Yaz mevsimi geldiğinde bizim gibi eski kuşak sinemaseverlerin nostaljisi depreşir yazlık sinemaları hatırlarız. Sevgili Saim Yavuz’un Sinema Gazetesi’nde yayınlanan araştırmasını başlangıç noktası alarak 2000 yılından bu yana filmcisinden, sinemacısına, oyuncusundan, yönetmenine ve basın mensubuna İstanbul’un yazlık sinemalarını sordum. Yerlerinde bugünlerde neler olduğunu, o sinemada seyrettiği ve hatırladığı bir filmin adını not ettim. İrtibatta olduğum yaklaşık bin adet sinemaya yakın basın mensubuna yeniden çağrıda bulunup bilgileri güncelleyince aşağıdaki liste çıktı. Televizyonun olmadığı o zamanlar hakikaten büyük bir kesimin tek eğlencesi sinemaydı. Arka kısımlarından uzun tahtalarla birbirlerine monte edilmiş sandalyeli yazlık sinemalarda izlenen filmin tadı bir başkaydı. Günümüzün lüks sinemalarında teknik iyi, görüntüler pırıl pırıl, koltuklar gayet rahattır ama gelgelelim film seyri hiçbir zaman aynı tadı vermiyor, bir şeyler eksik gibi kalıyor. Filmler mi daha güzeldi, yoksa yaşlılığın bir cilvesi mi bilemiyorum.

Mahallenin bıçkın delikanlılarının perdedeki Erol Taş’a veya Kazım Kartal’a sinirlendiklerinde içtikleri sigaranın izmaritini perde istikâmetine mermi gibi fırlattıkları hâlâ hatırlanır. Yağmur yağdığında tek kapalı yer olan makine dairesinin altına koşuşturur, filmin devamını oradan izlemeye çalışırsınız. Çünkü yağmur hep filmin en heyecanlı yerinde başlar. Duvarlara geçmiş sezonun ünlü filmlerinin afişleri asılır. Hepsine baktığınızda hoş bir heyecana kapılırsınız, özlemlere dalar gidersiniz.

Hatırlarım 1975’lerde Unkapanı civarlarına afişini asan yazlık sinema Erler Film’in 7-8 yıl önceki filmlerini göstermişti. Sinemaya gitmesem de meraktan haftada bir iki gün yolumu mutlaka oralara düşürür afişlere bakardım. Çünkü o zamanlar şimdiki gibi bilgisayara bir tıklamayla filmlerin afişine veya bilgisine ulaşamıyordunuz.

Atalarımızın dediğine göre “insandır beşer, kuldur şaşar”mış. Eksik ve hataları öyle kabûl etmenizi rica ederim. Amaç bilen kişilerin ağzından kağıda dökülmektir. 15-20 yıl sonra eski yazlık sinemaları hafızalarında tutan sinemaseverler de göçüp gittikten sonra yerlerini hatırlayan da kalmayacak. Toplu olarak bir kez daha belgelensin istedim.

İstanbul’un Yazlık Sinemaları:
Acıbadem Saray
Aksaray Büyük
Alibeyköy Gül, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı. Eski Pazaryolu’ndaydı.
Altunizade Koşuyolu
Anadoluhisarı Göksu
Arnavutköy Çiçek, Doktor Jivago (Omar Shariff, Julie Christie).
Arnavutköy Küçük Melek, diğer sinemayla birlikte Kara Şövalye, Avare (Raj Kapoor, Nargis), Yeşil Köşkün Lâmbası (Belgin Doruk, Ekrem Bora), Şoför Nebahat (Sezer Sezin, Kenan Pars), Samanyolu, Üç Arkadaş ile Küçük Hanımefendi (Belgin Doruk, Ayhan Işık) ve Kezban (Hülya Koçyiğit) seri filmleri.
Aynalıçeşme Aynalıçeşme, Büyük Kin (Ayhan Işık, Yıldırım Gencer).
Bağlarbaşı Çırağan
Bağlarbaşı Dilek
Bağlarbaşı Neşe
Bahariye Opera, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı.
Bahariye Süreyya, Kadıköy Süreyya olarak da biliniyor. “Kışlık” tabir edilen ve faaliyetini sürdüren kapalı salonun arkasındaydı, otopark olarak kullanılıyor.
Bahçelievler Site
Bahçelievler Umut, Ağaçlar Ayakta Ölür (İzzet Günay, Yıldız Kenter).
Bakırköy Aynur
Bakırköy Çeliktaş, şimdiki Çamlık Durağı karşısında Çamlık Pastahanesi, önünde lunapark vardı. Filmden önce Berkant, Vasfi Uçaroğlu, Kamuran Akkor, Muzaffer Akgün, Mavi Işıklar, İsmail Dümbüllü, Serpil Örümcer ve daha birçok sanatçı bir saatlik program yapardı.
Bakırköy Konak, Saray Sineması ile karşı karşıydı, makinisti Halk Film Stüdyosu’nun Ses Mühendisi Ferruh Kırmaz Beydi.
Bakırköy Lale, 1935’te açıldı.
Bakırköy Mehtap
Bakırköy Saray, Cem Karaca filmden önce program yapardı.
Bakırköy Sayanora, “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu, İstanbul caddesine cepheli Kilise’nin karşısındaydı. Yazlık bahçe arka taraftaydı. İşte Hayat (Hülya Koçyiğit, Uğur Dündar).
Bakırköy Yıldırım
Balat Çiçek, Vodina Caddesinde, diğer yazlık bahçe Milli ile arasında 100 metre vardı. Yerinde Kemal Kolotoğlu İş Hanı var.

Balat Mehtap, Hacı İsa Mektep Sokak, No: 9. Yerinde aynı adlı otopark var. Avare (Raj Kapoor, Nargis), İyi Kötü Çirkin (Clint Eastwood, Lee Van Cleef).

Balat Milli, Vodina Caddesinde, diğer yazlık bahçe Çiçek ile arasında 100 metre vardı. Yerinde pasaj var. Harun Reşid’in Gözdesi (Ajda Pekkan, Erol Tezeren).

Balat Sur, Atik Mustafa Paşa Mah, Esnaf Lonca Caddesindeydi. Yerinde apartman var. Cilalı İbo filmleri.

Balat Sümer, Molla Aşkı Mahallesi, Molla Şakir sokağı, Ulubatlı Hasan İlköğretim Okulu yanında. Perdenin bir bölümü çökmüş, boş olarak duruyor. Çeşme (Ferdi Tayfur, Necla Nazır).

