyuncunun. “Şüphe”yi John Patrick Shanley yönetmişti. Başrolünü Tom Hanks’le paylaştığı Mike Nicholson’ın 2007’de yönettiği “Charlie Wilson’s War-Charlie Wilson’ın Savaşı”yla da hatırlanabilir Amy Adams. Bu filmde Norah’a hayat veren İngiliz oyuncu Emily Blunt, 1983’te Londra’da doğdu. Bu güzel oyuncunun, Pawel Pawlikowski’nin 2004’te yönettiği “My Summer of Love-Aşk Yazım” filmindeki Tamsin karakteri akla geliyor hemen. Hollywood’un emektarlarından 1934 New York doğumlu Alan Arkin de, bu filmde her daim girişimci ruh taşıyan Joe karakterinde. Hem mizahın hem de kederin olduğu bu filmde, Amerika’ya dair keşifler yapabilirsiniz belki. “Günışığı Temizlik Şirketi”ni gördükten sonra Amerikalıların birer uzaylı olmadıklarını anlıyorsunuz en azından. Bu filmin görselliğinin de iyi olduğunu belirtmeliyiz. Filmin girişinde öfkeli olan kamera, hikâyenin derinliğinde sakinleşiyor. Yönetmen, doğal ışığa yakın ışık düzenlemeleri yapmış mekânlarında. Dış mekânlarda, hatta gece atmosferlerinde bile bu estetiği fark ediliyor.

(26 Ağustos 2009)

Ali Erden

Tatildeydim. Gazete bayiinde gazetede bir başlık gördüm. “3 Hürmüz ve 21 kocası” hemen aklıma sinemamızdaki iki eski, bir de çevrilmekte olan Yedi Kocalı Hürmüz-ler geldi. Ama yanılıyormuşum. Sinemamızdaki Hürmüz-ler sırasıyla Suna Pekuysal (Yılmaz Atadeniz) ve Türkan Şoray (Atıf Yılmaz)’dı, yeni Hürmüz’ümüz ise Nurgül Yeşilçay (Ezel Akay). Ama gazetede Pekuysal yerine Ayten Gökçer vardı. Tiyatronun “ikinci” Hürmüz’ü, ondan öncesi Ayfer Feray’dı. Böylece 5 Hürmüz’ümüz olacak, koca-ların sayısı ise 35’e yükseldi.

Oyunu Sadık Şendil yazdı. Osmanlı döneminde geçen tam bir fantezi. Atadeniz 1964’de sinemaya uyarlarken, filmi biraz geri çekerek, filmin çekildiği günlere getirerek, tarihsel görünümünden uzaklaştırmış. Filmde, yılların oyuncusu Suna Pekuysal tek başrolünü oynuyor. Atıf Yılmaz 1971’de Türkan Şoray’ı Hürmüz yaparken konununda el vermesi ile, anlatım dili olarak geleneksel gösteri sanatlarına sinemada uyarlanabildiği ölçüde bağlı kalarak bir yönetim denemesi yapmıştı. Sinemamızda çok şey değişti, yönetmen kuşakları değişti, sinema teknolojisi, yapım anlayışı ve de biraz anlatım değişikliğe uğradı, yeni bir Hürmüz entresan olur. Bu arada eserin aslı tiyatro olduğu için Hürmüz’lerimiz üç tane değil beş tane. Türkan Şoray, Hürmüz’ü oynamadan önce o günkü deneyimli Hürmüz, Ayfer Feray ile görüşmeye tiyatrosuna gitmiş, misafirini karşılayan ve “işte kocalarım” diye oyun arkadaşlarını tanıştıran Feray, Şoray’ın “biraz” utanmasına neden olmuş. Bu gayet normal, birden “kocalar” olarak tanıtılan yedi kişi ve bunlar oyunun her gösterisinde “kocalık” yapıyorlar. Bereket Şoray’ın kocaları bir kez yaptılar ama bu görsel olarak her gösterimde yenilenen bir kocalık. Ne yazık ki Feray’ınkilerin yaptığı kaydedilmiş herhangi (benim bildiğim) bir “kocalık” yok. Bereket versin Hürmüz’ü tiyatroda oynayan Gökçer’in oyununun kaydedilmiş görüntüleri var da, hiç değilse Şoray’ınki (kopyası var mı?) ile birlikte Yeşilçay’ınki ile -karşılaştırmak değil- zaman içinde birlikte seyredebileceğiz. (Sanırım Pekuysal’ın oynadığının bulunması hayli zor.)

[Yedi Kocalı Hürmüz’ün Feray ve Gökçer dışında başkalarınca -çeşitli Anadolu sahnelerinde- oynanmış durumu var mı bilemiyorum, onun için basına yansımış, büyük merkezlerde oynamış ve sinemalaştırılmış örneklerini sıralayabildim sadece. Bunlar dışında realize edilmiş örnekleri varsa, bunlar hakkında da bilgi edinmek, Hürmüz birikimimi geliştirir ve notlarıma eklememe neden olur.]

*****

Geç saatte TV.de haberleri izlerken öğrendim, Yücel Çakmaklı’nın vefatını. Yeşilçam günlerinin öne çıkmış isimlerinden biri daha aramızdan ayrılıyordu. Kendi tarzını (daha çok konular bakımından) koruyan birisi idi (çektiği uzun metrajlar açısından bakınca / 1970-1994.) Son filmini çekeli 15 yıl olmuştu, ama hâlâ sinema içinde idi, sinemadan kopmamıştı. Yeni projeleri vardır, bir sinemacının her zaman yeni projeleri vardır zaten. Haberin üzerinden iki gün geçti, sadibey.com’da hakkında yazılar çıktı. Tam “yeni bir şey yazmaya gerek yok” diyordum, gazetelerde ölümüyle ilgili haber yazılarını görünce, yüreğim acıdı. Ölümünün ertesi günü bir, sonraki gün iki farklı gazetede Çakmaklı’nın ölümü ile ilgili iki haberde, kendisinden bahsederken, sinema öncesi çalışmalarından, yönetmen, senarist ve yapımcı olduğundan, “milli sinema”dan, TRT TV’sine yaptığı dizilerden, son yıllarda geçmişteki çalışmaları nedeni ile aldığı ödüllerden söz ediliyordu da, sinemada yaptığı 15 filmin hiç birinin adı anılmıyordu. Sanatçı olan bu adam, 15 yıl süren faal (yönetmenlik) döneminde 15 film yapmıştı ama ölümünü haber yapan gazeteler filmlerden birinin adını bir yerlerden bulup haberlerine koyamamışlardı. Agâh Özgüç, Burçak Evren, yönetmenler üzerine hazırladıkları sözlükleri boşuna mı yapmışlardı? Ömrü sona eren bir yönetmen filmleri ile anılmalı değil mi?

(26 Ağustos 2009)

Orhan Ünser

Sinema az daha Rönesans’ta bulunuyordu. Da Vinci “camera obscura”yla sinemaya yaklaştı. Sonra birçok bilim insanı denemelerini sürdürdü. Sonunda 1895’te ilk film gösterimi gerçekleşti. Sinema hemen ilk dahilerini yarattı: Georges Méliès, Robert Wiene, Abel Gance, Sergey Ayzenştayn, David Wark Griffith vs…

Sinema, birçok deneme ve araştırma sonucu bulundu. Bu, Rönesans’a kadar uzanıyor. Leonardo da Vinci, “camera oscura/karanlık oda”yı bularak sinemaya yaklaşmıştı. Ama, bu teknik önce fotoğrafın yolunu açtı. 1835’te fotoğraf makinesi bulundu. Sonra da 1895’te Fransa’da Lumiere kardeşler “cinematographie”yi buldu. Ama öncesinde, Edison, 1893’te sinema kamerasını bulmuştu. Tüm sinema tarihçileri, kameranın bulunuşunu değil, filmi oynatan projeksiyonun bulunuşu sinemanın doğuşu olarak değerlendiriyorlar. Çünkü, Lumière kardeşlerin bulduğu projeksiyon, ticari sinemanın da doğuşudur. Bir mucit olan Thomas Alva Edison, birçok buluş yaptı. En bilineli de ampüldür. Bu Edison, New York’ta sinemacıların başına geçti ve onlara ahlâki terör estirdi. Belki de bu yüzden New Yorklu filmciler, Los Angeles’taki Hollywood banliyösüne göçtüler.

Serüven başlıyor…

Kameranın ilk bulunuşundan itibaren araştırmacılar, gerçeklikteki hızın peşine düştüler. 1832 yılında “Fenakistiskop” (phenakistoscope), 1884’te “zoetrope” gibi optik buluşlar görüntüleri hareketlendirse de gerçeklikteki hız oluşturulamıyordu. Fenakistiskop, 1831’de Belçikalı Joseph Plateau ve Avustuyalı Simon von Stampfer tarafından birbirlerinden habersiz bulundu. Bu, çizgi filmlerin (animasyon filmlerin) bulunmasına neden oldu. Yunanca “dönen hayat” anlamına gelen “zeotrope”ta, silindir üzerine çizilmiş resimler, silindir döndürülünce hareket ediyormuş hissi veriyor. Edward Muybriagef, 1877’de yan yana dizdiği fotoğraf makineleriyle koşan atları hareketli çekti. Fransız Etienne Jules Marey 1882’de kuşların uçuşunu incelemek amacıyla, saniyede 12 fotoğraf çeken bir kamera geliştirdi. 1887’de Amerikalı Hannibal Goodwin’in fotoğraf çekiminde selüloit film kullanması, 1888’de George Eastman’ın bu uygulamayı geliştirerek makaraya sarılı selüloit film şeridinin seri üretimini başlatması, sinema filminin gerçekleştirilmesi için bütün koşulları hazırladı. Edison, yardımcısı William K. L. Dickson’ın yaptıklan “kinetograf”, sinema kamerasının ilk biçimi olarak ortaya çıktı. Bu aygıtla, kenarlarına düzenli delikler açılmış 15 metrelik filmler üzerine saniyede kırk görüntü saptanabiliyordu. Edison, “kinetoskop” adını verdiği bir gösterim aygıtı aracılığıyla da bu görüntüleri hareketli bir biçimde yansıtmayı başardı. Edison, kitlesel film çekimi yapılabilen ve güneşin durumuna göre tekerlekler üzerinde döndürülen ilk film stüdyosu “Black Maria”yı inşa etti. İlk film gösterimini de Lumière kardeşler 1895 yılında Paris’in Capucine Bulvarı’ndaki Grand Cafe’de gerçekleştirdiler. Ama, hâlâ gerçeklikteki hıza yakın 24 kare bulunamamıştı. Bunun için 1927 yılının beklenmesi gerekiyordu. Samson Raphaelson’un oyunundan uyarlanan ve yönetmen Alan Crosland’ın Warner Bros için çektiği “The Jazz Singer-Caz Şarkıcısı” sinema tarihinin ilk sesli filmidir. Sinemada saniyede 24 kare bulunmuştu artık. 1970’lerin ortalarında “Dolby Stereo” bulundu. Sinemada film seyretme keyfi bambaşkalaştı. Günümüzde “Dolby Digital” ses sistemleriyle sesi artık neredeyse görüyorsunuz.