Bayrampaşa Bayrampaşa
Bayrampaşa Gül, Çeşme (Ferdi Tayfur, Necla Nazır).
Bayrampaşa Birlik, Murat Mahallesi Birlik olarak da biliniyor. Bir Teselli Ver (Orhan Gencebay, Aysun Güven), Dünya Kupası 1974 (Pele).
Bayrampaşa Saray
Bayrampaşa Sayanora, Ateş Sahili (Ulus Film, Alman filmi).
Bayrampaşa Zafer, Vahşi Adam (Richard Harris, Judith Anderson).
Bayrampaşa Cezaevi Yanı Tuna, Daldaki Otomobil (Louis de Funes).
Berec Saray, Malkoçoğlu (Cüneyt Arkın, Selma Güneri).
Berec Rüya, Buğulu Gözler (Türkan Şoray, Murat Soydan).
Beşiktaş Conrad Oteli
Beşiktaş Elektra, Beşiktaş Balıkçılar Çarşısının olduğu yerde 1922’de açıldı.
Beşiktaş Gürel, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı. Gigi (Leslie Caron, Maurice Chevalier), Sonsuz Sokaklar (La Strada, Anthony Quinn, Giulietta Masina).
Beşiktaş Kamburun Bahçe, Kızım ve Ben (Sophia Loren), Mine (Türkan Şoray, Cihan Ünal).
Beşiktaş Park, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı. Sonraları Suatpark adını aldı. Hasfırın Cad, No: 67. Kapalı salonunun yerinde Suatpark Pasajı var.
Beşiktaş Suatpark, Park adıyla açıldı. Ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı. Hasfırın Cad, No: 67. Kapalı salonunun yerinde Suatpark Pasajı var.
Beşiktaş Yumurcak, 1970’lerde Gürel sinemasının yerinde açıldı. Kralın Rüyası (Anthony Quinn, Irene Papas). Yerinde iki katlı alışveriş merkezi var.
Beştelsiz Lale, Yeşiltepe Lale olarak da biliniyor.
Beyazıt Azak
Beykoz Bahar
Beykoz Zafer
Beylerbeyi Tok
Beylerbeyi İskele, boş bahçe olarak duruyor. Genellikle yerli film gösterilirdi. Seyredilen yabancı film: Drakula.
Beylerbeyi Yazlık
Bomonti Bomonti, Şişli, Abide-i Hürriyet caddesi üzerindeydi, yerinde 1000a İş Merkezi var.
Boyacıköy Yıldız, Emirgan-Boyacıköy’deydi. Kasım 2000 tarihinde metruk olarak duruyor, kışlık salonu TV stüdyosu olarak kullanılıyordu. Ben Hur (Charlton Heston, Jack Hawkins).
Burgazada Kervan
Büyükada Lale, bazı yıllar kesintiye uğrasa da faaliyetini sürdürüyor.
Büyükada Mehtap, Büyükada Yazlık Sineması olarak da biliniyor. Terminatör 2 (Arnold Schwarzenegger, Linda Hamilton).
Büyükada Yazlık, Büyükada Mehtap olarak da biliniyor. Terminatör 2 (Arnold Schwarzenegger, Linda Hamilton).
Büyükçekmece Akın, yerinde apartman var, Yağmur Adam (Dustin Hoffman, Tom Cruise), Indiana Jones 2 (Harrison Ford, Kate Capshaw), Sinek (Jeff Goldblum, Geena Davis).
Büyükdere Aile
Caddebostan Budak, yerinde Kadıköy Belediyesi Caddebostan Kültür Sanat Merkezi var. Baba (Marlon Brando, Al Pacino), Siyah Ayakkabılı Sarışın (Pierre Richard, Bernard Blier).
Caddebostan Ozan, Caddebostan Migros’un (Eski Maksim, eski Caddebostan Gazinosu) karşısında İskele Caddesindeydi. Gün Apt. (No: 28) yanındaki çıkmazda yer alan arazisinde halen 12 katlı bir gökdelen inşa ediliyor. Gelin (Hülya Koçyiğit, Kerem Yılmazer).
Cevdet Paşa Sokak Nilgün
Cevizli Emek, Tugayyolu Camisi yakınındaydı.
Cevizli Güneş, Tugay yolundaydı.
Cevizli Kenan, Cevizli tren istasyonundaydı.
Çağlayan Çakmak, yerinde düğün salonu var. Karate filmleri.
Çağlayan Erkoç, yerinde düğün salonu var. Ayhan Işık filmleri.
Çağlayan Feza, yerinde ekmek fırını var. Türkan Şoray-Ediz Hun filmi.
Çamlıca İnci
Çarşamba Arda, yerinde dini bir vakfa ait külliye var. Tarkan Gümüş Eyer (Kartal Tibet, Eva Bender), Yedi Kocalı Hürmüz (Türkan Şoray, Tanju Gürsu), Kuyu (Hayati Hamzaoğlu, Nil Göncü), İmamın Gazabı (Erol Taş, Sevda Ferdağ).
Çengelköy Nur, yerinde süpermarket var. Çağrı (Anthony Quinn, Irene Papas), Kassandra Geçidi (Sophia Loren, Richard Harris), Superman (Christopher Reeve, Marlon Brando).
Çengelköy Yenibahçe
Çınardibi Çiçek, yerinde Cami var. Erenköy-Şaşkınbakkal arasında, Bağdat Caddesi üzerinde, Çınardibi durağındaydı. Şaşkınbakkal Çiçek olarak da biliniyor.
Dikilitaş Bahar
Dikilitaş Sipahi
Doğancılar Aypark
Doğancılar Saray, Üsküdar Doğancılar Parkı’nın içinden geçilip gidilen bir iki sokak ötelerde bir sinemaydı.
Emirgan Ay, Kasım 2000 tarihinde mermer deposu olarak kullanılıyordu. On Emir (Charlton Heston, Yul Brynner).
Erenköy Çamlık, Erenköy İstasyonu arkasındaydı.
Erenköy Erenköy, 1914’te hizmete girdi. 1933’te “Sefa” adını alarak 1940’lara kadar hizmete devam etti.
Erenköy Özen
Erenköy Sefa, 1914’te “Erenköy” adıyla hizmete girdi. 1933’te “Sefa” adını alarak 1940’lara kadar hizmete devam etti.
Erenköy Şirin
Esenler Ömercik
Etiler Yazlık, yerinde alt katında Little Ceasers Pizzacısının olduğu apartman var. Damdaki Kemancı (Topol, Norman Crane).
Eyüp İslambey Melek
Eyüp Halk
Eyüp Yeni
Fatih Balipaşa Caddesi Bahçe (Yavuz Bahçe?)
Fatih Haydar Yokuşu Bulvar, Fatih Haydar olarak da biliniyor. Yerinde işhanı var.
Fatih Sofular Emek
Fatih Haydar, Fatih Haydar Yokuşu Bulvar olarak da biliniyor. Yerinde işhanı var.
Fatih Yavuz Bahçe, (Balipaşa Caddesi Bahçe?) Haydar Sineması’yla aynı cadde üzerinde, Haydar Mahallesi, Fatih
Fener Güney
Fenerbahçe AFM Pyramid
Feneryolu Site
Feriköy Arzu, Ekmek Parası (Parla Şenol, Suphi Kaner).
Feriköy Kulüp, On Emir (Charlton Heston, Yul Brynner).
Fikirtepe Murat
Florya Yazlık, Akvaryum inşaatının yanında, Köroğlu Pidecisi’nin karşısındaydı. Tarkan (Kartal Tibet, Zuhal Aktan).
Galata Yüksel
Gaziosmanpaşa Aytunç, Taşlıtarla Aytunç olarak da biliniyor.
Gaziosmanpaşa Altunel
Gaziosmanpaşa Doğan
Gaziosmanpaşa Emek, Yıldıztabya Emek olarak da biliniyor. Hababam Taburu (Müjdat Gezen, Figen Han).
Gaziosmanpaşa İpek, Battal Gazi Destanı (Cüneyt Arkın, Kerim Afşar).
Gaziosmanpaşa Mehtap
Gaziosmanpaşa Nur
Gaziosmanpaşa Ümit
Gedikpaşa Sur
Göztepe ?????, Göztepe İstasyonu’nun yanında, tanzim satışın olduğu yerdeydi..
Göztepe And, Rıdvanpaşa Sokaktaydı. Allah Cezanı Versin Osmanbey (Orhan Günşiray, Çolpan İlhan).
Göztepe Renk
Göztepe Uzay, Göztepe minibüs caddesindeydi. Oldukça kilolu, sevimli bir sinemacı işletiyordu.
Hacıkadın Hürriyet
Halıcıoğlu Numune
Hasanpaşa ?????, Kadıköy-Hasanpaşa’daydı.
Hasköy Halk
Hasköy Yeni
Heybeliada Ali Bey’in Sineması, Heybeliada Yeni Bahçe olarak da biliniyor. Ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı. Yerinde su ve meşrubat deposu var. Kassandra Geçidi (Sophia Loren, Richard Harris).
Heybeliada Ayyıldız, Kuzuların Sessizliği (Jodie Foster, Anthony Hopkins).
Heybeliada Heybeli, Limanın ve İSKİ pompa istasyonunun bitişiğinde, deniz kıyısındaydı. Yerinde su ve tüpgaz deposu var. Gökten İnen Melek (Julie Andrews, Dick Van Dyke), Uçan Otomobil-Chitty Chitty Bang Bang (Dick Van Dyke, Sally Ann Howers), Deniz Altında 20.000 Fersah.
Heybeliada Yeni Bahçe, Heybeliada Ali Bey’in Sineması olarak da biliniyor. Ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı. Yerinde su ve meşrubat deposu var. Kassandra Geçidi (Sophia Loren, Richard Harris).
Heybeliada Zafer, Amiral İhsan Özel sokağının başındaydı. Yerinde apartman var. Ölüm Yarışı 2000 (David Carradine, Sylvester Stallone), Deprem (Türkan Şoray, Kadir İnanır).
Hubiyar Gülistan
Hürriyet Mahallesi ?????, Şişli’deydi.
İdealtepe AFM
İkbaliye İkbaliye, Kadıköy-Acıbadem’in alt taraflarındaki İkbaliye mahallesindeydi. Cici Kızlar (İzzet Günay, Ajda Pekkan).
İncirli Konak
İstinye Bahçe
İstinye Enka, Enka Vakfı Tesisleri içinde, gösterimleri sürüyor. The Aviator/Göklerin Hakimi (Leonardo DiCaprio, Cate Blanchett).
Kadıköy Kuşdili, 1915’te “Milli Sinema” adıyla açıldı. Kuşdili çayırının hemen başında idi ve sonraları bu adı aldı.
Kadıköy Mısırlıoğlu, Halitağa sokağı ile Söğütlüçeşme Caddesini birleştiren dik yokuşta, Yavuztürk Sokağı girişinde. 1920’de açıldı. Mısırlıoğlu adındaki Ermeni bir vatandaşa aitti. Varisleri zor duruma düşünce fıskiyeli havuzlu devasa bahçeyi yazlık sinema olarak kiraya verdiler. Aynı zamanda Apollo sinemasını da çalıştıran “Siroçki Kardeşler” işletmesini yaptı. İstanbul’un en ünlü ve en büyük sinemalarındandır. Daha sonra “Halk Sineması” ismini aldı. Bazı geceler tiyatroya verildiği de oluyordu. Komik Fahri Bey, Naşit Bey, Şevki Bey burada sahne almışlardır. Binnaz, Tom Amca’nın Kulübesi
Kadıköy Milli, 1915’te açıldı. Kuşdili çayırının hemen başında idi ve sonraları “Kuşdili” adını aldı.
Kadıköy Opera Bahçe, Bahariye Caddesinde ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı. Kapalı salonunun yerinde Opera Onur Çarşısı var. Süleymanpaşa sokağına kapısı açılan Yazlık sinemanın bulunduğu yerde Opera Onur Otoparkı var. Bahçe çevresindeki ağaçlar aynen duruyor. Arkadaş (Yılmaz Güney, Melike Demirağ), Bir Demet Menekşe (Kartal Tibet, Hale Soygazi).
Kadıköy Süreyya, Bahariye Süreyya ve Süreyya Bahçe olarak da biliniyor. “Kışlık” tabir edilen ve faaliyetini sürdüren kapalı salonun arkasındaydı, 4 katlı Süreyyapaşa Otoparkı olarak kullanılıyor. Günümüzde Gusto’nun bulunduğu koridordan merdivenle iniliyordu. Yerlerin numaralı olduğu belki de tek yazlık sinemaydı. Kabare: Elveda Berlin (Liza Minnelli, Michael York).
Kadıköy Yoğurtçupark Park, Saint Joseph ve Kadıköy Anadolu Lisesi’nin yokuşundan inildiğinde Yoğurtçu Parkının bitiminde en son Kızıltoprak Karakolu olarak kullanılan Temmuz 2005’de Kadın Sığınma Evi olarak kullanılan binanın yanındaki, Süleymanpaşa sokağının başındaydı. Yerinde Uğur Apt, 76 A ve B blokları var. Abidik Gubidik (Öztürk Serengil, Ajda Pekkan), Kutsal Hazine Avcıları (Harrison Ford, Karen Allen).
Kalamış Sahil, Soley Pastanesi’ni geçince Şenlik Sokak ile Ziraat Bankası Emekliler Lokali (eski Todori’nin Meyhanesi) arasındaydı. Yerine işhanı yapıldı. 007 Yaşamak İçin Öldür (Roger Moore, Yaphet Kotto), Kanunun Kuvveti (Gene Hackman, Fernando Rey ), Oyun Bitti (Jane Fonda, Michel Piccoli).
Kanlıca Bahçe
Karagümrük Aysu, otopark olarak kullanılıyor. Vatan ve Namık Kemal (Cüneyt Arkın, Fatma Girik), Çölde Bir İstanbul Kızı (Belgin Doruk, Turan Seyfioğlu).

Karagümrük Çiçek, yerinde Bim Market ve araba garajı var. Şimal Yıldızı (Ayhan Işık, Nurhan Nur).
Karagümrük Stad, Edirnekapı Vefa Stadı’nın girişinde sağda, Vefa Spor Klübünün bahçesi olarak kullanılıyor.

Karagümrük Uzunbahçe, 1930’da açıldı.
Kartal Çamlık, Beyaz Villa Sokak civarındaydı.
Kartal Çınar, mahalle içindeydi. Yerinde apartmanlar var.
Kartal Kervan, mahalle içindeydi. Yerinde apartmanlar var.
Kartal Uzunkaya, merkezdeydi. Yerinde alışveriş merkezi var.
Kasımpaşa Gülçin
Kasımpaşa Piyale
Kasımpaşa Ünal
Kasımpaşa Yavuz
Kemer Golf & Country Club, Klübün havuzbaşında 2005 yazında haftanın belirli günlerinde açıkhavada gösterim yapıldı.
Kınalıada Akasya, Kayıkhane olarak kullanılıyor.
Kınalıada Seyran, yerinde Seyran apartmanı var.
Kınalıada Theo, Muharremin yeri, eski kum ocağı, Theo adında plaja çevrildi, haftanın bazı akşamları film gösterildi.
Kısıklı Çiftlik
Kızıltoprak İkizler, Kızıltoprak otobüs durağına gelmeden Hasan Amir Sokağında, Zühtüpaşa İlkokulu’nun karşısındaydı. Yerinde Berkman Apt. (No: 6) ve otoparkı var. Susuz Yaz (Hülya Koçyiğit, Ulvi Doğan), Kocamın Nişanlısı (Sadri Alışık, Gönül Yazar).
Kızıltoprak Toraman, Kızıltoprak otobüs durağını Bostancı yönüne doğru geçtikten sonra 2. Ihlamur Çıkmazının başında cadde üzerindeydi. Yerinde Baltaş/Teknoteks A.Ş.nin iş hanı inşaatı sürüyor. Güneş Çiçeği (Sophia Loren, Marcello Mastroianni).
Kocamustafapaşa Erten, yerinde apartman var.
Kocamustafapaşa İstanbul Bahçe
Kocamustafapaşa Kral, yerinde market var.
Kocamustafapaşa Merih, yerinde apartman var.
Kocamustafapaşa Sayanora, yerinde pasaj var.
Kocamustafapaşa Zafer
Koşuyolu Koru
Kozyatağı Bonus Premium Cinecity, Kozyatağı Hillside-Trio’da faaliyetini sürdürüyor. Mr. & Mrs. Smith (Brad Pitt, Angelina Jolie).

Kumburgaz Ankara, Rocky (Sylvester Stallone, Talia Shire).
Kumburgaz Kumburgaz, Sandokan (Kabir Bedi, Philippe Leroy).
Kumburgaz Kuran, Abdullah (Raj Kapoor, Sanjay Khan).
Kumkapı Azak, Hazreti Ömer’in Adaleti (Cüneyt Gökçer, Ünsal Emre).
Kumkapı İnci
Kumkapı Işık
Kurbağalıdere İstasyon
Kurbağalıdere Stad, Kadıköy Kurbağalıdere köprüsünün sağında Salı pazarının kurulduğu alanın arkasında, Fenerbahçe stadının altındaki Migros’un otoparkına doğru uzanan bölgedeydi. Zehirli Hayat (Lana Turner, John Gavin).
Kuruçeşme Laila
Kuzguncuk Altıner, 1972’de kapandı. Son sahibi Zare Savaş. İcadiye yokuşu, İcadiye Hamamı yanında. Erman Film, Toraman Film, Kemal Film şirketlerinin filmlerini gösterirdi.
Kuzguncuk Nur, Kehanet (Gregorg Peck, Lee Remick).
Küçükçekmece Cennet, yerinde bina var.
Küçükçekmece Güven, yerinde bina var.
Küçükçekmece Kulüp, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı.
Küçükçekmece Salimbey, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı, şu an bina duruyor.
Küçükçekmece Şafak, yerinde bina var.
Küçükçekmece Ulus, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı, yerinde bina var.
Küçükköy Dilek, Umutsuzlar (Yılmaz Güney, Filiz Akın).
Küçükköy Emek, Kaf Dağını Terkedenler (Yıldırım Gencer, Ülkü Özen).
Küçükköy Işık, Malkoçoğlu Cem Sultan (Cüneyt Arkın, Gülnaz Huri).
Küçükköy Kader, Hababam Sınıfı (Tarık Akan, Kemal Sunal).
Küçükköy Şeker, Aslanların Dönüşü (Yılmaz Güney, Nebahat Çehre).
Küçükyalı 63, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı. İyi Kötü Çirkin (Clint Eastwood, Lee Van Cleef), Mavi Göl (Brooke Shields, Christopher Atkins).
Küçükyalı Yazlık İpek, Bağdat Caddesi üzerindeydi. Yerinde apartman var. Son Akın (Cüneyt Arkın, Melike Zobu).
Küçükyalı İhya
Küçükyalı İstasyon, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı.
Levent Bahçe, yerinde Trafik Vakfı var. Bruce Lee filmi.
Maçka Swis Hotel, Yağmur Adam (Dustin Hoffman, Tom Cruise).
Malta Lüks, Yavuzselim Lüks olarak da biliniyor. Fatih-Yavuzselim, Fevzi Paşa Caddesindeki Fatih Emniyet Müdürlüğünün arkasındaki sokaktaydı. Otopark olarak kullanılıyor, makine dairesi ve briketten duvar perdesi duruyor. Büyük Firar (Steve McQueen, James Garner).

Malta Madalyon, Fevzipaşa caddesi üzerindeki iki katlı binanın giriş katından koridorla geçilirdi, apartmanların arka tarafında büyük bir bahçeydi. Otopark olarak kullanılıyor. Zafere Kaçış (Steve McQueen, Sharon Farrell).

Maltepe Ses, Anadolu Yakası-Maltepe’de tren yolu alt geçidinin üstündeydi. (Bu sinemanın işletmecilerinden Ali Suat Arancı’nın teferruatlı bilgi veren yazısını aşağıdaki yorumlar bölümünde okuyabilirsiniz.)
Maltepe Çeliktaş, Anadolu Yakası-Maltepe’deydi. “Kışlık” tabir edilen kapalı salonun üzerindeydi. Yerinde içinde Grandhouse sinemaları olan alışveriş merkezi var. Kapalı sinemanın üzerinde hatırlanan yazlık sinema uygulaması Urfa’da Atlas Sineması’nda ve Tekirdağ – Hayrabolu’da Hayrabolu Sineması’nda da vardı.
Maltepe Derya, Anadolu Yakası-Maltepe’deydi.
Maltepe Mehtap, Anadolu Yakası-Maltepe’deydi.
Maltepe Ses, Anadolu Yakası-Maltepe’deydi.
Maltepe Yıldız, Anadolu Yakası-Maltepe’deydi.
Maslak Parkorman Moviecity
Mecidiyeköy Arzu, Arzu Kebapçısının arkasında ve yanında açık otopark olarak kullanılıyor.
Mecidiyeköy Ayşem, yerinde Kanal Türk binası (Kanal D’nin eski binası) var.
Mecidiyeköy Bahar, Latilokum Sokak’taydı. 1997’lerde arka tarafında Sabah Gazetesi’nin binası vardı. Yerinde Akbank Emekliler Derneği ile ilgili bir sosyal bina var.
Mecidiyeköy Büyükbahçe
Mecidiyeköy Mehtap
Merdivenköy Tayfun
Moda Bahçe
Moda Deniz Kulübü, Moda’da. İmparator’un Yolculuğu (Charles Berling, Romane Bohringer), Fida Film organizasyonunda 2005 yazında haftanın belirli günlerinde açıkhavada gösterim yapıldı.
Moda Park
Moda Pak, Moda Park Sineması’nın adı Yoğurtçupark Park ile karıştırıldığından Moda Pak adını aldı. Halen hizmet veren “Meşhur Dondurmacı Ali Usta”nın sağından Moda burnuna inen Ferit Tek Sokağındaydı. Yerinde Nil Apt (No: 17) ile Kaçkar Apt. A ve B Blokları var. Ankara Ekspresi (Filiz Akın, Ediz Hun). (Fotoğraf: Elisa Day / SALT Arşivi)
Muratpaşa Aynur, Kocamustafapaşa-Aksaray arasındaydı. Yerinde garaj var.
Murat Mahallesi Birlik, Bayrampaşa Birlik olarak da biliniyor. Bir Teselli Ver (Orhan Gencebay, Aysun Güven), Dünya Kupası 1974 (Pele).
Nazım Hikmet Kültür Merkezi Bahçesi, Kadıköy Bahariye caddesi girişinde 2005 yazında gösterim yapılmaya başlandı.
Okmeydanı Manolya
Ortaköy Barbaros, Lorel Hardi Aşçıbaşı (Stan Laurel, Oliver Hardy).
Ortaköy Çamlıset, Dereboyu caddesindeydi. Sahibi Süleyman Saruhan, makinisti Şakrak Kadri. Yerinde Süleyman Saruhan’ın maliki olduğu apartman, yanında Toyoto Plaza var. Avare (Raj Kapoor, Nargis).
Ortaköy Ferah, Büyük Şekerci Sokak başındaydı. Açık otopark olarak kullanılıyor. Şehvet Kurbanı (Muhsin Ertuğrul, Cahide Sonku).
Ortaköy Mehtap, Şehit Nuri Pamir Sokak’taydı. Yerinde Haritacılar Sitesi var
Ortaköy Yazlık Bahçe, Ortaköy Rum İlkokulu’nun bahçesindeydi. İşletmecisi: Nurettin Işılay.
Osmanbey Sineması, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı. İstanbul’un ilk bahçe sinemasıdır. 1913’te hizmete girdi. Halaskargazi Cad. No: 192-194. Şu an yerinde Yapı Kredi Bankası mevcuttur.
Örnektepe ?????, Okmeydanı’ndaydı. Kara Çadırın Kızı (İbrahim Tatlıses, Perihan Savaş).
Paşakapısı Bahar, Çiçekçi’ye doğru giden ana cadde üzerindeydi.
Plajyolu Serdar, Bağdat Caddesi’nden Caddebostan Plajı’na inen Plaj Yolu üzerindeydi.
Rami Lale
Rumelihisarı Bahçe
Sefaköy Filiz, Filiz Spor Klübünün yanındaydı. Yerinde iş merkezi var.
Sakızağacı Cengiz, Acıbadem’deydi. Lord Jim (Peter O’Toole, James Mason).
Samatya Arı
Samatya Erten
Samatya Süreyya
Samatya Tunca, Şeyh Ahmet (Roman Navarro).
Sarıyer Ferah
Selimiye Kısmet
Selimiye Selimiye
Silahtar Çınar
Sortie Sinema Geceleri, Ray (Jamie Foxx, Kerry Washington), Fida Film organizasyonunda 2005 yazında haftanın belirli günlerinde açıkhavada gösterim yapıldı.
Söğütlüçeşme Çeşme, Sefaköy-Söğütlüçeşme’deydi. Yerinde market var. Kara Murat filmleri, Serdar Gökhan’lı avantürler.
Suadiye Can, Suadiye Lisesi yakınlarındaydı.
Sulukule Sultan, Edirnekapı-Sulukule’deydi. Ön kısmında evler var, arkası bahçe olarak duruyor. Milyonda Bir (Hint filmi)
Swissotel Sinema Geceleri, Beşiktaş Yıldız Bulvarı başındaki aynı adlı otelin en üst katında. Aşka Davet (Richard Gere, Jennifer Lopez), Fida Film organizasyonunda 2005 yazında haftanın belirli günlerinde açıkhavada gösterim yapıldı.
Şaşkınbakkal Çiçek, 1943’te açıldı, 80’li yıllara kadar hizmetini sürdürdü. Erenköy-Şaşkınbakkal arasında, Bağdat Caddesi üzerinde, Çınardibi durağındaydı. Çınardibi Çiçek olarak da biliniyor. Yerinde Mihrimah Sultan Vakfı Kayserili Hacı Ali Osman Özel Camii var. Gangasterin Kaderi (Steve McQueen, Robert Vaughn).
Şaşkınbakkal Kulüp, Şaşkınbakkal Paris olarak da biliniyor. Yerinde Yapı Kredi Bankası var.
Şaşkınbakkal Paris, Şaşkınbakkal Kulüp olarak da biliniyor. Yerinde Yapı Kredi Bankası var.
Şehremini Akgün
Şehremini Saray
Şehremini Umut Bahçe, Pazartekke, İETT garası arkasındaydı.
Şehremini Zafer
Şehzadebaşı Kısmet
Şenesenevler ?????, Bostancı-Şenesenevler’deydi.
Şenlikköy ?????, Florya-Şenlikköy’deydi. Şenlikköy karakolunu sahile doğru 200 metre geçince sağdaydı. Yerinde Florya Koleji var.
Şişli Kervan, Küçük Hanımın Şoförü (Ayhan Işık, Belgin Doruk).
Taşkasap Akasya, Vatan Caddesi Akasya olarak da biliniyor. Yerinde apartmanlar var.
Taşlıtarla Aytunç, Gaziosmanpaşa Aytunç olarak da biliniyor.
Tepebaşı Cumhuriyet
Tepeüstü Ulus, Küçükçekmece’de tren yolunun üstündeydi. Ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı.
Ünalan Mahallesi Murat
Üsküdar Çavuşdere Caddesi Işık
Üsküdar Doğancılar Aypark, Fuat Uzkınay tarafından “Malûl Gaziler Cemiyeti” adına işletilmek üzere 1920’de Jale adıyla açıldı. 1921’de Park, 1940’da Aypark adını aldı.
Üsküdar Doğancılar Jale, Fuat Uzkınay tarafından “Malûl Gaziler Cemiyeti” adına işletilmek üzere 1920’de açıldı. 1921’de Park, 1940’da Aypark adını aldı.
Üsküdar Kamer
Üsküdar Doğancılar Park, Fuat Uzkınay tarafından “Malûl Gaziler Cemiyeti” adına işletilmek üzere 1920’de Jale adıyla açıldı. 1921’de Park, 1940’da Aypark adını aldı.
Üsküdar Hale, 1920’lerde Fuat Uzkınay tarafından Hakimiyet-i Milliye Cad. No 1/3’te açıldı.
Vatan Caddesi Akasya, Taşkasap Akasya olarak da biliniyor. Yerinde apartmanlar var.
Yakacık Yakacık
Yavuzselim Lüks, Malta Lüks olarak da biliniyor. Fatih-Yavuzselim, Fevzi Paşa Caddesindeki Fatih Emniyet Müdürlüğünün arkasındaki sokaktaydı. Otopark olarak kullanılıyor, makine dairesi ve briketten duvar perdesi duruyor. Büyük Firar (Steve McQueen, James Garner).
Yedikule Hürriyet
Yeldeğirmeni Özen, Kadıköy’deydi. Ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı.
Yenidoğan Çiçek
Yenidoğan Lale, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı.
Yenikapı Gar, Avare (Raj Kapoor, Nargis).
Yeniköy Gonca,
Yenişehir ?????, Kurtuluş’taydı.
Yeşilköy Reks, Hababam Sınıfı (Tarık Akan, Kemal Sunal).
Yeşiltepe Lale, Beştelsiz Lale olarak da biliniyor.
Yeşilyurt ?????, Bakırköy-Yeşilyurt tren istasyonuna paraleldi. Otopark olarak kullanılıyor. Briketten duvar şeklindeki perdesi duruyor.
Yıldıztabya Emek, Gaziosmanpaşa Emek diye de biliniyor, Hababam Taburu (Müjdat Gezen, Figen Han).
Yusufpaşa Aynur, Lorel Hardi Haydutlar Arasında (Stan Laurel, Oliver Hardy).
Zekeriyaköy Kulüp-Z, Sarıyer-Zekeriyaköy’de havuzbaşında. Million Dollar Baby (Clint Eastwood, Hilary Swank), Fida Film organizasyonunda 2005 yazında haftanın belirli günlerinde açıkhavada gösterim yapıldı.
Zekeriyaköy Yazlık
Zeytinburnu Bahar
Zeytinburnu Çiçek
Zeytinburnu Güneş
Zeytinburnu Kulüp
Zeytinburnu Lale
Zeytinburnu Neşe
Zeytinburnu Park
Zeytinburnu Sümer
Zeytinburnu Yalçın
Zeytinburnu Yazlık Bahçe
Zeytinburnu Yenidoğan, Dokunulmazlar (Kevin Costner, Sean Connery), Sanık (Kelly McGillis, Jodie Foster). Yerinde apartman var.
Zeytinburnu Yeşilçam
Zeytinburnu Zafer, ayrıca “Kışlık” tabir edilen kapalı salonu da vardı.