Püsküllü koruya akın…

Amerika’da sinemacılar Los Angeles’a göçmeye başladılar. Los Angeles’ın bu küçük banliyösü Hollywood’u sinemanın “kâbe”si yapanlar Yahudilerdi. Devlet sübvansüyonuyla bankalar sinemaya yatırım yapanlara yüzde bir faizle kredi veriyordu. İlk önce Lasky and Zukor adlı film şirketi 1912’de geldi “püsküllü koru” anlamına gelen Hollywood’a ve sonra Paramount Pictures adını aldı hemen. Jesse Lasky ve Adolph Zukor’un kurduğu Paramount’un ardından 1915’te Carl Laemmle, Universal Pictures’ı kurdu. 1919’da Cohn-Brandt-Cohn Film Sales (CBC) kuruldu, 1924’te bu şirket Columbia Pictures adını aldı. Columbia’nın kurucuları da Harry Cohn ve Joe Brandt’dı. 1919 yılında United Artists (Büyük Sanatçılar demek) Hollywood’daki yerini aldı. Kurucuları Charlie Chaplin, David Wark Griffith, Mary Pickford ve Douglas Fairbanks’di. 1923’te Harry, Albert, Sam ve Jack Warner kardeşler Warner Bros stüdyosunu kurdular. İlk sesli film “Caz Şarkıcısı”nı bu stüdyo çekti. Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) stüdyosu 1924’te kuruldu. Stüdyonun ünlü logosu “Aslan Leo”yu Howard Dietz tasarlamıştı. MGM, birkaç şirketin birleşmesiyle oluştu. Stüdyo, Samuel Goldwyn, Louise Burt Mayer ve Marcus Loew tarafından kuruldu. Marcus Loew’un Metro Pictures’ı, Sam Goldwyn’in Goldwyn Pictures’ı ve Louis Burt Mayer’in Louis Burt Pictures’ı birleştiler ve MGM adını aldılar. MGM’in “Aslan Leo” logosunda Latince “Ars Gratia Artis” yazar. Anlamıysa, “Sanat Sanat İçindir…” 20th Century Fox, 1935’te kuruldu, ama aslında bir birleşme sonucu oldu bu. William Fox’un Fox Pictures (1915) şirketiyle Darryl F. Zanuck’un 20th Century Pictures’ı (1933) birleşmişlerdi. William Fox’un film şirketi New York’tayken Edison ve adamları, “ahlâksız film çekiyor” diye Fox’un şirketini basmış ve her şeyi kırıp dökmüş. William Fox, bu korku yüzünden Hollywood’a kaçmış.

Avrupa, Avrupa…

İlk film şirketleri Avrupa’da doğdu. Fransız Charles, Emile, Theophile ve Jacques Pathe kardeşler, 1886’da, sinemanın doğuşundan önce şirketlerini kurmuştu. Müzik alanında başlayan işleri sinemayla devam etti. Gaumont da 1885’te kuruldu. Leon Gaumont’un kurduğu şirket, Pathé’yle birleşti ve ortaklıklarını hâlâ sürdürüyorlar. İki şirket de film üretimlerine devam ediyor hâlâ. Almanya’nın başkenti Berlin’de 1917’de kurulan UFA (Universum Film AG), dünyanın en büyük film stüdyolarındandı. Dışavurumcu akımın filmleri de bu stüdyoda çekildi. Naziler, bu stüdyodan çok yararlandılar ve stüdyo savaş sonrası 1945’te kapandı. İtalya’da Cinecitta, 1937’de Roma’da faşist diktatör Mussolini tarafından kuruldu. Mussolini, sinemanın gücünün farkına varan ilk diktatördü. “Sinema şehri” anlamına gelen Cinecitta’da, Hollywood’un görkemli tarihsel filmleri de çekildi. “Ben Hur” en bilinenidir. İngiltere’de, “altın gong” adıyla anılan ünlü Rank Organisation doğdu 1937’de. Kurucusu da J. Arthur Rank’tı. Londra’nın batısında “çamkoru” anlamına gelen Pinewood stüdyoları da kurulmuştu 1934’te. Hâlâ “007 James Bond” serisi bu stüdyoda çekiliyor.

İlk renkli filmlerin peşinde…

İlk renkli film, Fransa’da Gaumont-Pathé tarafından 1912-13 yılında (6 dakika 19 saniye) çekildi. Halkın günlük yaşamı görüntülenmiş belgeseldi bu, “La Plage et Le Front de La Mer”… Bu film, “Die Belle-Époque in Farbe” olarak da anılıyor. Fransa’nın Normandiya kıyılarından görüntüler, plâjdaki insanlar, şehir ve caddeler yansıyordu. “Chronochrome üç renk süreci” deniliyor buna. Üç renk siyah, beyaz ve mavi birleşerek renkler oluşuyordu. Hollywood’da sessiz sinema döneminde Paramount’un kurucularından ve isim babalarından yönetmen-yapımcı Cecil Blount DeMille, 1917 yapımı “Joan the Woman” (Kadın Jeanne) filmine renkli bölümler ekledi. Buna “handschiegl renk süreci” (color process) deniliyor. Yani, hareketli resimlerde gerçeğe yakın renkleri yakalamak gibi bir anlamı var. Rupert Julian’ın başını çektiği yönetmenler grubu tarafından çekilen Universal filmi 1925 yapımı “The Phantom of the Opera-Operadaki Hayalet”, Gaston Leroux’nun aynı adlı eserinden uyarlanmıştı. Filmin diğer yönetmenleriyse Lon Chaney, Ernst Laemmle ve Edward Sedgwick’di. Filmde, renklendirilmiş bölümler vardı. 1934 yılında Metro-Goldwyn-Mayer, William K. Howard’ın yönettiği “The Cat and the Fiddle-Kedi ve Dalavere” müzikal filminde renkli bölümler kullanmıştı. İlk renkli film konusunda tartışmalar var. “Technicolor” olarak çekilen ilk film Rouben Mamoulian’ın 1935’te RKO için çektiği “Becky Sharp” filmiydi. İnsana, sonradan bilgisayarla renklendirilmiş filmlerin tadını veriyordu Mamoulian’ın bu filmi. 1936 yapımı Lloyd Corrigan’ın “Dancing Pirate” (Korsan Dansçı) filmi de ilk renkli filmler arasındaydı. Daha doğrusu, “technicolor” tekniğinin tam anlamıyla denendiği ilk filmdi bu. 1938’de Michael Curtiz-William Keighley ikilisinin ortak yönettikleri “The Adventures of Robin Hood-Vatan Kurtaran Aslan”, baştan sona renkli çekilen ilk filmlerden. Warner Bros yapımı bu film, 8 Kasım 1939’da ülkemizde gösterime girmişti. 1939’da Victor Fleming’in başında olduğu yönetmenler grubu “The Wizard of Oz-Oz Büyücüsü”nü çekti. Filmin diğer yönetmenleriyse Mervyn LeRoy, Richard Thorpe ve King Vidor’du. Oz dünyası renkli yansıyordu perdeye. “Oz Büyücüsü”, Metro-Goldwyn-Mayer yapımıydı. Fleming, yine aynı yıl “Gone with the Wind-Rüzgar Gibi Geçti”yi tümüyle renkli çekti. Amerika’daki iç savaşı anlatan bu film, 1941’in ilk yılı Amerika’da gösterime girdi. “Rüzgar Gibi Geçti” de Metro-Goldwn-Mayer ortaklığıyla çekilmişti. Renkli filmleri başlatan “Technicolor”da, üç renk üst üste getirilip “teknik renk” elde ediliyordu. “Rüzgar Gibi Geçti”den sonra gelişen “technicolor”da perdede renkler büyü saçıyordu. Gökyüzünün mavisi, sarımsı-turumcumsu topraklar, kopkoyu yeşil renk ve birçok renk koyu tonda yansıyordu perdeye. Ama, daha sonraki yıllarda renklerin kendi tonları fark edilmeye başlandı. İlk “technicolor” çekilen film, Chester M. Franklin’in 1922’de çektiği “The Toll of the Sea” (Denizin Çanı) filmiydi. Daha saniyede 24 kare daha bulumadığı için film hızlı akıyordu. İlk renkli çizgi filmse, Walt Disney’in 1932’de yapıtığı “Flowers and Trees-Çiçekler ve Ağaçlar”ıydı. “Panavision”un ortaya çıkmasıyla sinemanın kaderi de değişti sayılır. 1954’te, sinemaskop filmlerin çoğalmasıyla geniş açılı objektifler üreten “Panavision”, öyle gelişmeler sağladı ki, artık sinemaskop filmler, 35mm filmlere de basılabiliyordu. Sadece bunlar değil, renk konusunda da gelişme sağladı ve “technicolor”un üç şeritli filminden tek şeritli filme geçildi. Yönetmenler, özgürce renkler üzerinde oynayabilirdi. Hatta, gelişen mercek ve filltrelerle yönetmenlerin ufukları da açıldı. Öncelikle 1960’lı yıllarda. 1970’ler bir devrim oldu kamera ve aksesuvarları açısından.

Genişperdenin büyüsü…

Sinemanın ilk “CinemaScope” (sinemaskop) film, 1953 yılında Henry Koster’in yönettiği “The Robe-Zincirli Köle”yle gerçekleşti. Sinemaskop, 1953’ten 1967’ye kadar 2:66 formatındaydı. Neredeyse negatifler, 35mm filmlerin iki katıydı ve her şey zorlu oluyordu. Sinemaskop teknik 2:35 formatına çekilmeye başlanınca 35mm filme basılabildi. Projeksiyonun önüne objektif takılınca sıkışan görüntüler açılıyordu ve görüntü genişliyordu. “Zincirli Köle”nin yapımını Fox stüdyosu üstlenmişti. “Cinerama” da aynı zamanlarda ortaya çıkmıştı Hollywood’da. Sinemaskop gösterimlerde sinema perdesi uzunlamasına yatay ve hafifçe içe doğru da yayvandır. Görüntü bu perdenin üzerine düştüğünde derinlik duygusu yaşanıyor. Sinemaskopun rakibi “Cinerama”, 12 projektörün yarım küre şeklindeki bir perdeye yansıtılan görüntü dizisi sonucunda doğmuştu. Arka taraf hariç, başınızı çevirdiğiniz yerde görüntüyü “panoramik” olarak seyrediyordunuz. Bu tekniğe benzer deneme ilk önce Fransız yönetmen Abel Gance’ın 1927 yapımı “Napoleon-Napolyon” filmiyle ortaya çıkmıştı. Hollywood’da ilk “cinerama” filmi 1962 yılı yapımı “How the West was Won-Batı Nasıl Kazandı” westerniydi. Filmi Henry Hataway, John Ford ve George Marshall yönetmişti. Filmin kameramanlıklarını da William H. Daniels, Milton R. Krasner, Charles Lang ve Joseph LaShelle yapmıştı. “Batı Nasıl Kazandı” filminin yapımını Metro-Goldwyn-Mayer üstlenmişti. İlk cinerama denemesi 1952’de “This is Cinerama-İşte Cinerama”yla başlamıştı. Cinerama, genel olarak 2:71 formatındaydı. Ama, “Batı Nasıl Kazandı” westerni 2:89 formatındaydı. Bu filmi televizyon ekranında izlediğinizde yukarıdan aşağıya belli belirsiz aralıklı iki siyah çizgiyi de fark ediyorsunuz. Cinerama, aslında sinema salonlarında reklam filmleri göstermek için bulunmuştu. Hep üzerinde araştırmalar yapılan “üç boyutlu” (3D) filmlerin “altın çağı”, sinemaskop tekniğinin ortaya çıkmasıyla doğrudan “üç boyutlu” filmler yapılmaya başlandı. Yoğun olarak 1952-55 arasında. Arch Oboler’ın yönettiği 1952 yapımı “Bwana Devil” (Şeytan Bwana), ilk uzun metrajlı “üç boyutlu” filmdi. Sessiz dönemde, 1922’de “Power of Love” (Aşkan Gücü) sinemanın ilk “üç boyutlu” filmi kabûl ediliyor kimi otoritelerce. Bu filmi United Artists dağıtmış. Teknoloji gelişmeye başlayınca günümüzde “üç boyutlu” filmler hareketlenmeye başladı. IMAX diye adlandırılan “üç boyutlu” devasa gösterim imkânları da doğdu.

Sinema ışığın müziğidir…

Fransız usta Abel Gance, öncü filmleriyle sinemaya çok şey kattı. Sinemanın önemli yönetmenlerinden Gance, 25 Ekim 1889’da Paris’te doğdu, 10 Kasım 1981’de yine Paris’te öldü. Avantgard, yani öncü Fransız sinemasının Georges Melies’le beraber ilk önemli yaratıcı yönetmenlerinden biri olan Gance, sinemayı ışığın müziği olarak tanımlamıştı. Kurgu ve kameranın farkına varan bu büyük usta, notaların yerini pelikülde harekete dönüşen görüntülerin aldığını belirtiyordu. Sinemada tekniğin devrimcisi olarak anılan ve avangard sinemanın içerisinde yer alan Gance, “empresyonist/izlenimci” bir yönetmen. Gance, sinemanın bir ticari mal olmasına da karşıydı. Çünkü sinema bir sanattı. Gance’ın, kurgu dili olarak da sinemaya katkıları oldu. 1922 yapımı “La Roue-Tekerlek” adlı sessiz filminde, hız kullanımı olmadan bir lokomotifin sürekli artan hızını görüntü olarak yansıtabildi. Gance, “Tekerlek” filminde tam dört kameraman kullanmıştı. Filmin kurgusunu kendisiyle beraber Margueritte Beauge yaptı. Gance bu filminde bir makinisti ve ailesini melodramatik bir dille anlattı. Bu filmde bir lokomotifin hızla yol alışını çarpıcı bir görsellikle yansıyordu. Burada “kontrast montaj/karşıt kurgu” tekniği denilen, ancak perdede görülünce anlamlaşacak bir yeni kurgu tekniği denedi. Öyle ki, lokomotifin hızla gidişini seyirci gerçekliğe yakın bir hızla algılıyor perdede. Gance, kurgu anlamında Ayzenştayn’ın filmlerini takip ediyordu. “Tekerlek” filminde “bindirme” tekniği denilen, görüntüleri üst üste yansıttı “gerçeküstücü” sinemacılar gibi. Bu filmde, inanılmaz kurgu denemeleri de vardı. Gance, sinemada hep yeni bir şeyler denedi. İlk filmini çekebilmek için başka yönetmenlere senaryolar yazdı ve sürekli kısa filmler çekti. Kısa filmlerde yaptığı denemeler, sinemasına katkıda bulundu. İlk defa “öznel bakışı” bu kısa filmlerinde buldu. Karakterlerin bakış açılarıyla olayları yansıtabildi bu teknikle. Gance, 1. Dünya Savaşı boyunca, Fransız Ordusu için propaganda filmleri de çekti. İlk önemli çıkışını 1919’da “J’Accuse-İtham Ediyorum”la yaptı. Bu filmin yapımcısı devlet olduğu halde, savaş karşıtı bir film çıktı ortaya. Gance, 1929’dan sonra sesli filmler çekmeye başladı. Avrupa’nın çok kötüye gidişinden (faşizmin ayak seslerinin duyulamasından) karamsarlığa kapıldı ve filmlerine kötümser hava hakim olmaya başladı.

Hep “ilk”leri yaşadı…

Georges Méliès… Sinemanın ilk dahisi. Çünkü, sinema sanatında “trük” denilen “hile”leri ilk o buldu. Sinemada yaratılan birçok “özel efekt”te onun imzası vardı. Hayatı boyunca 531 film çeken Méliès, Paris’te bir garda yoksulluk içinde öldü. Ölümüyle bile bir ilki gerçekleştirdi Méliès. Bu dahi sinemacı, sinemanın geleceğini de görmüştü.

O, her şeyi denedi. İlk bilimkuguyu, ilk korku filmini çekti, filmlerin karelerini boyayarak renkli filmi denedi. Sinemada geçeküstücülüğü buldu. “Örtü” denilen “hile”leri denedi. Bu teknikle, kamera sanki bir dürbünle ya da kapı kilidinden bakıyormuş izlenimini yaratıyor. Bu önemli buluş sinemada “kaş” denilen tekniği geliştirdi. Méliès, “stop motion”u da buldu. Bu teknikte, kamerayla önce tek bir hareket filme alınıyor, daha sonra maket biraz hareket ettirilip bir sonraki kare çekiliyordu. Méliès, “stop trick” denilen tekniği de tam anlamıyla tesadüfen buldu. Çalışırken kamerası bir çalışıp bir durunca merak edip filmleri banyo ettiren Méliès, görüntüleri seyrettikten sonra çok etkileniyor. Keşfedilen bu teknik şöyle açıklanabilir: Kamera, bir nesnenin filmini çekerken durduruluyor ve filmi çekilmekte olan nesne kameranın görüş açısından çıkarıldıktan sonra kamera tekrar çalıştırılıyordu. Bununla seyirciye, filmdeki nesnenin ansızın ortadan kaybolduğu, değişime uğradığı izlenimi verilmek isteniyordu. Melies, “bindirme” tekniğini de buldu. Bu teknikte, çekilen görüntüler üzerine yeniden görüntü çekiliyordu. Méliès, rüya ve kâbus sahnelerinde bu hileyi kullandı. Bu teknikten yola çıkarak “zincirleme” denilen tekniği de buldu Méliès. Sinemanın vazgeçilmez tekniklerinden biri de “kararma/açılma”dır. Méliès bu tekniği de bulmuştur. Bir illüzyonist ve tiyatrocu olan Méliès, bu yönlerini sinemaya yansıtabildi. O, gerçekten sinemanın ilk büyücüsü ve fantastik ustasıydı. Méliès, 8 Kasım 1861’de Paris’te doğdu, 21 Ocak 1938’de yoksulluk içinde yine Paris’te öldü. Ailesi ayakkabıcıydı. Méliès’in tam adı Maries-Georges-Jean Méliès’ti. Bu büyük sinemacı, illüzyonistlik yaptığı Houdin Tiyatrosu’nun sahibiydi. Lumière kardeşler “sinematografi”yi bulunca, Méliès, bu yeni buluşa ilgi gösterdi. Méliès, Lumiere kardeşlerden kameralarını ona satmasını istedi, ama kardeşler kabûl etmedi. Londra’dan Edison’ın buluşu “kinetoskop”u satın alan Méliès, birçok kısa film çekti. 1902’de, Jules Verne ve H. G. Wells’in bilimkurgu kitaplarından “Le Voyage dans la Lune-Aya Seyahat”ini sinemaya uyarladı. Filmin başrolünde de Méliès oynadı. Méliès, bu bilimkurgu filmini New York’ta da göstermiş ve gişe başarısına ulaşmıştı. Ama, Amerikalılar Méliès’e hiç para ödemediler. Méliès, çok az kazandığı parayı hep sinemaya yatırdı ve denemelerinde kullandı. Bu yüzden pek parası olmadı. Star Film adını verdiği stüdyosunda yönetmenlik, oyunculuk, senaristlik, makyözlük, dekorculuk, montajcılık, özel efektçilik ve birçok görev yaptı. Sinemanın büyücüsü Méliès, Verne’den 1907’de “20.000 Lieues Sous en Les Mers-Denizaltında 20.000 Fersah”ı da uyarladı.