Katkıda Bulunanlardan Gelen Ek Bilgiler:
Birkaç yıl önce İstanbul’daki yazlık sinemalar üzerine yazı yazmıştım. Ne yazık ki, bana bu konuda bilgi veren insanlar, o sinemalarda oynayan filmleri anımsayamadılar. Sanırım, benim ulaştığım bilgilere siz de ulaşmışsınızdır. Yine aynı yıllarda İstanbul’daki kışlık, özellikle Beyoğlu, Nişantaşı, Şişli gibi bölgelerdeki sinemaları, oynayan filmleri ve sosyal hayatı yazmıştım. 1960’lar ve 70’lerdeki. – Ali Erden.
*****
Ellerinize sağlık; yine ilginç ve yararlı bir projeyi hayata geçirmişsiniz. Kapsamlı listenizi gözden geçirdiğimde, ilk gençlik yıllarımda sık sık gittiğimiz 3 yazlık sinemanın listenizde bulunmadığını gördüm. Bu sinemalar:
– Çınardibi ÇİÇEK (Bağdat Caddesi üzerinde; Erenköy-Şaşkınbakkal arasında; Çınardibi durağında)
– Caddebostan OZAN (Bağdat Caddesi’nden Caddebostan Gazinosu’na inen yolda)
– Plajyolu SERDAR (Bağdat Caddesi’nden Caddebostan Plaji’na inen Plaj Yolu üzerinde)
Listeyle ilgili birkac notum da olacak:
– Listenizde “Şaşkınbakkal Çınardibi ÇINAR” diye bir sinema geçiyor; ben böyle bir sinema hatırlamıyorum; ama benim yukarıda yazdığım, Çınardibi durağındaki ÇİÇEK sinemasının üstünü kaplayan kocaman bir çınar ağacı vardı. Acaba size bu bilgiyi veren, o nedenle sinemanın ismini yanlış hatırlamış olabilir mi? Bir kontrol etmenizde ciddi yarar görüyorum.
– Listenizde Yoğurtçu Park’ta YOĞURTÇU PARK diye görünen sinemanın doğru ismi: Yoğurtçu’da PARK olacak; çünkü, isimleri karışıyor diye yine listenizde Moda’da PARK diye geçen sinemanın adı da daha sonra PAK olarak değiştirilmişti!
Bu vesileyle, hem geride kalmış hoş anıları canlandırdım, hem de bu ilginç çalışmaya küçük de olsa bir katkıda bulunmaktan keyif aldım. – Ali Sönmez.
*****
Benim yazlık sinemam Florya Asfaltı – Şenlikköy’deydi. Yeri Şenlikköy karakolunu sahile doğru 200 metre geçince sağdaydı. Uzun yıllar metruk olarak durdu. Şimdi yerinde Florya Koleji var. – Alican Değer.
*****
Ben Arnavutköy’deki iki yazlık sinemada da film izledim ama ilkokuldaydım. Filmlerin isimlerini hatırlamıyorum, ama benim izlediklerimin tamamı yerliydi. Annem yabancı filmler de izlemiş Kara Şövalye’yi ve Avare’yi hatırlıyor. Küçük Hanımefendi filmleri, Yeşil Köşkün Lambası’nı, Şoför Nebahat’i, Kezban filmleri, Samanyolu’nu, Üç Arkadaş’ı izlediğini hatırlıyor. Elizabeth Taylor’ın hangi filmini izlediğini çıkaramadı. Aliki Vuyuklaki’nin Yunan filmlerini görmüş. E mail’i atarken annemle telefonda konuşuyordum. Dr. Jivago’yu da yazlık sinemada görmüş. Arnavutköy’den annemin arkadaşlarına da ilk fırsatta soracağım. Yalnız annem Çiçek’i net hatırlıyor ama ikinci sinemanın adı ona hiçbir şey ifade etmedi. Dolayısıyla hangi filmi hangi bahçede izlediğini bilemiyor. – Alin Taşçıyan.
*****
E-mailiniz beni çocukluğuma götürdü, çocukluğumun geçtiği yerde çalışıyorum, aynen dediğiniz gibi biraz büyüklere sordum, biraz ben hafızamı zorladım, listenizde Anadolu Yakası Kartal eksikti zaten, benim de hatırladığım Kartal’dan üç sinema ismi yazabilirim: Uzunkaya, Kervan, Çınar.
Uzunkaya merkezde, Kervan ve Çınar mahalle içinde idi. Şimdi Uzunkaya sinemasının yerinde alışveriş merkezi, Kervan ve Çınar’ın yerinde apartmanlar var. – Berna Kuleli.
*****
Yaptığınız araştırma gerçekten çok güzel… Çünkü yazlık sinemaların keyfi o kadar farklı ki, onları gerçekten kaybetmemek gerek… Ben her yaz Büyükada’dayım… Düzenli olarakda her Pazar akşamı Büyükada Lale Sineması’na gidiyorum, her ne kadar çocuk filmi ağırlıklı oynasalar da Pazar akşamları, orada film seyretmekten çok mutlu oluyorum, ama daha önce Lale Sineması’ndan daha büyük ve daha güzel olan Büyükada Sineması vardı, kapandığına feci üzülmüştük… Listenizde gördüm Büyükada Mehtap Sineması olarak yazıyor… Büyükada Sineması ya da Büyükada Mehtap Sineması mıydı ismine bir daha bakmak lazım sanırım… – Betty Arditi.
*****
Ah maalesef!..
İzmir deseydiniz, Bornova Hayat sineması derdim ama… Henüz ben bir İstanbul çömeziyim, ben de sizden öğreniyorum. Keşke yardımcı olabilse idim… – Ebru Drew.
*****
Sadi Abi Merhaba; Yazlık sinemalarla ilgili çalışmana katkıda bulunmak istedim:
Şu anda Küçükçekmece ilçe sınırları içinde bulunan aşağıdaki semtlerde 70’lerin sonu ile 80’lerin ortalarına kadar aktif olan birkaç yazlık sinema hatırlıyorum. Hâtta bazılarında film izlemişliğim de var. Ama hepsinin adını tam olarak hatırlamıyorum.
1- Kanarya semtinde dört tane yazlık sinema vardı. Şu anda tamamının yıkılıp, yerine apartman ya da alışveriş merkezi yapıldığını biliyorum. Bir tanesi 90’ların ortalarına kadar aktifti ama Seks filmleri oynatıyordu. Diğerlerinin yıkıldığını biliyorum.
2- Ayrıca Küçükçekmece’de tren yolunun üst kısmında, Tepeüstü’ne yakın Ulus sinemaları vardı. Oranın da bir yazlık bölümü olduğunu biliyorum ama orası da sanırım yıkıldı.
3- Yine Küçükçekmece ilçe sınırları içinde olan Sefaköy – Söğütlüçeşme’de sanıyorum adı Çeşme Sineması idi bir yazlık sinema vardı. Kendi oturduğum semt olması hasebiyle çok iyi hatırlıyorum ve genellikle Türk filmleri gösterilirdi. Kara Murat‘ları, Serdar Gökhan’lı avantür filmlerini orada seyrettiğimi hatırlıyorum. Şimdi o sinemanın yerinde bir market var. Yabancı film oyantılıp oynatılmadığını hatırlamıyorum. O zamanlar oldukça küçüktüm ben.
4- Yine Sefaköy’de merkezde bir yazlık sinema vardı. Sanıyorum adı Filiz sinemasıydı. Hemen yanıbaşında Sefaköy Filiz Spor’un lokali vardı. Daha sonra burası da yıkıldı. Bir süre yıkıntıların yanında Filiz Spor’un lokali çalıştı daha sonra o da ortadan kayboldu. Şimdi orada bir iş merkezi var galiba. Ayrıca bir şey daha hatırladım: 70’lerde ilk okullar zaman zaman 35 mm’den tarihi Türk filmlerini öğrencilerine ücretsiz ya da çok düşük ücretle gösterirlerdi. Sanırım o dönemde yaygın bir uygulamaydı bu. Şimdi böyle bir uygulama yok. Okulların bir sinema salonu olduğundan da emin değilim doğrusu. İyi çalışmalar dileğiyle. – Ercüment Dursun.
*****
Öncelikle ellerinize, kaleminize sağlık diyor; yaptığınız bu çok önemli ve hoş araştırma için size saygılarımı sunuyorum.
Küçükken BEYLERBEYİ İskelesi’nin tam karşısında yer alan İSKELE açıkhava sinemasına gittiğimizi hatırlıyorum. Sinema ağırlıklı olarak yerli film oynardı ve de halen boş bir bahçe olarak duruyor… ÇENGELKÖY’de ise adının NUR olduğunu sandığım (ya da ben öyle hatırlıyorum) ve daha çok Hollywood/macera filmleri gösteren bir açıkhava sineması vardı. Şimdi sanırım yerinde bir süpermarket var… – Ersan Çongar.
*****
Hayal meyal hatırlıyorum, 20 yıl kadar önce Maltepe’de (Anadolu yakasındaki) bir yazlık sinema vardı. Tren yolu alt geçidinin hemen üstünde. Tabii mazisi çok daha eski, ama ben pek fazla hatırlamıyorum. Ben çok küçükken kapatılmıştı. Umarım işinize yarar bu bilgi. – Füsun Akay.
*****
Ben altı göbek Valideçeşmeli, eşimse yedi göbek Şifa Sokaklı, Yoğurtçu Park, olarak açıkhava sinemalarını çok iyi biliriz. Ben Kamburun Bahçesinde Sophia Loren’in Kızım ve Ben filmini unutamam. Sonra biz çocukken orda Pazar günleri rahmetli İsmail Dümbüllü ve Halide Pişkin tulûat yaparlardı. Beşiktaş Gürel’de en son Leslie Caron’un Gigi‘sini seyretmistim. Moda’da yazlığa giderdik, orda da son hatırladığım Clint Eastwood’un İyi, Kötü ve Çirkin filmiydi. Eşim Yoğurtçupark’ta en son rahmetli Öztürk Serengil’in Abidik Gubidik‘ini, Kızıltoprak İkizler’de de Turgut Demirağ’ın Gönül Yazar’ı başrolde oynattığı filmi seyretmiş. Galiba Kocamın Nişanlısı filmiydi.
Iyi ve güzel günlerdi, o günler! Şimdi bizler Dinazorlar olduk. – Füsun Kantemir.
*****
İstanbul’un Kocamustafapaşa semtindeki birkaç yazlık sinemayı sizinle paylaşmak isterim. Ama yaşım itibariyle ben yetişemedim oralarda film izlemeye… Babam hep anlatır ama, ne kadar şanslı olduklarını 🙂 Bense sadece Erdek’te bir yazlık sinemaya gitmiştim 7 yaşlarında. Avare filmini izlemiştim. Keşke olsa da çevremizde gitsek, sinemanın büyülü atmosferini gecenin büyüsüyle ikiye katlasak…. – Nilay Çakular.
*****
Çocukluğumda en güzel filmleri seyrettiğim sinemanın adını dün hatırlayamadığım için babamı arayarak yardım istedim. Aslında sinemayı, filmleri, içtiğim gazozları ve alaska frigoları unutmamıştım ama sinemanın adını unutmuştum. Belki de daha okuma – yazma bilmediğim dönemlerde gittiğim sinema olduğu için artık bilmiyorum niye. Ama sinemanın bulunduğu yerde yaklaşık 20 – 25 yıldır bir konut sitesi var. Her önünden geçişte içimin cız etmesine rağmen bana sinemanın adını da öğrenme fırsatı verdiğiniz, çocukluk anılarımı kısa bir sürede olsa hatırlama imkânı verdiğimiz için çoook teşekkür ederim. – Nuray Gürel.
*****
Araştırmanızı çok yerinde buluyorum. Anekdotlarla süslü bir yazı, şu anda Avrupa’da müthiş moda olan bu açık hava sinemaları kültürünü yeniden yaşatmak, bir kaç pahalı klübün tekelinden çıkartıp, yeniden popüler bir alışkanlığa dönüştürmek için bir baslangıç olabilir. – Sedef Ecer.
*****
Ben yaşım itibariyle hiç bilmiyorum ama babama ve amcama sordum.
Çağlayanda Erkoç ve Çakmak sinemaları varmış, orda hep Ayhan Işık filmleri oynarmış.. Çakmak sinemasının üstü açılıp yazlık olabiliyormuş, orda da karate, dövüş filmleri oynarmış, okuldan kaçan erkek öğrencilerin tek adresiymiş 🙂 Şimdi ikiside düğün salonu olmuş. Hürriyet mahallesinde de yazlık bir sinema varmış ama ismi hatırlanmıyor. Benim babam İskenderun’da Kervan yazlık sinemasın da gazoz satarmış, dayısıyla. Ayrıca Şişli Bomonti’de şu anda 1000a dekorasyon merkezi olan yerde Bomonti bira bahçesi ve Bomonti yazlık sineması varmış. Babam da okuldan kaçıp oraya gidermiş. Yine orda da o zamanın en güzel aşk filmleri oynarmış. – Sibel Oral.
*****
Cumartesi günü, hanımla birlikte yürüyüş yapmak için Balat’a indik… Bu arada Balat’taki yazlık sinemaları araştırdık. Resim çektim, bölüm bölüm gönderiyorum…
Balat Mehtap: Hacı İsa Mektep Sokak’ta, şimdi Otopark olmuş, yabancı film oynatıyormuş. Otopark’ta çalışan Salih Yivrik (42 yaşında), bu sinemada Avare (Raj Kapoor) ve İyi, Kötü ve Çirkin (Clint Eastwood, Lee Van Cleef) adlı filmleri seyretmiş.