Méliès, “mizansen kurgusu” denilen bir anlatım tekniğini de sinemaya armağan etti. Bu deneyim, tiyatroculuğundan geliyordu. Tiyatrosunda sahneleri ayrı ayrı çekerek onları montajla birbirine yapıştırdı. Bu buluş, teatral olsa da sinemada sonradan gelen yönetmenlerin önünü açtı. Méliès, bilimkurgu gibi korku sinemasında da ilk örneği verdi. 1889’da “Le Diable au Cauvent-Manastırdaki Şeytan”ı çekti. Korku sinemasında bu filmde keşfedilen motifler kullanılmaya başlandı sonraları. Gotik ortaçağ manastırları, mezarlar, yarasa şeklinde şeytan ve vampir gibi motifler sinemacılara ilham verdi. Méliès, 1886’da Houdin Tiyatrosu’nda ilk filmlerinden birini çekmeye başladı. “Escamotage d’une Dame Chez Robert Houdin-Robert Houdin’de Bir Kadının El Çabukluğuyla Gözden Kaybedilişi”ydi bu film. Méliès, filmlerini yaratırken, panayırları hayal ediyordu. Bu yüzden belki de, hiç akla gelmeyecek teknikleri denedi. Méliès, sadece fantastik ve komedi filmleri yapmadı. Gerçekçi ve politik filmleri de vardı. 1899’da “L’Affaire Dreyfus-Dreyfus Davası”nı çekti. Méliès’in “La Civilization a Travers les Ages-Çağlar Boyunca Medeniyet”, yüzyıllar geçse de uygarlaşamayan toplumlardaki hoşgörüsüzlüğe ve şiddete karşı yaptığı bir filmiydi. 1905’te Méliès ilk “yol filmi”ni de çekmişti, “Le Raid Paris-Monte Carlo en Deux Heures-İki Saat İçinde Paris-Monte Carlo” filmiyle.

Dışavurumcu Caligari…

24 Nisan 1873’te doğan ve 17 Temmuz 1938’de ölen Robert Wiene, dışavurumcu (ekspresyonist) akımın yaratıcılarındandı. Üzerinde durmamız gereken filmi, korku sinemasının da temellerini atan 1919 yapımı “Das Kabinett des Dr. Caligari-Dr. Caligari’nin Muayenehanesi…” Kullanılan mekanlar, dekorlar, kostümler ve abartılı oyunculuk hemen göze çarpıyor. Bu filme değinmeden önce, dışavurumculuğu anlamak gerekiyor. Almanya’da doğan bu akım, Alman karamsarlığıyla da buluşuyor. Natüralist ve empresyonist (izlenimci) estetiklerin tam karşıtı olan dışavurumculuk, daha çok iç dünyaya ilgi duyan bir modern akım. Karamsarlık, ruh sıkıntısı, çıkışsızlık dış mekânlarda tuhaf bir görsellikle yansımasını bulur. Görüntüler, dekorlar biçim bozumuna uğratılır. Her şey devasa ve çarpıktır. Dışavurumculuk, Alman toplumunun depresyonundan beslendi. Orada karamsarlık ve geleceğe dair umutsuzluk vardır. Dışavurumcular sanayi devrimine, maddeciliğe ve burjuva ahlâkına karşı dururken, insanın derinine inmiş, hayal ve rüya dünyası yaratmıştır. Kullandıkları ışık düzenlemelerinde gölgeler dramatik anlatıma önemli katkılarda buldu. Dışavurumculuğun, ışık düzenlemeleri ve iç dünyanın zenginliğini yansıttığından dolayı 1940’larda kara filmlere ilham vermiştir. Dışavurumculuğun bir özelliği de, kamera mercekleriyle görüntüleri bozarak perspektifi yok etmesi.

“Dr. Caligari’nin Muayenehanesi” filmi aslında, Almanya’nın 1. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmasının ve toplumsal içekapanıklığın dışavurumunun filmidir. Parçalanmış ve dağılmış toplumun, depresyonla içe dönmesi, umutsuzluk, karamsarlık ve ruhsal çöküntüsü yansır filmde. “Dr. Caligari”, ideolojik bir ilk film olarak da değerlendiriliyor. Bir akıl hastanesinin yöneticisi Dr. Caligari, Cesare adındaki bir genci hipnotize eder ve sonra da onu bir fuarda teşhir eder. Ardından Dr. Caligari, genci geceleri cinayet işlemeye zorlar. Bu film, gerçekten de yenilmiş Alman toplumunun tüm ruhsal yönlerini dışavuran bir yapıttır.

Griffith anlatısı…

22 Ocak 1875’te doğan ve 23 Temmuz 1948’de ölen David Wark Griffith’in sinemasının temelinde roman tekniği, daha doğrusu anlatımı vardır. Griffith sinemasının en önemli özelliği betimlemeli (düzdeğişmeceli) anlatımıdır. Bir hikâyenin bir girişi, gelişimi ve sonucu vardır. Griffith, Sergey Ayzenştayn’ın kurgusundan ve gerçeküstücülerin metaforik (eğretilemeli) anlatımlarına uzak durdu. Griffith’e göre, bir görüntüde ne görünüyorsa anlam odur. Buna şöyle örnek vermek gerekebilir: Griffith, bir insanı genel çekimden boy çekimine, ardın da yakın çekimine “kesme” (cut) yaparak gösterir. Bu “kesme” denilen kurguyla betimleme yaratılır ve başkaca da bir anlamı yoktur. Griffith’in 1916’da çektiği “Intolerance-Hoşgörüsüzlük”teki mahkeme sahnesindeki çekimler çok önemlidir. Tutuklu kocası Boy’un duruşmasını izleyen Dear One’ın ruh halini Griffith birkaç “kesme”yle yansıtır. Peş peşe yakın çekimler yapar. Dear One, korku ve endişeyle kararı beklerken yakın çekimle yüzü ve elleri gösterilir. Griffith bunu böyle yaparken, seyircisini hem karakterle özdeşleştiriyor hem de geciktirim yaparak gerilim duygusunu arttırıyor.

Griffith’in sinemasında seyircinin atmosferin içine girebilmesi için başkarakterlerle özdeşleşmesi de gerekiyor. Griffith, üç bin yıllık anlatım geleneğinden beslendi. Aristo formel mantığıyla filmlerini kurdu. Bu anlatıda bir eğri, en baştan finale kadar dramatik bir eğri oluşturur. Eğrinin bazı noktalarında “gerilim” olur ve seyirci “katharsis”e uğrar. Yani zihinsel anlamda boşalır ve finalde tam bir rahatlama yaşar. Bir de Griffith, “koşut” ve “çapraz” kurguları buldu. Koşut kurguda, iki farklı olay iç içe anlatılıyor. Çapraz kurguda, iki olaydan daha fazla olay iç içe geçirilerek seyirciye yansıtılıyor. Elbette “leit motif”ler de var. Bazı “şey”ler sürekli tekrarlanır bu teknikte. Griffth, Charlie Chaplin, Mary Picford ve Douglas Fairbanks’le beraber Hollywood’da 1919’da United Artists (Büyük Sanatçılar) film stüdyosunun kurucularındandı.

Gerçektüstücü dünya…

22 Şubat 1900’de doğan İspanyol yönetmen Luis Bunuel, 29 Temmuz 1983’te öldü. Gerçeküstücü sinemanın yaratıcısıydı. İlk filmi “Un Chien Andalou-Endülüs Köpeği”ni 1929’da çekti. Senaryoyu ressam Salvador Dali’yle yazan Bunuel, bu ilk gerçeküstücü (sürrealist) filmle seyircilerden büyük tepki almıştı. Filmleriyle, faşizme ve burjuvaziye karşı mücadele veren Bunuel’in filminde simgesel anlatım ağırlıkta olduğundan seyirciler anlam yaratmada çok zorlanmışlar. Filmin girişinde, bulut ayı keserken, yakın plânla usturalı el de kadının gözünü keser. Bu metafor hiç anlaşılamamış ve tiksinti verici olarak değerlendirilmiş zamanında. Bunuel, burjuva değerlerinin yıkılması için, sanatta ve hayatta ilk filmindeki gibi şok edici anların olmasını istiyor. Gerçeküstücülük onun için bir yöntem. Gerçekliğe ancak düş aracılığıyla ulaşılır. Bunuel’in anarşist bu ilk filminde ortaya çıkan sonuç, liberal özgürleşmenin ötesinde özgürleşmek. Gerçeküstücü estetik insanda bir rüyadaymış izlenimi uyandırıyor. Gerçeküstücülük, biçimsel olarak da diğer anlatılardan farklıdır. Ara yazıların olması, üst üste binen görüntüler (zincirleme), metaforik anlatım, kararma-açılma tekniği, bindirme, örtüleme gibi kurgu çeşitleri vardır. 1930 yapımı “L’Age d’Or-Altın Çağ”da Bunuel, burjuvaziyi tüm çıplaklığıyla perdeye yansıtır. Filmin girişi şok edicidir. Çünkü film, akrepleri anlatan bir belgeselle başlıyor. Genç akrepler, yaşlı akreplerle savaşa hazırlanıyorlar. Yani sınıfsal bir savaş başlıyor. Yeni değerler eskilerin yerini alacaktır. İnsanı yabancılaştıran burjuva değerlerini yerden yere vuran Bunuel, burjuvaların ikiyüzlülüğünü de seyircisine gösteriyor. Burjuvalar, kendi iç sorunlarıyla çok ilgilenirler. Varlıklarını sürdürebilmek için faşistlerle bile işbirliği yapan burjuvalar, kendi çıkarları dışında aslında hiçbir şeyle ilgilenmiyorlardı.

Montajı keşfediş…

Sergey M. Ayzenştayn (Sergei Mihailovich Einsenstein), 23 Ocak 1889’da Letonya’nın başkenti Riga’da doğdu, 10 Şubat 1948’de Moskova’da öldü. Ayzenştayn, mühendis olmasından dolayı öncelikle sinemanın teknik yönleri üzerine birçok denemeler yaptı. Montajı keşfetti. Ustanın en önemli filmi, 1925 yapımı siyah-beyaz ve sessiz “Bronyenosyets Potyomkin-Potemkin Zırhlısı” filmiydi. Bu film, sadece konusu açısından değil, anlatım dili açısından da çarpıcı bir yapıttır. Rusya’nın Karadeniz filosuna bağlı savaş gemisi Potemkin’de, mürettebatın Çar rejiminin subaylarına karşı başlattıkları bir ayaklanmanın sonunda gemiyi ele geçirmeleri ve sonrasında gelişen olaylar anlatılıyor. Ayzenştayn bu filmindeki Odessa Merdivenleri, sinema tarihinde üzerinde en çok yazılan ve konuşulan sahne oldu. Çar askerlerinin katliamı sürerken, bir bebek arabası merdivenlerden aşağı doğru giderken, gerilim de üst noktaya çıkıyordu. Ama, belki de en önemlisi bu uzun sekanstaki kurgu diliydi. Ayzenştayn, buradaki kurguyu bir beste yapar gibi yapmıştı. Ayzenştayn’ın burada denediği kurgu biçimi müzik terimleriyle ifadelendiriliyor. “Minör” (küçük) ve “majör” (büyük) parçalar iç içe geçerken, gerilim duygusu da üst noktaya çıkıyordu Odessa Merdivenleri’nde. Ayzenştayn’ın birçok filmi için “minör” ve “majör” terimleri kullanılıyor. Hatta, Ayzenştany’ın kurgu diliyle beste yapılacağı bile söyleniyor. Ayzenştayn’ın 1924 yapımı “Stachka-Grev” filmi de Ekim Devrimi’nin hizmetindeydi. Greve giden işçilerin Çar askerlerince katledilişini anlatan bu film de kurgu diliyle yol gösterici. “Grev” filminde, unutulmaz ve etkileyici bir sekans vardı: Halkın, atlı askerlerce arazide kıyıma uğratıldığı bölümle mezbaha sahnesi üst üste bindirilmiş görüntülerle yansıtılıyordu. Köylülerin katliamıyla mezbahada boğazlanan hayvanlar arasında metafor yapılıyordu. Bir başka sekansta, askerler kasaturalı tüfekleriyle halka cefa verirken, başka bir sahnede zengin bir adam meyveyi sıkacağa yerleştirir ve meyvenin suyunu çıkartır. Ayzenştayn’ın filmlerinde metaforlar çok güçlüydüler ve sinema diline çok şey kattılar.

Doğuştan dahi…

Orson Welles, 1915’te Winconsin’de doğdu, 10 Ekim 1985’te Kaliforniya-Hollywood’da öldü. Welles, Herman J. Mankiewicz’le ortak yazdığı senaryodan 1941’de çektiği siyah-beyaz “Citizen Kane-Yurttaş Kane”, her yönüyle bir olay filmdir. Hem anlattıklarıyla hem de sanatsal diliyle. Welles’in yirmi altı yaşında çektiği bu film, sinema tarihi içindeki soruşturmalarda tüm zamanların en iyi filmi oldu hep. Filmde kısaca, bir basın imparatorunun hayatı geriye dönüşlerle anlatılıyordu. Gazete patronu Charles Foster Kane’in ölürken söylediği bir son söz vardır. Kane, “rosebud” der. Yani “goncagül…” Kimse bunun anlamını bilmez. Bir gazeteci bu kelimenin anlamının peşine düşer ve dışarıya karşı çok güçlü, ama zavallı bir adamın hikâyesiyle karşılaşır. Welles’in anlatım dili çok çarpıcıdır. Film, şimdiki zamanı, gazetecinin araştırmalarıyla yansıtırken, geriye dönüşleri de belli bir sırayla yansıtmıyor. Hangi tanık neyi anlatıyorsa film onu gösteriyor. Böyle olunca seyirci parçaları birbirine ekleyip bir bütünlük oluşturuyor zihinsel olarak. Bu filme bir kişi karşı çıktı: Amerika’nın basın imparatoru William Randolph Hearts… Çünkü, filmde anlatılanların kendi hayatına benzediğini öne sürdü. Filmi yapan RKO şirketi, gelen baskılara dayanamayarak filmin kurgusuyla oynadı.

Öncelikle bu film, 1940’lardan başlayarak günümüze kadar birçok sinemacıyı etkiledi. Filmin kurgusunun şaşırtıcılığıyla beraber, teknik yönleriyle de etkilemiştir sinemacıları. Filmin görüntü yönetmeni Gregg Toland’ın kamerası da sinemada devrim yarattı. Öncelikle kullandığı objektiflerle. Bunlar bir ilk olduğu için, çekimlere deneysel olarak bile yaklaşıldı. Kameraman Toland, bugün çok basit olan teknik işlemler yapmıştı filmde. Kamerada kısa odak uzaklıklı objektifler kullanarak “alan derinliği” yarattı. Bu teknik durum, Rönesans’taki “perspektif”in bulunuşu kadar önemliydi. “Yurttaş Kane” filmine kadar görüntüde derinlik duygusu belirgin değildi. Aslında bu olay, basit bir teknik gelişim değil, gerçekliğin yeniden yorumlanması için de sanat estetisyenlerine yeni bakış açıları verdi. Sinemada gerçekçi geleneğin “Yurttaş Kane”le başladığı söyleniyor hep. Bu teknikle, mekânların (uzamların) bütünlüğü sağlandığı ve kurguyla gerçekliğe müdahale edilemediği için, seyirci gerçekliği yorumlayabiliyordu. Welles’in bu önemli filminin bir diğer özelliği, “dışavurumcu” estetiği de yetkin bir dille perdeye yansıtabilmesiydi. Özellikle ışık düzenlemeleriyle. Gölgeler ve derinliği hissettiren ışık düzenlemeleriyle, karakterlerin ruh hali perdeye yansıyabiliyordu böylelikle.

(24 Ağustos 2009)

Ali Erden

1970’lerin başında kurduğu ‘Millî Sinema’ akımıyla Yeşilçam’ın tarihine damgasını vuran öncü yönetmen Yücel Çakmaklı, tedavi görmekte olduğu Çapa Tıp Fakültesi’nde dün hayata vedâ etti. 9 Temmuz günü ağır bir kalp ameliyatı geçiren sanatçı, bu operasyon sonrası yaşadığı tıbbî komplikasyonlar nedeniyle o tarihten beri gözetim altında tutuluyordu.

1970’lerin başlarında kurduğu “Millî Sinema” akımı ve bu akımın temel ilkelerine bağlı kalarak çektiği öncü nitelikteki sinema-televizyon filmleriyle Yeşilçam’ın tarihine damgasını vuran ünlü yönetmen Yücel Çakmaklı, yakalandığı rahatsızlıktan kurtulamayarak dün öğleden sonra hayata vedâ etti. 72 yaşındaki Çakmaklı, yaklaşık bir buçuk ay önce ağır bir kalp ameliyatı geçirmişti ve o tarihten bu yana da tıbbî gözetim altında tutulmaktaydı.

Ameliyat Sonrası Komplikasyonları Yenemedi

Artan sağlık sorunlarından dolayı yaz başında geniş çaplı bir kontrolden geçen Yücel Çakmaklı’ya “üç kalp damarının tıkalı olduğu” teşhisi konulmuş ve sanatçı 9 Temmuz Perşembe günü İstanbul-Medipol Hastanesi’nde kalp cerrahı Prof. Dr. Bingür Sönmez başkanlığındaki bir ekip tarafından ameliyat edilmişti. Bu ameliyatta, Çakmaklı’nın hemen hemen bütünüyle tıkanmış durumdaki kalp damarları değiştirildi ve yanı sıra da düzenli çalışmayan kalp kapakçığına onarım yapıldı.

Ameliyatın oldukça başarılı geçmesine karşılık, solunum ve böbrek yetmezliği gibi diğer sağlık sorunları nedeniyle toparlanmakta güçlük çeken ünlü yönetmenin durumu ilerleyen günlerde gitgide kötüleşti. Ameliyat sonrasında kısa bir süreliğine “yoğun bakım” ünitesinden normal servise alınmasına rağmen, genel sağlık tablosunun kötüleşmesi nedeniyle iki hafta kadar önce bir kez daha yoğun bakıma aktarılan Çakmaklı, son olarak geçen Perşembe günü ailesi tarafından, bir ayı aşkın bir süredir yatmakta olduğu Medipol Hastanesi’nden Çapa Tıp Fakültesi’ne nakledildi. Burada da uygulanan tedavilere olumlu cevap vermeyen Çakmaklı, son bir kaç günü “derin koma” durumunda geçirerek dün saat 16:30 sularında hayata veda etti.

Sanatçının ölümü üzerine Yeni Şafak’a bir açıklama yapan oğlu Bahadır Çakmaklı, “Sevgili babamızın bu badireyi atlatıp yeniden işine ve sevenlerinin arasına dönebilmesi için tıbbın bütün imkânlarını seferber ettik, doktorlar da yapılması gereken her ne varsa iyi niyetle yaptılar. Ancak, kendisinin ilerlemiş yaşına bağlı bazı kronik sağlık sorunları mevcuttu. Hastaneye yatmasına vesile olan kalp ameliyatı büyük oranda başarılı geçmişti, ancak solunum ve böbrek yetmezliği kaynaklı diğer sorunları, onun nekahet devresinde kendisini toparlamasına bir türlü izin vermedi. İnanmış insanlar olarak, biz de bu sonucu Yüce Yaratıcı’nın takdiri olarak kabul ediyor ve şu mübarek Ramazan ayında kendisi için bütün sevenlerinden dua bekliyoruz” diye konuştu.

Çakmaklı’nın cenazesi, 25 Ağustos Salı günü İstanbul-Fatih Camii’nde kılınacak öğle ve cenaze namazını müteakip, ailenin belirleyeceği bir kabristanda toprağa verilecek.

Daima “İlk”lerin Yönetmeni Oldu

1937 yılında Afyon’un Bolvadin ilçesinde dünyaya gelen Yücel Çakmaklı, 1959’da İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Enstitüsü’nden mezun oldu. Mesleğe 1963’de, askerlik hizmetini tamamladıktan hemen sonra dönemin önde gelen gazetelerinden Yeni İstanbul’da film eleştirileri yazarak başlayan Çakmaklı, diğer yandan da uzunca bir süre Erman Film Stüdyoları’nda yönetmen asistanı olarak çalıştı. 1968’e kadar 50 dolayında filmde Dr. Arşevir Alyanak, Osman Seden ve Orhan Aksoy gibi yönetmenlere asistanlık yapan sanatçı, bütünüyle kendisinin yönettiği ilk çalışması olan “Kâbe Yolları”nı (belgesel film) 1968 yılında çekti ve aynı yıl da Elif Film şirketini kurdu. Sonraki yıllarda kendine özgü ideolojik-estetik çizgisiyle Türk sinema tarihine geçen bu öncü şirketin bünyesinde, uzun süredir teorik temellerini attığı “Millî Sinema” akımının ilk örneklerini vermeye başlayan Çakmaklı, söz konusu akımı başlatan 1970 yapımı “Birleşen Yollar” ile o dönemde Türk sinema çevrelerinde büyük tartışmalara yol açtı. Yeşilçam’ın sultanı Türkan Şoray’ın beyazperdede ilk kez “baş örtülü” olarak göründüğü film olan “Birleşen Yollar”, millî ve manevî değerlere saygı çerçevesinde senaryolar üzerinden ilerleyen “Millî Sinema” akımının da başlatıcısı olarak tarihe geçti.