Balat Milli: Vodina Caddesi’nde, yerine Pasaj yapılmış, Türk Filmleri gösteriliyormuş. Lütfü Tuttuk (46 yaşında), bu sinemada Harun Reşid’in Gözdesi (Ajda Pekkan, Erol Tezeren) adlı filmi izlemiş.

Balat Çiçek: Vodina Caddesi’nde, yerine Kemal Kolotoğlu İş Hanı yapılmış, iki sinema da aynı cadde üzerinde 100 metre ara ile; bu sinemada da Türk Filmleri gösteriliyormuş.

Balat Sümer: Ulubatlı Hasan İlköğretim Okulu yanında, şu anda boş, perdenin bir bölümü çökmüş. Yakın zamanda Sultan Makamı adlı dizi burada çekilmiş. Makine dairesine afişler yapıştırılmış, büfe yeniden düzenlenmiş, hâtta gişe bile yapılmış. 45 yaşındaki Salih Karagöz bu sinemada Çeşme (Ferdi Tayfur, Necla Nazır) adlı filmi seyretmiş.

Balat Sur: Atik Mustafa Paşa Mah. Esnaf Lonca Cad. Bu sinemanın yerinde büyük bir apartman var. Sinemanın perdesi hemen altındaki gecekonduların üzerine çökmüş. Kazada 7 – 8 kişi ölmüş. Bu sinemada Türk filmleri gösteriliyormuş. Atik Mustafa Paşa Mah. Muhtarı Fahrettin Özer (55 yaşında) burada Cilalı İbo (Feridun Karakaya) filmlerini izlemiş.

Malta Lüks: Madalyon’dan sonra en çok bu sinemaya giderdim… Fevzi Paşa Caddesi’ndeki Fatih Emniyet Amirliği’nin arkasındaki sokaktaydı… Şu anda Otopark olarak kullanılıyor… Sahnesi bile hâlâ duruyor… The Great Escape / Büyük Firar filmini burada izlemiştim. Oyuncuları: Steve McQueen, James Garner, Charles Bronson, James Coburn. – Süleyman Şatır.

*****
Balat Mehtap, 1983’te haftalarca Raj Kapor’un Avare‘sini gösterdikten sonra kapanmıştı. Şimdi aynı adla otopark olarak kullanılıyor ve perdesi de sağlam. Aslında, bitişiğindeki Ermeni okulunun bahçesiymiş. Yeri: Hacı İsa Mektebi Sok. No: 9