Yeşilçam ortamında tek başına verdiği çetin çeviz bir mücadeleyle, 1972’de “Zehra” ve “Çile”, 1973’de “Oğlum Osman”, 1974’de “Memleketim”, “Kızım Ayşe”, “Garip Kuş” ve “Diriliş” gibi çok tartışılan, manevî mesajları ağırlıkta filmler çeken Çakmaklı, sektörde elde ettiği büyük başarı ve kazandığı yüksek saygınlık nedeniyle, o dönemde yeni yeni gelişen TRT kurumunun da dikkatini çeken bir sanatçı oldu.

1975-1990 yılları arasında TRT için birbirinden başarılı televizyon dizileri ve filmlere imza atan sanatçı, Türk sinemasına, aralarında “Çok Sesli Bir Ölüm”, “Çözülme” “Denizin Kanı”, “Küçük Ağa”, “Osmancık”, “Dördüncü Murad”, “Aliş ile Zeynep” ve “Hacı Arif Bey”in de yer aldığı pek çok unutulmaz yapım kazandırdı.

Çakmaklı, 1990’ların başına kadar ağırlıklı olarak TRT kurumu adına projeler gerekleştirdikten sonra, o dönemde, yeni kurulan Feza Film Şirketi’nin çağrısına uyarak beyazperdeye iddialı bir dönüş yaptı ve “Minyeli Abdullah”ı (1989) çekti. Yazar Hekimoğlu İsmail’in popüler bir romanından uyarlanan ve Diktatör Nasır döneminde Mısır’da yaşayan dindar bir adamın uğradığı siyasî baskıları anlatan bu yapıt, sinemayla ilişkileri öteden beri son derece sınırlı olan muhafazakâr kesimin yurdun dört bir köşesinde salonlara akın etmesini sağlayarak gerçek anlamda bir toplumsal çığır açtı; aynı zamanda elde ettiği büyük gişe başarısıyla da gösterime girdiği yılın en çok izlenen filmi oldu. Çakmaklı, uzun bir aradan sonra yeniden döndüğü sinemada yakaladığı bu göz kamaştırıcı başarı üzerine, ertesi yıl “Minyeli Abdullah-2” adıyla bir devam bölümü çekti ve o film de ilkine yakın bir ilgiyle karşılandı. Popüler sinemanın dili ve estetiğiyle maneviyatçı bir dünya görüşünün başarıyla harmanlandığı bu yapıtlar, kimi tarafgir eleştirmenler tarafından yerden yere vurulduysa da her seferinde geniş bir kamuoyu ilgisiyle karşılanıp yapımcılarına hem ciddi boyutta maddî kazanç, hem de yüksek bir prestij sundular.

Öte yandan, tıpkı filmlerinin kahramanları gibi özel hayatında da ödünsüz bir dindar olan Çakmaklı’nın, gerek sinema gerekse televizyon dünyasında attığı bu cesur adımlar, yıllar içinde Türk sinema piyasasında onun ideolojik ve estetik çizgisini takip eden bir dizi genç yönetmenin yetişmesine de vesile olacaktı.

Son yıllarında aktif yönetmenlikten uzaklaşmasına karşın, özelliklere genç sinemacılara yol gösterici olarak sektörle ilişkilerini sürdüren Çakmaklı, 10 Temmuz 2008′de TBMM tarafından “Devlet Üstün Hizmet Madalyası”na lâyık görülmüş, 19 Ekim 2008’de de Kültür Bakanlığı tarafından kendisine Türk sinemasındaki 50 yıllık hizmetleri nedeniyle “Emek Ödülü” verilmişti.

Çakmaklı, Türk sinemasında hayatın temel meselelerine mistik-maneviyatçı bir perspektiften bakan ilk yönetmen olduğu gibi, yaklaşık on yıl boyunca sürdürdüğü sinema yazarlığındaki ideolojik-estetik yönelimiyle de yine “Türkiye’nin muhafazakâr çizgideki ilk sinema yazarı” unvanına sahipti.

Yeni Şafak yayın ailesi olarak kendisine Yüce Allah’tan sonsuz rahmet, yakınlarına ve sevenlerine de başsağlığı diliyoruz. Mekânı cennet olsun.

(23 Ağustos 2009)

Ali Murat Güven

Çocukken okuduğum ünlü masal yazarı Jean de La Fontaine’nin “La Fontaine’den Masallar” kitabını hiçbir zaman sevememiştim. Üstelik şu en meşhur masallarından birisi olan “Ağustos Böceği ve Karınca” masalını okuduğumda nasıl da öfkelendiğimi hatırlıyorum. İlkokul öğrenimim boyunca bu masal her fırsatta kutsal bir öğüt misâli tekrarlanıp durmuştu. Günün birinde Metin Demirtaş’ın “Tersinden Okunan Masallar” kitabını okuduğumda büyülenmiştim. Yüzümdeki kocaman gülümseme hâlâ hafızamda. Kitabın içindeki şu bölüm acayip hoşuma gitmişti; “Merak devrimci bir duygudur, diyor bir bilge. Çünkü değiştirir insanı, iyiye doğru. Kuşku da öyle… Bugüne değin kimi ünlü masalları okudunuz hep düzünden… İstedim ki benim yorumumla okuyasınız, bir de bu yüzünden.” O günlerden bu güne hep ve her alanda masalları tersinden okumaya çalıştım. Masalları tersinden okuyan ya da yeniden yazanlara hep büyük bir hayranlık duydum. Tıpkı Quentin Tarantino’nun son filmi Inglourious Basterds / Soysuzlar Çetesi ile tarihin tozlu sayfalarına meraklı bir çocuk dalıp bilgece yeniden yazmasına duyduğum hayranlık gibi…

Soysuzlar Çetesi’ni daha önceki işlerinde yaptığı gibi bölümlere ayıran (Bir Zamanlar Nazi İşgâli Altındaki Fransa, Soysuzlar Çetesi, Paris’te Alman Gecesi, Sinemada Çalışma ve Koca Surat’ın İntikamı) Tarantino, spagetti westernlere selâm etmeyi de sürdürüyor. Yönetmen yeni filminde her ne kadar eski alışkanlıklarını sürdürse de hem kendi filmlerine hem de sinema alemine taze bir nefes getiriyor. Ve başlıyor kendi masalını anlatmaya; Bir zamanlar Nazi işgâlinde bir Fransa varmış… İkinci Dünya Savaşı’nın artık ezberlediğimiz tarihsel iskeletine sadık kalan fakat o iskelete kendince bir elbise diken Tarantino göz alıcı bir sinema şaheseri yaratıyor. Zaten birçok yerde de ifade edildiği gibi film tarihle sinemayı kapıştırıyor ve sinemanın görkemli zaferiyle nihayete eriyor. Ayrıca filmde herkesin kendi diliyle konuşması ve dillerin sürekli değişmesi inanılmaz keyif veriyor. İngilizce, Fransızca, Almanca derken başımız dönüyor. Bir de Brad Pitt’in birkaç kelime İtalyanca konuşması sahnesi var ki yazarken aklıma geldikçe gülmekten kırılıyorum. Tabii filmdeki tek mizah, daha doğrusu kara mizah bununla sınırlı değil. Bir de Brad Pitt filmde oldukça az görünüyor onu da ekleyelim. Yani her ne kadar filmin reklâm kısmında Brad Pitt’in büyük etkisi olsa da film boyunca yönetmen sırtını Pitt’e dayamıyor. Zaten buna ihtiyacı da yok.

Yönetmenin Hitler ve yaltakçılarını bir sinema (!) içinde cayır cayır yakıp kül ettiğinden haberdarsınızdır ama filmin tek şaşırtıcı sahnesi bu değil. O yüzden filmi daha fazla açık edip heyecanı kaçırmayalım. Quentin Tarantino’nun Los Angeles’ta porno filmlere yer göstericiliği ile başlayan sinema serüveni artık zirvede. Seveni kadar sevmeyeni de had safhada olan yönetmene gelen en büyük eleştiri, film avcısı yönetmenin sinema konusundaki derin bilgisini, hatta birçok insanın hiç izlemediği filmleri belki de defalarca izlemesi ve onları kendi filmlerine uyarlaması. Bu kimilerine göre hırsızlık kimilerine de göre de otantiklik. Yeri gelmişken Altyazı Dergisi’nin Temmuz-Ağustos sayısındaki Jim Jarmush dosyasından alıntı yapayım. Dosyanın içinde Jim Jarmusch’un Movie Maker Dergisi’nde yayımlanan “Altın Kurallar”ı da Türkçeye çevrilmişti. Jarmusch’un 5 numaralı kuralını aynen aktarıyorum: “Hiçbir şey orijinal değildir. İlham uyandıran ya da hayal gücünüzü kamçılayan her şeyden çalıp çırpın. Eski filmleri yiyip yutun, yeni filmleri, müziği, kitapları, mimariyi, köprüleri, sokak levhalarını, ağaçları, bulutları, nehirleri, gölleri, ışığı ve gölgeleri yiyip yutun. Eğer bunu yaparsanız çıkardığınız iş (yaptığınız hırsızlık) otantik olur. Otantiklik paha biçilmezdir özgünlük diye bir şey ise yoktur. Hırsızlığınızı gizlemeye tenezzül etmeyin hatta gerekirse herkesin gözüne sokun. Her halükârda, Jean Juc Godard’ın ne dediğini hiçbir zaman unutmayın; bir şeyi nereden aldığınız değil onu nereye götürdüğünüz önemlidir.” Hırsızlık olayını tam anlamıyla gerçekleştiren -hatta orijinalleştiren-, fena halde dalgacı, şımarık, çok bilmiş ve çılgın yönetmen Quentin Tarantino olgunluk dönemi filmi Inglourious Basterds ile sahalara harika bir dönüş yapıyor. Soysuzlar Çetesi’nin emanetlerini çok ileriye taşıdığına da hiç şüphe yok.

(20 Ağustos 2009)

Gizem Ertürk

Birgün Gazetesi’nin 10 Ağustos 2009 tarihli sayısında, Zahit Atam’ın yaptığı “Mustafa Altıoklar’ın Hikayesi: Basın ve Linç” başlıklı söyleşide, Altıoklar sinema eleştirmenlerine yine veryansın ediyor; bu arada “Asansör”ün çalıntı olduğuna dair suçlamalar bahsinde benim ismimi anıyor. (Sadece ön adım geçiyor, ama sinema yazarları çevresinde hiç adaşım olmadığı için kimi kastettiği açık.) Beni neredeyse “müfteri” konumuna iten itham ve iddialarına karşılık, cevap hakkımı kullanarak aşağıdaki açıklamayı yapma ihtiyacı duyuyorum.