Heybeli Yeni’de (Bahçe’si 1970’lerden sonra kullanılmadı, sadece Yeni idi. Hâttâ Ali Bey’in sineması da denirdi) Beş Deli filmleri, Kassandra Geçidi, Kemal Sunal filmleri… Şimdi damacanalı su ve meşrubat deposu. Perdesi brandaydı. Heybeli’de listede olmayan iki sinema daha vardı:
Zafer: 1980’lerin başında kapandı, yerine apartman inşa edildi. (Amiral İhsan Özel sokağının başında) Hem yerli, hem yabancı gösterirdi, Yeni gibi. Elvis müzikâlleri, Ölüm Yarışı 2000, Survivor (Andlar’da düşen ve bir futbol takımı taşıyan uçağa dair çevrilen ilk film), Türkan Şoray’ın Deprem‘i…
Heybeli: 1960’ların sonunda kapanmış (Heybeli limanının ve İski pompa istasyonunun bitişiğinde, deniz kıyısında). Şimdi damacanalı su ve tüpgaz deposu, perdesi on yıl kadar önce yıkıldı, makine dairesi sağlam. Gökten İnen Melek (Mary Poppins), Uçan Otomobil (Chitty Chitty Bang Bang), Deniz Altında 20.000 Fersah burada oynayan filmler arasında.
Balat’ta ayrıca Molla Aşki Mahallesi Molla Şakir Sokağı’nda Sümer Sineması vardı. Ne zaman kapanmış bilmiyorum. Ama müthiş bir Haliç – Eyüp manzarası olan uçuk bir yerdi.
Bakırköy Sayanora’da Uğur Dündar’ın İşte Hayat‘ını seyretmiştim.
Dikkat! Yeşilköy Rex, REKS olarak yazılırdı. Orada Hababam Sınıfı seyretmiştim. Bir de Gülşen Bubikoğlu filmleri çok gelirdi. – Emre Yalçın.
*****
Öncelikle bu araştırma için teşekkür ederim.
Annemle biraz sohbet ettim ve şu anıları bana anlattı:
– Ortaköy Şekerci Sokak’taki Ferah Sineması’nda jimnastikçi bir kızın oynadığı bir filmi, Ateş Parçası‘nı ve Şehvet Kurbanı‘nı izlemiş. 1939’da çıkan yangında sinemadaymış ve makineden çıkan alevlerin tellerden geçerek perdeye ulaştığını hatırlıyor. Sinemanın iki yanında binalar olduğunu ve sinema arsasının yoldan tahtaperdeyle ayrıldığnı söylüyor.
– Beşiktaş Gürel Sineması’na sıkça giderlermiş. Bu sinemanın hem kapalı hem açık (bahçeli) olduğunu söylüyor. Bu sinemada Betty Grable’ın müzikallerini, Sonja Henie’nin filmlerini, Kore Harbi ajans haberlerini, Laurel – Hardy filmlerini, Weismüller’li Tarzan‘ları ve La Strada‘yı izlediğini hatırlıyor.
Çok emin olamasa da yine Gürel’de Maria Montez’in Yılanlı Mabude (Cobra Woman) filmini ve Ateş Kraliçesi adında ateşle beslenen bir kadının filmini gördüğünü hatırlıyor.
Ortaköy’de Muallim Naci Caddesi’nde kiliseye yakın bir yerde bir bahçede (hangi sinema olduğunu hatırlayamıyor) Zeki Müren ve Cahide Sonku’lu Beklenen Şarkı‘yı izlemiş.
– Büyükada’da Lala Hatun’daki sinemada Sara Montiel’in La Violetera – Çiçekçi Kız filmini beraber izlemişiz. – Yusuf Pinhas.
*****
Göztepe’de And Sineması’nın dışında ikinci bir yazlık sinema daha vardı, ama adını hatırlayamadım. Rıdvanpaşa sokaktaki And’da seyrettiğim filmlerden Allah Belanı Versin Osmanbey‘i hatırlıyorum. Orhan Günşiray olmalı! Öteki sinema daha yeni, 60’ların ikinci yarısı ve 70’lerin başında vardı, Nadir Ağa çayırında, yani Göztepe pazarının kurulduğu sokaktaydı. Bu ikinci sinemada yabancı filmde oynatılırdı galiba. Abdülhamit’in haremağası Nadir ağa orada oturduğu için çayıra onun adını vermişler… Biz Göztepe köşklerinin çocukları genellikle evde çalışanlarla birlikte gönderilirdik sinemalara… Bahçevan Aziz Ağa’nın hanımı Zehra Teyze sayemde bütün Türk filmlerini görmüştür. And Sineması’na Zati Sungur da geliyor olabilir mi arada sırada? Şapkadan tavşan çıkan gösteriyi hatırlıyorum… – Zeynep Göğüş.
*****
Yaptığınız çok hoş bir çalışma ama benim bizzat gittiğim ya da eşimin ailesinin gittiği tüm yazlık sinemalar bu listede yer alıyor. Budak, İkizler, Kalamış Yazlık Sinemaları gibi… Ben size bir başka, “yeni” girişimden söz etmek istiyorum. Bu yaz, Bahariye caddesi girişinde yer alan Nazım Hikmet Kültür Merkezi’nin bahçesinde filmler gösterilecek… Biz Kadıköylüler büyük bir şansı yeniden yakalamış durumdayız. Size daha ayrıntılı programı gönderirim ama aklımda kaldığı kadarıyla programın ilk iki filmi Mayıs ayının son iki haftasında gösterilmeye başlanacak. Elbette unutulmaz Chaplin filmleriyle açılış yapılıyor. Modern Zamanlar ve Sahne Işıkları… Bu ilk gösterimlerde sizi de aramızda görmekten büyük mutluluk duyarız. – E. Zeynep Güler.
*****
Araştırman vesilesiyle ben de geçmişte bir gezinti yapma fırsatı bulmuş oldum. Kadıköy’deki yazlık sinemaların bir bölümünün açılış günü olan 19 Mayıs günü eski mekânları gezdim, notlar aldım, sana iletiyorum.
Kadıköy’e yakın Moda’dan başlarsak:
Moda Pak Sineması: Moda semtinin tek yazlık sinemasıydı. Halen hizmet veren “Meşhur Dondurmacı Ali Usta”nın sağından Moda Burnuna inen yolda (Ferit Tek Sokağı), şimdi Nil Apt. (No: 17) ile Kaçkar Apt. A ve B bloklarının olduğu yerde yer almaktaydı. 1970’lerin ilk yarısında kapandı. Önceleri yabancı film oynatırdı, sonra yerliye döndü.
Süreyya Bahçe: Mülkü halen Darüşşafaka kurumunda olduğu için eski haşmetiyle hizmetine devam eden ünlü Süreyya sinemasının yazlık bahçesi idi. Şimdi Gusto’nun bulunduğu koridordan merdivenle inilen çok hoş bir bahçeydi; yerlerin numaralı olduğu belki de tek yazlık sinemaydı. Hep yabancı film gösterdi, iki film oynardı.
Opera Bahçe: Bahariye Caddesinin ikinci yazlık bahçesi. Hep yerli film oynadı, iki film gösterilirdi. Yetmişlerin ikinci yarısında Opera Onur Çarşısı’na dönüştürülen muhteşem Opera sinemasının yazlık bahçesiydi. Süleymanpaşa sokağında kapısı olan bahçede halen Opera Onur Otopark’ı hizmet veriyor, ancak Süreyya bahçe’nin aksine bahçe çevresindeki ağaçlarla aynen muhafaza edilmiş, hani perdeyi takıp, tahta sandalyeleri yerleştir halde hazır bekliyor.
Yoğurtçu Park Sineması: Saint Joseph ve Kadıköy Anadolu Lisesi’nin (yetmişlerin başındaki adıyla Maarif Koleji) yokuşundan inildiğinde boylu boyunca uzanan Yoğurtçu Parkı’nın bitiminde, o zamanki Yoğurtçu Karakolu’nun (yakınlarda Kadın Sığınma Evi olarak kullanılan, halen boş bina) yanında yer alan ve açılışı 60’ların başına uzanan yazlık bahçe uzun yıllar yerli film, 1984’teki kapanışına kadar son beş senesinde de altyazılı yabancı filmler gösterdi. Süleymanpaşa Sokağının başlangıcında yer almış olan bahçenin yerinde halen Uğur Apt. (No: 76) A ve B blokları bulunuyor.
Stad Sineması: Kurbağalıdere Köprüsünün sağında, Salı Pazarı’nın kurulduğu alanın arkasında, şimdilerde Fenerbahçe Stadyumunun hemen altındaki Migros’un otoparkına doğru uzanan bölgede yer alırdı. Türkçe dublajlı iki adet yabancı film gösterirdi.
Kızıltoprak İkizler: Kadıköy’ün en eskilerinden. Ellilerde açılmış. Kızıltoprak otobüs durağına gelmeden hemen önce şimdi Hipokrat Laboratuvarı’nın bulunduğu Hasan Amir Sokağı’nda yer alırdı. Zühtüpaşa İlkokulu’nun karşı sırasında bulunan bahçenin yerinde halen Berkman Apt.(No: 6) ve otoparkı bulunuyor. Bahçe hep tek film gösterdi, uzun yıllar yerli, son 4-5 sezonunda altyazılı yabancı film oynattı. İlk Star Wars filmini bu bahçede izlemiştim..
Kızıltoprak Toraman: Yetmişlerin ilk yarısında erken kapanan yazlık bahçelerden. Yaklaşık otuz yıl boş alan olarak bekledi, bahçede koca ağaçlar yeşerdi. Kızıltoprak otobüs durağını Bostancı yönüne doğru geçtikten sonra 2. Ihlamur Çıkmazı’nın başında, cadde üstündeki arazide halen Baltaş / Teknoteks A. Ş.nin işhanı inşaatı sürmektedir. Altyazılı yabancı tek film oynatırdı.
Kalamış Sahil: Kadıköy’ün efsane bahçelerinden. Film gösterimlerinin yanısıra sayısız konser ve tiyatro oyunlarına da ev sahipliği yapmıştır. Yine o zamanlardan bugüne faaliyetini sürdürmekte olan emektar Soley Pastanesini geçince şimdiki Şenlik Sokak ile Ziraat Bankası Emekliler Lokali (eski Todori’nin Meyhanesi) arasındaki alanda deniz kenarında yer alırdı. Arazisi uzun yıllar boş kaldı (yaklaşık 25 yıl), 5 yıl kadar önce inşa edilmiş iş hanı şimdilerde boş ve kiralık. Altyazılı yabancı tek film oynatırdı.
Caddebostan Budak: Bir diğer efsane bahçe. Bağdat Caddesi gençlerinin buluşma yeriydi. Kocaman bahçesi sayısız pop konserine, hâttâ ilk yıllarında İstanbul Festivali’nin kimi gösterilerine ev sahipliği yaptı. Yerinde halen yeniden inşa edilmekte olan “Kadıköy Belediyesi Caddebostan Kültür Sanat Merkezi” bulunuyor. Temmuz sonuna yetiştirilmesi plânlanan bu çok amaçlı devasa kültür merkezi, önümüzdeki yıllarda önemli sanat olaylarına mekân olmaya hazırlanıyor. Altyazılı yabancı tek film oynatırdı.
Caddebostan Ozan: Eski Caddebostan (sonradan Maksim) Gazinosu, şimdilerde Caddebostan Migros’un karşısındaki İskele Caddesinde yer alan mütevazi bir bahçeydi. Yerli film oynatırdı Şimdinin Gün Apt.nın (No: 28) yanındaki çıkmazda yer almış bulunan bahçenin arazisinde halen 12 katlı bir gökdelen inşa ediliyor.
Şaşkınbakkal Çiçek: Küçük, mütevazi bir bahçeydi. Yerinde halen 1984 yılında temeli atılmış bulunan Mihrimah Sultan Vakfı, Kayserili Hacı Ali Osman Özel Camii bulunuyor.
Sadiciğim, benim toparlayabildiklerim bunlar. Bu vesileyle geçmiş günlere dönmekten mutluluk duydum. Bu gezi sırasında ayağım kayıp düşüp kolumu kanattım, sokak köpeklerince kovalandım, kısa bir süreliğine de olsa çocukluk günlerime döndüm. – Ferhan Baran.

Fotoğraflar için Süleyman Şatır’a teşekkür ederiz.

(05 Haziran 2005)

Sadi Çilingir

Bir varmış bir yokmuş, evvel zaman içinde kalbur saman içinde güzel ama mutsuz bir prenses ile yakışıklı ama mutsuz bir prens yaşarmış. Birbirlerini çok sevmelerine rağmen bu prens ve prenses bir türlü buluşamazlarmış. Çünkü onlar farklı yıllarda yaşarlarmış. Göl Evi (The Lake House) konusu itibariyle böyle bir film. Dr. Kate Forster (Sandra Bullock), hayatında bir değişiklik yapmak ister ve şehirdeki hastanede çalışmaya başlar, böylece çok sevdiği göldeki evinden de ayrılmak zorunda kalır. Ayrılırken, sonraki kiracısına eğer mektupları yanlışlıkla yine o eve gelirse, yeni adresine göndermesini isteyen bir mektup bırakır. Göl evinin yeni kiracısı mimar Alex Wyler (Keanu Reeves), mektubu görür ve bir süre Kate ile mektuplaşır. Ama ters giden bir şeyler vardır, çünkü Alex, Kate’in bahsettiği ne kapıdakı köpek patisi izine ne de tavan arasındakı kutuya rastlamıştır. Sonunda farkederler ki, Kate 2006’nın kışını yaşamaktadır, Alex ise 2004’ün Nisan ayındadır. Senaryosundaki sorunlara takılmadan başrollerini Sandra Bullock ve Keanu Reeves’in paylaştığı bu masalımsı filmi bir çırpıda izleyebilirsiniz. Filmden çıkınca da yıl hesaplaması ya da mantık hataları bulmaya çalışmanın çok da faydası yok. Göl Evi, masal tadında bir romantik film çünkü.

Sandra Bullock ve Keanu Reeves ikilisi daha önce Hız Tuzağı (Speed) filminde bir araya gelmişlerdi. Ancak romantik bir film için de aranan çift olduklarını söyleyebiliriz.

Hollyood bugüne kadar birçok konuda romantik filmler çekti. Kimi zaman aşıklardan biri bir kaza sonucu ölünce, öbür dünya ile bağlantı kurup aşıkları buluşturdu. Kimi zaman her iki taraf da başkalarıyla birlikteydi, zorlu bir mücadeleden sonra aşıkları biraraya getirdi. Bazen birbirlerine çok kızgın iki kişiyi birbirine aşık etti, bazen de internet aşklarını beyazperdeye taşıdı.

Alejandro Agresti’nin yönettiği Göl Evi ise farklı zamanlara ait iki sevgilinin aşkını anlatıyor. Aralarında iki koca yıl olan Kate ve Alex’in mektuplaşmayla başlayan aşkları işleniyor filmde. Bu Hollwood için yeni bir romantik film konusu.

Sandra Bullock’un deyişiyle film, “İzleyicinin yavaş yavaş çözülen hikâyeye kendi yorumunu getirmesine ve kendi hislerini yansıtmasına olanak tanıyor, üstelik bizim size sürekli olarak nasıl hissetmeniz gerektiğini söylememizden çok daha kolay bir şekilde yapıyor.”

Aslına bakarsanız filmin başrol oyuncusu gölün üzerine kurulan, her tarafı açık, camlarla kaplı o güzel göl evi. İki sevgilinin de bir zamanlar içinde yaşadıkları göl evi, sonunda sevgilileri bir araya getiren bir mekân oluyor. Göl Evi’nin mimarı ise Alex Wyler’in babası Simon Wyler (Christopher Plummer). Simon Wyler, ailesini, kariyeri ve çizimleri için feda için hırslı bir mimardır. Oğlu Alex de başarılı bir mimar olmasına rağmen, babası gibi hırslı değildir.

Yaz sıcağında, sinema salonlarının boş olduğu bir dönemde, keyifli vakit geçirmenizi sağlayacak hafif bir film.

(07 Ağustos 2006)

Asya Çağlar

Olgun Arun’un ilk filmi Tramvay, 2000’li yılların Türkiyesi üzerine trajikomik bir anlatı sunuyor. Görüyoruz ki aslında, “Dağ başını duman almış” marşı ile “Ceddin deden neslin baban” mehteran marşı ortasında kalan halk, yani biz, şiddetin göbeğinde yapayalnızız.

Töre cinayetleri, çocuklara yönelik tacizler, trafikte birbirini döven sürücüler, sokaklarda patlayan silâhlar, bir Tramvay’ın içinde temsil ediliyor. Başörtülüsü, lâiki, gayrimüslimi, mafya babası, kiralık katili, sanatçısı, normal vatandaşıyla 2000’li yılların Türkiye’si, aslında kimsesiz. Onlara sahip çıkan ne bir politikacı ne de bir politika var. Ortaya çıkan tablo şu ki, hepimiz herhangi bir şekilde herhangi bir yerde şiddetle karşı karşıya kalıyoruz.

İzzeddin Çalışlar’ın öyküsünden yola çıkılarak, yine İzzeddin Çalışlar, Olgun Arun ve Nazlı Çetinok Arun’un senaryolaştırdığı film, her yönüyle izlenmeye değer. Oyunculuk seçimi, karakterizasyon, replikleri ile film, toplumsal bir eleştiri yapıyor. Filmdeki tek sorun sanırım zaman zaman duymakta zorlandığımız replikler, yani ses sorunu. Şiddetin yoğun gösterildiği sahnelerle mizahi sahneleri arasındaki sağlanan akord, filmde akıcılığı belirleyen ana etmenlerden biri.

Bir akşamüstü Taksim girişindeki tramvaya farklı kültürlerden insanlar biner. Bir süre sonra da, babasından sinemadan çalınan bir koltuktan dolayı dayak diyen Hamit (Fırat Tanış) ve arkadaşı Mahmut (Itri Koşar) da tramvayın yolcuları olurlar. Babasından haksız yere şiddet gören, dövülen, hakaret edilen, kovulan, arkadaşının yanında küçük düşürülen ve sonra da sahipsiz bir şekilde sokağa atılan Hamit, bir süre arkadaşıyla birlikte Beyoğlu’nda yürüdükten sonra bindiği tramvayda içindeki tüm kini tramvayın diğer yolcularına kusar. Onu tetikleyen ise yolculardan birinden yükselen bir sözdür. Tramvay, sürücüsüz Taksim’in bir başından diğer başına kadar sahipsiz olarak gider gelir. Ama sahipsiz olan sadece bir tramvay mıdır?

Ne elinde silâhı olan bir kiralık katil, ne parası olan, ne mafya babası, ne toplumsal değerlendirmeler yapan bir sosyal bilimci kurtarabilmiştir tramvaydaki rehineleri Hamit’in elinden. Onları kurtaran, ona samimice yaklaşan Pelin’dir (Emel Çölgeçen). Hamit’in içindeki öfkenin zararsızca ortaya çıkmasını sağlar ve tramvaydakiler kurtulur.

Athena grubunun solisti Gökhan’ın rol aldığı bu film, hipnoz türüyle sanırım Türk Sineması’nda ilke de imza atıyor. Olgun Arun’un bu ilk filmini, Tramvay’ın içinde bulunan bizlerin mutlaka birkaç defa izleyip, kişisel ve toplumsal eleştiriler yapmamız gerektiğini düşünüyorum.

(28 Temmuz 2006)

Asya Çağlar

Bir yönetmenin “tema” birliği içeren filmler ile bir grup film yapması hallerinden biri, o grubu oluşturan film sayısı nedeni ile üçleme (trioloji) olarak anılır. Ülkemizde bu tarz çalışmalar fazla görülmez, ama bu yok demek de değildir.

Yönetmenlerimiz üzerine yapılmış araştırma / inceleme fazla değildir ve yapılanlarda belirli sayıda yönetmenle sınırlı kalır. Bu yönetmenlerden Lütfi Ömer Akad üzerine, Âlim Şerif Onaran “Lütfi Ömer Akad’ın Sineması” isimli kitabı yazmaktan başka “Lütfi Ö. Akad” ismi ile de yaptığı uzun söyleşiyi yayınlamıştır. Bir kolektif çalışma da “Sadeliğin Derinliğinde Bir Usta: Lütfi Akad”dır. (Ayla Kambur, Necla Algan, S. Ruken Öztürk, Şükran Kuyucak Esen, M. Zeynep Dabak, Burçak Evren)

Onaran, “Lütfi Ömer Akad’ın Sineması” isimli kitabında ustanın filmlerini tek tek ele alarak inceler. Onaran, Akad’ın kimi filmlerini, sonradan yapacağı üçleme’ye (Gelin / Düğün / Diyet) benzeterek üçlemeler şeklinde gruplar halinde ayırır.

1 – Anadolu Üçlemesi dediği Hudutların Kanunu, Ana, Kızılırmak / Karakoyun farklı Anadolu kırsalında geçen farklı temaları ve tarihsel dilimleri olan filmlerdir.

Hudutların Kanunu (1967 – Dadaş Film), Güney Doğu Anadolu’daki kaçakçılık olgusunu ele alan, öykü olarak da sinema olarak da başarılı bir filmdir. Film, çevrildiği yıllarda geçebilecek olayları ele alan güncel bir konuyu inceler, çevrenin ekonomik geri kalmışlığının yol açtığı, tehlikeli ama kısa sürede kazanılabilen parası ile kaçakçılık; yoksul kişilere hem töresel (ağa olgusu) hem ekonomik nedenlerle kolayca yaptırılabilen bir eylemdir. Film alternatiflerini de (öğretmen – eğitim, jandarma komutanı – devlet düzeni) koyarak, olayları kahramanları açısından ele alır.

Ana (1967 – Şahinler Film) sinemamızın bir çok kez ele aldığı, türlü biçimlerde işledi kan davası üzerine bir filmdir. Kan davasından kaçarak kurtulacağını sanan bir kadın, kanlıları bulunan kocasını ve biri kız diğeri erkek çocuklarını alarak devamlı kaçmayı dener, ama yollar bir yerlerde bitmekte, kanlıları ile kesişmektedir. Bu kez de kesişecektir. Ana’da (1967 – Şahinler Film) günümüzde geçen bir hikâye anlatır.

Kızılırmak / Karakoyun (1967 – Dadaş Film), Anadolu efsanelerinden yola çıkılarak Nazım Hikmet’in Ercüment Er adı ile yazdığı senaryodan Muhsin Ertuğrul’un çektiği filmden (1946) sonra Akad’ın yazıp yönettiği film olarak, gününde geçen efsaneyi tarihi içinde çağdaş (güncel) yorumlarla zenginleştirerek ele alır. Konu üçüncü kez Şahin Gök tarafından çekilmiştir. (1969 – Sen.: Tuncer Cücenoğlu – Şahin Gök)

Görülüyorki, yer ve tarih olarak Anadolu’da geçen öykülerin bir üçleme oluşturacak yeterli bağlantıları yoktur, ama çokça ele alınmış konularına rağmen her üçü de -özellikle Hudutların Kanunu- aynı konuları işleyen filmlerden ayrılırlar.

2 – Kent Üçlemesi başlığı altında ise Vesikalı Yârim, Kader Böyle İstedi ve Seninle Ölmek İstiyorum filmlerini toplar, bu filmlerde ortaklığı sağlayan geçmiş oldukları mekândır, İstanbul kentinin özel bir kullanımı yok ise de, filmlerin ortak mekânı içinde çok farklı yapıları, kişileri barındıran bu metropol kenttir.

Vesikalı Yârim (1968 – Şeref Film) ilginç bir öykü içerir, hem film içeriği olarak, hem de filmin serüveni olarak. Kaynaklarda filmin Sait Faik’in öyküsü Menekşeli Vadi’den alındığı belirtiliyor, senaryoyu yazan Safa Önal öykünün kalkış noktası olduğunu söylüyor ki, film öyküye göre hayli farklılık gösterir. Ayrıca, Sait Faik’in öyküsünden filme daha yakın olarak, film çekildiği yıllarda yayınlanan Burhan Arpad’ın Alnımdaki Bıçak Yarası isimli romanı da vardır. Bütün bunlardan sonra Vesikalı Yarim film olarak daha önce örneği pek çok kez yapılmış bir öyküyü daha farklı bir biçimde aktarır. (Bak.: Çok Tuhaf Çok Tanıdık) Evli bir manav bir gün arkadaşları ile gittiği bir Saz’da bir kadına tutulur ve evine dönmez, çok sıradan insanların sıra dışı aşkı anlatılır, sonuç ile yaşamın gerçeklerinin galebe çalmasıdır. Vesikalı Yarim, daha sonraki yıllarda Gizli Aşk (N. Okçugil) ve Sarmaşdolaş (Ü. Efekan) filmleri ile tekrarlanır, Menekşeli Vadi ismi ile -öyküye bağlı kalınarak- TV filmi yapılır, Sait Faik üzerine Havada Bulut ismi ile yapılan bir kolaj filminde, tekrar farklı öykülere paralel olarak ele alınacaktır. Ekonomik yapıları farklılık göstermeyen, ama birarada olmaları da -yine toplum tarafından- benimsenemeyen kişilerin, yaşamdan çalabildikleri trajik bir aşkı anlatır.

Kader Böyle İstedi (1968 – Şeref Film), bir dolmuş şoförü ile bir burjuva kızının, daha sert tepkiler alan, acı sonlu aşkını anlatır. (Bu filmdeki, sözsüz, fakat insan dramını anlatan “nişan sahnesini” ile Akad’ın sinemasal özelliklerinin altını çizmek isterim.)

Seninle Ölmek İstiyorum’da (1969 – Şeref Film), kökenleri farklılık göstermeyen kadın, zengin bir erkek ile evlidir ama mutluluğun uzağındadır. Erkek okuyarak mühendis olmuş, çalışma alanı nedeni ile karşılaşmışlardır. Bir mutsuz, bir yalnız insan, birbirlerine itilirler, kadının yaşamını bağladığı oğlunu yitirmesi işin katalizörü olur.

Kent üçlemesini oluşturan filmlerde kentin farklı dokularından, birer aşk öyküsü anlatılır. Kent mekânı ortak noktaları oluşturur, üç filmde oynayan İzzet Günay’a iki filmde Türkân Şoray eşlik eder, filmler -magazinsel olarak- bu açılardanda birbirine bağlanır.

3 – Şarkıcı üçlemesi :

Anneler ve Kızları (1971 – Erman Film)
Rüya Gibi (1971 – Er Film)
Bir Teselli Ver (1971 – Saltuk Film)

Öncelikle görüldüğü gibi, Anadolu Üçlemesi’ndeki iki film aynı yapımevine, Kent Üçlemesi’ndeki üç film de aynı yapımevine ait olmakla birlikte Şarkıcı Üçlemesi’ndeki üç film de farklı yapımevlerine aittir. Filmlerin Şarkıcı Üçlemesi oluşturmasına oyuncularından birinin, sırası ile Neşe Karaböcek, Zeki Müren ve Orhan Gencebay olması neden olmaktadır. Ayrıca ilk film olan Anneler ve Kızları, 1934’de John Stahl, 1959’da Douglas Sirk tarafından çekilen Imitation of Life filmlerinin (özellikle ülkemizde Zehirli Hayat adı ile gösterilen ikincisinin) bir uyarlamasıdır. (Yalnız şunu belirtmek gerekir ki Sirk’in filminde anne ile kız arasındaki dramın nedeni zencilik olmasına rağmen, konunun ülkemize uyarlanmasında köylülük / kentlilik, zenginlik / fakirlik olmuştur.)