Gazetede tam sayfa yayımlanan söyleşinin önemli bir bölümü, yönetmenin toptan bir mağduriyet psikolojisi içinde basın tarafından linç edildiği, dışlandığı, görmezden gelindiği iddialarına ayrılmış. Bu konudaki en güçlü dayanağı da, “Asansör”e yöneltilen hırsızlık suçlamaları olmuş. Altıoklar’ın, filmleri eleştirmenler tarafından kıyasıya eleştirilmiş, ‘en kötü 10 Türk filmi’ listelerine alınmış, (söyleşi dizisinin başlığında belirtildiği gibi) “dertli” bir yönetmen olması ayrı bir konu. “Asansör”ün senaryosunun çalıntı olduğu gerçeği ise, tamamen ayrı ve daha ciddi bir mesele. Birinin varlığı ötekini dışlamaz.

“’Asansör’ filmi bir Fransız yazarın ‘Yırtıcıların Alacakaranlıkta Savaşı’ adlı bir romanından çok etkilenerek, ama o romanı alıp büyük oranda değiştirerek yapılmış bir filmdi” dedikten sonra şunları anlatıyor Altıoklar: “Filme konu olan [‘romanı konu alan’ demek istiyor] bir başka Belçika filmi varmış, ondan haberim bile yoktu. Ben filmin post-prodüksiyonunu bitirirken haberim oldu, Cine 5 göstermiş. Filmi çekerken o filmi görmemiştim bile. Filmi montajdan sonra izledim. Romanı birebir sinemaya aktarmışlardı. Film Cine 5’te yayınlanır yayınlanmaz bizim çok akıllı eleştirmenlerimiz şöyle bir başlık attı: ‘Yavuz Hırsız’. Ve bu 8 sütuna manşetti. Kişiliğime hakaret var, yaptığım işe hakaret var, esere hakaret var. Kim olduğunu hatırlamıyorum, günahını almayayım ama Necati gibi kalmış aklımda.”

Altıoklar doğru hatırlıyor, o yazıyı ben yazmıştım. Sekiz sütuna manşet değildi, başlığı da tam öyle değildi, ama bunlar ayrıntı… Asıl şu konuda yanılıyor; sözkonusu yazı “Asansör”ün Belçika yapımı filmle değil (filmi henüz görmemiştim), Henri-Frederic Blanc’ın çok beğendiğim romanıyla olağanüstü benzerliği üzerineydi. O zaman kitabı okumuş “Asansör”ü de sonuna kadar izlemiş biri olarak, bugün yine hiç tereddütsüz savunacağım gibi, filmin kitaptan intihal olduğunu yazmıştım. Hoş, bu konuyu benden başka bir çok yazar/izleyici dile getirdi. Kitabı bilenler kitaptan, öteki uyarlamayı görenler ise filmden arak olduğunu yazıp çizdi. O zamanki yazılar internette mevcut değil, ama şimdi bile kitabın adıyla “asansör” kelimesini google’a girip arama yapınca, bu yönde pek çok kanaata rastlanabilir. (Bir okur mektubu: “Kitabı alıp okumaya başladığımda hayal kırıklığına uğradım. Çünkü kitap 1999’da Mustafa Altıoklar’ın çektiği ‘Asansör’ filmi ile aynı içerikteydi. Birkaç nokta hariç benzerlik cidden had safhadaydı.” Ya da bir Eksisözlük yazarının görüşü: “[roman] ‘vahşi oyunlar’ adıyla sinemaya uyarlandı. mustafa altıoklar’ın ‘asansör’ denen rezilliği de bu filmden uyarlandı ya da araklandı.”)

Mustafa Altıoklar, muhteşem bir savunma mekanizmasıyla, bu eleştirileri şöyle gerekçelendiriyor söyleşide (gramer hatalarına dokunmadan aktarıyorum): “Kendi zekâlarından biraz -megaloman da bir söylem de olsa söylemeden geçemeyeceğim- daha zeki olan bir zekânın karşısında saygı duymak yerine dayak atmak gibi bir ilkellik bu.”

Kitabı okuyan ve ortalama bir zekâya sahip olan herkes (Altıoklar gibi “zeki bir zekâ” olması gerekmiyor), filmi izlediğinde bu kitabın uyarlaması ile karşı karşıya olduğunu anlar; aradaki fark, filmin romanın yapısını aynen alıp içeriğini tamamen boşaltan çok kötü bir uyarlama olması. Hakkını yemeyelim; yönetmen ince bir zekâ kıvraklığıyla “Asansör”ün jeneriğine “falanca romandan esinlenilmiştir” diye bir not eklemişti. Ne var ki bu, senaryonun intihal olduğu gerçeğini değiştirmez. Siz kalkıp bir romanın dramatik yapısını ve hikâye örgüsünü yağmalayıp bundan bir film yapacaksınız; sonra da “esinlendim işte canım” deyip işin içinden çıkacaksınız. Senaryoya da kendi imzanızı atacaksınız. Altıoklar ne derse desin, dünyanın her yerinde bunun tek bir adı var: İntihal!

“Adaptation pirate turque!”

Kitabı okuyup filmi izlememiş olanlar, dilerse bütün bu dediklerimi yine de “iddia” olarak kabûl edebilir. Acaba ‘ev sahibi’, yani romanın yazarı bu konuda ne düşünüyor? Bunu merak edenler, lütfen internete girip şu linke tıklayıversin:

http://theatre-namur.be/press/151648660886_press.doc

Karşınıza Henri-Frederic Blanc’ın kendi yazdığı bibliyografisi çıkacak. (Üzerinde adres ve telefonları da yazıyor, meraklısı arayıp doğruluğunu teyit edebilir.) Yazarın yazdığı tüm eserler, onlardan yapılan uyarlamalar, vs ile birlikte listeleniyor. “Combat de fauves au crepuscule”ün, yani dilimize Halil Gökhan tarafından çevrilen “Yırtıcıların Alacakaranlıkta Savaşı”nın altında da, kitaptan yapılan film, tiyatro, dans, vb. uyarlamalar arasında, gelin görün ki “Asansör”ün de adı geçiyor! Ama aynen şu şekilde:

“Adaptation cinématographique pirate turque de Ozen Film (Asansör, de Mustafa Altioklar, 1999)” Türkçe meali: “Özen Film tarafından Türk korsan sinema uyarlaması (Asansör, Mustafa Altıoklar, 1999)”

Gördüğünüz gibi, Altıoklar’ı linç etmeye meraklı olan sadece bizim eleştirmenler değilmiş. Şimdi Altıoklar’a düşen, ya bu ağır “iftira”dan ötürü romanın yazarı Blanc’i dava edip kendini aklamak, ya da meslek hayatı boyunca bu gerçekle birlikte yaşamaktır. Bugün, tüzüğünde herhalde korsanla mücadele misyonu da bulunan Film Yönetmenleri Derneği gibi bir kurumun başkanı olması ayrı bir ironi tabii…

(20 Ağustos 2009)

Necati Sönmez

Soysuzlar Çetesi (Inglourious Basterds)
Yönetmen-Senaryo: Quentin Tarantino
Kurgu: Sally Menke
Görüntü: Robert Richardson
Oyuncular: Brad Pitt (Aldo Raine), Mélanie Laurent (Shosanna Dreyfus), Christoph Waltz (Albay Landa), Diane Kruger (Bridget von Hammersmark), Daniel Brühl (Zoller), Eli Roth (Çavuş Donovitz), Jacky Ido (Marcel), Sylvester Groth (Goebbels), Martin Wuttke (Hitler), Julie Dreyfus (Francesca), Til Schweiger (Çavuş Stiglitz)
Yapım: Universal-Weinstein (2009)

Sinemanın büyük yönetmenlerinden Quentin Tarantino’nun 2. Dünya Savaşı atmosferinde geçen hayali filmi ‘Soysuzlar Çetesi’, sinema anlarıyla sinemaya bir armağan film gibi. Unutulmaz ve belleğe yazılan görüntülerin olduğu bu film Tarantino sinemasında bir başyapıt belki de.

Quentin Tarantino, hem geçmiş filmlerini çağrıştıran hem de farklı bir filmle geldi. 62. Cannes Film Festivali’nde “Altın Palmiye” için yarışan “Inglourious Basterds-Soysuzlar Çetesi”, 2. Dünya Savaşı yıllarında Fransa’da geçiyor. Filmin açılışı da gerçekten vurup geçiyor sinema adına. Tarantino, 2004 yapımı “Kill Bill I-II” filmindeki gibi hikâyelere bölmüş filmini. Her bölümün bir adı var, tıpkı “Kill Bill”deki gibi. Tarantino, bu filminde geçmişteki kendi filmlerinin ruhuna da dokunuyor. Sinemada “spagetti western”in büyük ustası Sergio Leone’ye de selâm gönderiyor yer yer. Tarantino, bir an seyirciye Leone’nin (1929-1989), “spagetti üçlemesi”nin son filmi 1966 yapımı “The Good, the Bad and the Ugly-İyi, Kötü ve Çirkin” filminin ruhunun içerisinde dolaşıyormuş duygusunu da yaşatıyor. Filmdeki “iyi” Shosanna, “kötü” Aldo ve “çirkin” de Landa… Fonda, Ennio Morricone’nin tadını veren müzikler de duyuluyor. Tarantino filminde Ennio Morricone ustanın başka filmlerde kullandığı bestelerini de kullanmış. Bunun yanında Dimitri Tiomkin, Charles Bernstein, Elmer Bernstein, Lalo Schifrin gibi ustaların da çeşitli filmlerde kullanılmış bestelerine de yer vermiş Tarantino. Ne chansonlar, ne de 2. Dünya Savaşı yıllarındaki Fransız direnişçilerinin dinlediği ve onları anlatan bir müziği de kullanmamış yönetmen.

Birinci Bölüm (Bir zamanlar Nazi işgâli altındaki Fransa): Gözünden hiçbir şey kaçmayan zeki ve acımasız “Yahudi Avcısı” Albay Hans Landa, Perrier LaPadite’in (Denis Menochet) çiftliğine gelir. Landa, duygulara ve ortamlara göre hareket eden, ardından da ulaşmak istediği bilgilere rahatça ulaşan biri. Sanki “an”ların tadını çıkartıyor Landa. Yahudi komşuları Dreyfusleri evinin mahzeninde saklayan LaPadite, bir noktadan sonra gözyaşları içinde konuşmak zorunda kalıyor. Bir genç kız olan Shosanna Dreyfus, bu katliamdan kurtuluyor. Paris’te teyzesinden kaldığını söylediği sinema salonunu işletiyor. En büyük yardımcısı da, belki de sevgilisi, siyahi makinist Marcel.

İkinci Bölüm (Soysuzlar çetesi): Başını Lando’nun çektiği Yahudi Amerikan askerlerinden oluşan “Soysuzlar Çetesi”, Nazi askerlerini buldukları yerde infaz ediyorlar. Lando, çetesine kuralları söylerken Apaçiler gibi Nazilerin derilerini yüzmelerini söylüyor. Çete çok acımasız ve irkiltici bir şiddetle Nazileri öldürüyor. Çavuş Donny Donowitz, elinde beyzbol sopasıyla vahşice ve acı içinde inleterek katlediyor Nazileri. Bir grup Nazi’yi katleden çete, kendilerine ispiyonculuk yapan bir askeri serbest bırakıyorlar. Ama önce Lando’nun askerin alnına bıçağıyla “gamalı haç” imzasını attıktan sonra. Asker, Hitler’e gidiyor ve çeteyi anlatıyor. Tarantino, Hitler’i komik ve karikatürize biçimde yansıtmış. Bazı anlarda neredeyse ne kadar da sevimli diyorsunuz. Çavuş Stiglitz, 13 gestapoyu öldürmüş. Çavuş Donny’yse Nazi öldürmeye gelmiş Bostonlu bir Yahudi berber.

Üçüncü Bölüm (Paris’te Alman gecesi): Birinci bölümde Landa’nın katliamından kurtulan Shosanna, Paris’te teyzesinden kaldığını söylediği sinemayı makinist Marcel’le işletiyor. Shosanna, Emmanuelle Mimieux kimliğine bürünmüş. Shosanna, afişin yazılarını sökerken yanına bir Alman eri Fredrick Zoller geliyor. Shosanna’nın büyülü güzelliğinden etkilenen Zoller, binanın tepesinde tek başına bir keskin nişancı gibi “düşman” askerlerini öldürmüş ve kahraman olmuş. Gesatpo, onun bu kahramanlığını “üstün ırk” Alman halkına göstermek için sinemaya bile uyarlanmış “Ulusun Gururu” adıyla. İşte bu filmin Paris’te galası yapılacak ve üstelik galaya Hitler de gelecek. Shosanna ve Soysuzlar Çetesi’nin bu gala için birbirinden habersiz plânları uygulamaya geçiyor gecikmeden. Nazilerin Propaganda Bakanı Joseph Goebbels, galayı Shosanna’nın sinemasına aldırıyor. Böylece her şey daha da kolaylaşıyor. Shosanna, propaganda filminin arasında kendi çektiği filmi ekliyor.

Dördüncü Bölüm (Sinemada Çalışma): Soysuzlar Çetesi’nden Wicki, Stiglitz ve sinema eleştirmeni Hicox Alman sinemasının önemli kadın oyuncularından Bridget von Hammersmark’ın gece verdiği randevu için bodrum katındaki La Louisiana barına giderler. Hiç hesapta olmayan Nazi askerleri de orda olunca her şey karışıveriyor. Nazi askeri Wilhem baba olunca bir kutlama yapıyor askerler bu mekânda. Sonu kanlı bitiyor bu bardaki muhabbetlerin. Plân değişince Aldo, Donny ve Omar, İtalyan sinemacılar gibi galaya gidiyorlar Hitler’e suikast için.

Beşinci Bölüm (Koca Surat’ın intikamı): Albay Landa, La Louisiana’daki katliamda bulduğu Bridget von Hammersmark’ın topuklu ayakkabısını galada Bridget’e “Külkedisi” gibi giydirince orada bir şeylerin ters gittiğini anlıyor. Kendini İtalyan sinemacılar olarak tanıtan Soysuzlar Çetesi’nin başı Aldo’yu tutukluyor. Shosanna da plânını uygulamaya başlıyor. Kaos içinde Hitler’le Goebbells ve birçok insan ölüyor. Filmin final bölümü de çarpıcı.

Sürprizlerle dolu anlar…

62. Cannes Film Festivali’nde Avusturyalı oyuncu Christoph Waltz, Albay Landa karakteriyle “En İyi Erkek Oyuncu” ödülünü almıştı. Waltz, Tarantino’nun filminde hayatının performansını ortaya koyuyor. Sadece oyunculukla da değil. Anadili Almancanın yanında Fransızca, İngilizce ve İtalyancayı da da muhteşem bir akıcılıkla konuşuyor bu filmde. Yabancı dilleri konuştuğu sahnelerde en az anadili kadar başarılı olan Waltz, Cannes’daki bu ödülünü hak etmiş. Tarantino, bu filmiyle başta Fransa olmak üzere, Avrupa’nın sinema kültürüne daha yakın olduğunu da hissettiriyor seyircisine. Sinema önünde Shosanna’yla Zoller’in ilk karşılaşmalarındaki konuşmalar insanı heyecanlandırıyor. Shosanna, Fransızların dünyanın tüm yönetmenlerine değer verdiğini söylüyor bu anda. Tarantino’nun bu filminde hiçbir şeyi tahmin edemiyorsunuz. Zihninizde tasarladığınız hiçbir şey gerçekleşmiyor. Gerçekten “Soysuzlar Çetesi”, zeki ve yaratıcı bir şiddet yüklü hayali film. Onca kanın ve şiddetin olduğu bu filmde kahkahalarla güldüğünüz sağlam mizah da var. Tam bir kara mizah bu. La Louisiana’daki bölümlerde bir an kendinizi, yönetmenin ilk filmi, 1992 yapımı “Reservoir Dogs-Reservuar Köpekleri”nin ruhunun içindeymişsiniz gibi hissediyorusunuz. Hatta “geriye dönüşler” bile bu duyguyu yaşatıyor. Yönetmen, 1994 yapımı “Pulp Fiction-Ucuz Roman” filmindeki gibi sekans tekniğini öne çıkarmış. Bu yüzden bazı anlar insanın zihninde kalıyor. Sinemada son zamanlarda gördüğümüz en muhteşem açılışlardan olan birinci bölümdeki katliama kadarki sekans çok çarpıcıydı. La Louisiana bölümündeki tüm bir sekans da. Dördüncü bölümdeki Shosanna’nın göründüğü bazı anlar, büyük yönetmen François Truffaut’nun ruhuna dokunduruyordu. Hatta Jean-Luc Godard sinemasının tadı bile vardı bu sinema anlarındaki sekansta. Tarantino, tüm bir Avrupa sinemasına, hem kelimelerle hem de görüntülerle bir saygı sunuşu yapmış “Soysuzlar Çetesi”yle. Gerçekten bu film, “Ucuz Roman” kadar çarpıcı ve unutulmaz. Belki de bir başyapıt. Bu sinemaskop filmi sinema perdesinde görünce o anların tadını çıkartabiliyorsunuz. Bu armağan film görülmeli. Tarantino, “Inglourious Basterds” adını, İtalyan yönetmen Enzo Girolami Castellari’nin 1977 yapımı “Quel Maledetto Treno Blindato” (Kahrolası Zırhlı Tren) filminden esinlenmiş. Yönetmen Castellari’nin bu filmi Amerika’daki sinemalarda “The Inglourious Bastards” olarak gösterilmiş. Yani, “Şerefsiz Piçler” adıyla…

(19 Ağustos 2009)

Ali Erden

“Soysuzlar Çetesi”, alternatif bir tarih yaratarak, 2. Dünya Savaşı’nda milyonlarca insanı mahveden Üçüncü Reich’ın diktatörü Hitler ile önde gelen adamlarını bir sinema salonunda peliküllerin yanması marifetiyle yok ediyor; Avrupa’nın ormanlık alanlarında avladıkları Alman askerlerinin kafa derilerini yüzen Amerikalı Yahudileri de en az Naziler kadar vahşileştiriyor. Nasıl? Çok mu uçuk? Ama itiraf etmek gerekirse, göze ve kulağa hoş geliyor.

Her bölümü değerli ve lezzetli (örneğin ilk bölüm bir küçük başyapıt) bu Tarantino filmi, bolca mizah, çok önemli sinema oyunculuğu dersleri (örneğin, sorguladığı kişinin -adeta hipnotizma ile- aklına ve ruhuna sızan ‘Yahudi avcısı’ Nazi rolünde Christoph Waltz), sağlam bir tarihsel altyapı içeriyor; ‘spagetti western’, ‘film noir’gibi türlerle sevişiyor: Bilinen konulara farklı açılardan bakıp yorumlamak gibi sinemayı sanat yapan bir ilkenin, izleyeni tatmin eden örneği. Yönetmen denli, yapımcıların ve teknik ekiplerin zaferi!

“O’Horten”, demiryolu işletmesinden emekli olduktan sonra, yaşamın dakik ve düz bir çizgiden değil, bilakis, eğri büğrü bir seyirde çılgınlıklar, hüzünlü uçarılıklar, sürpriz serüvenlerden oluştuğunu keşfeden adamın soğuk iklimde geçen sıcak öyküsü. Her an bitebilecek mevcudiyetimizin değerini bilmek ve tekaüde ayrılmayı beklemeden kalp atışlarımızı fark etmek üzerine, her öğesi yerli yerinde bu Norveç filmi, tipik bir minimal sinema örneği.

“Gerilim Hattı”, Hırvatistan’ın dağlık bölgesinde sarp yamaçlarla kayalıklara tırmanıp uçurumlardan geçerek adrenalin seviyelerini yükselten beş genç insanın, önce içlerinden birinin yükseklik kaynaklı ölüm korkusunu aşması ve sonra da bir dağ adamının taze avı olmamak için verdikleri mücadelede, ‘bir taşla iki kuş vurulmuş’. Yolculuklarında, irtifanın artışına paralel kendi içlerindeki gerginliğin de tırmanması ve gerilimin, giderek, ‘slasher’ türü korkuya yer açması ile geniş bir kitle hedeflenmiş; fakat çekimlerin canlılığına karşın hikâyenin bayatlığı aşılamamış.

(19 Ağustos 2009)

Ali Ulvi Uyanık

[email protected]