Üç film de, filmler çekmelerine rağmen asıl uğraş alanları müzik olan oyuncuların başrol oynadığı filmlerdir. (O. Gencebay’ın ilk filmidir.) Ve filmdeki olaylar arasına sıkıştırılmış şarkılarla gelişen bu üç yapımcı filmi Akad’ın genel sinema tavrı içinde fazla ön plâna çıkmazlar. Ortak özellikleri, kahramanlarının şarkıcı olmasından ibarettir.

*****

Bu girişten sonra, Akad’ın tematik birliktelik içermesi bakımından gerçek anlamda bir üçlemesi olan Gelin / Düğün / Diyet’i ele almadan belirtilmesi gereken önemli bir konu, filmlerin her ne kadar bir üçleme oluştursalar da, aynı zaman da süreçsel bir gelişim de göstermelerini ve sosyo – kronolojik bir sıra izlemelerine rağmen bu sıraya bağlı olarak çekilmedikleridir. Filmler, Gelin / Düğün / Diyet sırası ile çekilmiş olsalar da, gerçekte Düğün / Gelin / Diyet şeklinde sıralanmaları gerekmektedir.

Bu nedenle, filmlerin içerik bakımından gösterdiği sıralama, çekiliş sırasına göre daha öncelik taşımakta olduğu için, çekiliş sırası ile değil, anlattıkları süreç öne alınarak Düğün / Gelin / Diyet sırası ile incelenecektir.

Tema birliği içeren bu üç filmin bir başka ortak noktası da, ağırlık noktalarını kadın kahramanların taşımasıdır. Akad, anlatılarına kahraman olarak kadın kişiliğini seçmekten başka, filmlerde tamamen farklı yapıdaki bu kahramanlarının üçünü de Hülya Koçyiğit’e oynatır. Koçyiğit, bu nedenle filmler arasında bir dış bağlantı sağlamış olur.

Gelin, için Akad yazmadığı romanların filmini yapıyor ibaresi kullanılmıştı, üç film arasında en çok Gelin’e uyan bu benzetme, diğer iki film içinde söylenebilir.

Düğün (1973), Akad’ın yazarak yönettiği, Gani Turanlı’nın görüntülediği, Metin Bükey’in müziklediği, Hülya Koçyiğit’in Zelha’yı, Kâmuran Usluer’in Halil’i, Turgut Boralı’nın Bekir’i, Ahmet Mekin’in Ferhat’ı, Erol Günaydın’ın İbrahim’i, Altan Günbay’ın Cabbar’ı, Hülya Şengül’ün Cemile’yi, İlknur Yağız’ın Habibe’yi, Sırrı Elitaş’ın Reşit’i, Günay Güner’in Zeki’yi oynadığı, bir Erman Film (Hürrem Erman) yapımı olarak, 1974 / 11. Antalya Film Festivali’nde, En İyi Film ve En İyi Yönetmen; Sinematek Derneğinin, Mevsimin En Başarılı Filmleri (1974) seçiminde birinci seçilmiştir.

İkinci sırada çekilmiş olmasına rağmen, tematik olarak önce gelen Düğün; Urfa’da geçim koşulların daralması ve amcaları Bekir’in önerisi ile Halil ve kardeşleri’nin (Zelha, İbrahim, Cemile, Habibe ve Yusuf), İstanbul’a göçmesi ile başlar. Olaylar, taşrada kısıtlı ekonomik olanaklar nedeni ile eskiden beri sürdürdükleri çalışmaları da verimli olmamaya başlayınca, taşı toprağı altın olan İstanbul’a gelinir. Habibe ve Cemile fabrikaya işçi olarak girerler, (sanayileşme – “emek”in paraya çevrilmesi), evi çekip çeviren Zelha yine kısıtlı bir alanda (kıyı semtindeki evin tahta perde ile çevrili avlusundaki fırında) kıymalı pide ve lâhmacun yapar, İbrahim bunları satar (metropolde ticarete adım atış), küçük Yusuf tüm bu ortam içinde okumak gibi bir lükse sahip olur. Zelha’nın hem abla, hem (doğurmamış olmasına rağmen) ana olması yanında Halil beyni oluşturur. Akşamları günlük hesapların görülmesi sırasında, elde çok az para kaldığı, “Harran’ın dikeni gibi kök salmaya geldikleri buradan” geri dönüş olmaması kararı ile, işi büyütme kararı alınır. Borç harç bir üç tekerlekli bir araba alınır, bu arada Cemile’yi isteyen kebapçının ödediği ‘başlık’ da bu paraya katılır, bu alış veriş Zelha’nin içine sinmez. Araba alınarak genişletilen ticari faaliyetlere başlanılır, İbrahim’e Yusuf da yardımcı olmaktadır. Bu arada Zelha’nın sırf ailesi için ayrıldığı sözlüsü Ferhat da İstanbul’da kamyon şoförlüğü yapmakta olduğundan, -kaçınılmaz şekilde- karşılaşacaklardır. Cemile’nin kocası, karısını evlere temizliğe gönderir -ödediği başlık parasını çıkartmalıdır-. Zelha geri almak isterse de, Cemile gelmez. Habibe’yi ise mahalle kasabının kardeşi Zeki sevmektedir, Habibe de karşılık verir, ama Halil ve Bekir’e ticaret yapmayı öneren Cabbar da Habibe ile evlenmek ister, Zelha karşı çıkar, Zeki de ısrarcıdır. Araba ile lahmacun, sucuk ekmek satışı sırasında aynı işi yapan başka kişiler ile çıkan kavgada İbrahim birini öldürür, suçu Yusuf üzerine alır. Kavga sırasında araba elden gider, Habibe Cabbar’a verilir. Ferhat Zelha’ya kendisi ile gelmesini, evlenmelerini söyler. Zelha işlerinin daha bitmediğini söyleyerek düğün yerine gider. Ağabeyi Halil ve amcasına çok ağır konuşur, Habibe’yi alıp gitmek ister. Cabbar çektiği bıçak ile mani olmak ister, İbrahim araya girer. Bu arada Zelha yaralanır, ama İbrahim ile beraber Habibe’yi alıp düğün’ü terk ederler. İbrahim polise her şeyi anlatıp Yusuf’u kurtaracağını söyler, Zeki ise kapıda Zeliha ve Habibe’yi beklemektedir.

Akad, aile kişileri arasındaki gelişmelerle dramını oluştururken, ekonomik çıkmazları nedeni ile İstanbul’a gelen aileyi, önce aile içi çalışma ile seyyar satıcılıkla ufaktan ticarete başlatarak, giderek genişlemeye -genişleme çabalarına- (satılan malların çeşitlenmesi, gündüz ve gece ayrı ayrı çalışma) yönlendiriyor. Bu gelişmeler olurken aile kıyısından köşesinden dağılmaya, çeşitli bedeller ödemeye başlıyor. Finalde dramatik yapı tamamlanır gibi görünüyor. -ama- Zelha Habibe’yi Cabbar’a vermemekle -belki- Cabbar ile daha devamlı ticaret ilişkisine girecek, Halil’den kopacak, Habibe’yi esnaf (kasap) çocuğu olan Zeki’ye vererek bir başka ticaret ehli ile ilişkisini sağlayacaktır. Belki bu ilişkide kendisi de vardır veya yoktur. Habibe’nin fabrika işçiliği deneyimi olduğunu da unutmamak lâzım. Şimdilik seyyar satıcılık işi kaybolmuş gibi görünmektedir. Akad, Yusuf’un başına gelenleri, daha önce Yusuf’un okuduğu Hz. Yusuf’un kardeşleri nedeni ile başına gelenlerle paralelleştirerek, dramatik yapıda vurgu yaparken, işçiliğe girmiş kızların, bir meta gibi başlık karşılığı, hemen pazarlık konusu olması ile de, Yusuf olayına paralel geliştirdiği olaylarla da, toplumuzun halen genel geçer feodal bir kısım yapılarına değinmekle beraber, Yeşilçam’ın tipik olay örgüsüne de yaklaşıyor.

Akad, üçlemesi yaptığı son dönem filmlerinde, eski filmlerinden geliştirerek getirdiği, giderek durgunlaşan, nerede ise kamera hareketinin terk edildiği, ama derinliğin önem kazandığı görüntülemesi ile, hareketin hemen hemen yalnızca çerçeve içinde belli bir oyuncu trafiği ile olup bittiği, sinema diline Düğün’de de yeni bir halka ekliyor.

Aslında Düğün’den daha önce çevrilen Gelin’de dizi / trioloji devam etmektedir. Sıralamayı sürece göre alırsak, ailenin göçünü ve yerleşme / tutunma çabalarını ele alan Düğün’den sonra Gelin, ailenin memlekette (bu kez Yozgat) kalan son kısmının da İstanbul’a gelmesi ile başlıyor. Ailenin (baba dahil) bir kısmı önceden gelmiş ve bir kenar mahallede bakkal dükkânı açmış ve kök salmaya niyetlenmiştir; amaç artık metropol’ün merkezine yürümek, bakkallığın alternatifi olmaktan çok karşıtı olan marketciliğe geçmektir. Büyümek değil değişmek istemektedirler ve değişim, bedelini ödetecektir

Gelin, yine Akad’ın yazarak yönettiği, Gani Turanlı’nın görüntülediği, Yalçın Tura’nın müziklendirdiği, Hülya Koçyiğit’tin Meryem’i, Kerem Yılmazer’in Veli’yi, Kahraman Kral’ın Osman’ı, Ali Şen’in Hacı İlyas’ı, Aliye Rona’nın Ana’yı, Kâmuran Usluer’in Hıdır’ı, Nazan Adalı’nın Naciye’yi, Seden Kızıltunç’un Güler’i oynadığı 1973 yılı yapımı bir Erman Film (Hürrem Erman) yapımı, 1973 5. Adana Altın Koza Film Festivalinde En Başarılı Film, Kâmuran Usluer En Başarılı Yardımcı Erkek Oyuncu, Nazan Adalı En Başarılı Yardımcı Kadın Oyuncu ödüllerini almışlar, ayrıca Sinematek Derneği’nin sinema yazarları arasında yaptığı Mevsimin En İyi 10 Filmi soruşturmasında birinci seçilmiştir.

Gelin, ailenin son partisinin de memleketten İstanbul’a gelmesi ile başlar, yerleşik bir bakkal dükkânı mahalle arasında aileyi sırtlamış, aile de, avlu içindeki ev de Yozgat’taki düzende yaşamıştır. Artık şehir merkezine doğru hareket zamanıdır, yeni bir dükkân tutulmuş, iş büyütülmeye çalışılmaktadır. Yeni gelenler de düzene dahil olurlar, ama Meryem’in oğlunun rahatsızlığı ortaya çıkar. Çocuğunu Hacı İlyas okuyarak iyi etmeye çalışır, ama Meryem memleketlisi ve fabrikada işçisi bir arkadaşı ile gittiği doktorda durumun ciddi olduğunu öğrenir fakat yeni dükkân için para lâzımdır. Büyük gelin takılarını verir, Meryem takılarını çocuğu için harcamak istemektedir, ailenin kararına boyun eğmek durumunda kalır, fakat kurban bayramından önce çocuğunun ameliyatı için kayınpederinden söz alır, ama çocuk bayramı çıkaramaz, kalbinden olan rahatsızlığı tutar ve bayram sabahı ailenin kurbanı olarak ölür. Meryem de avludaki kurbanlık koçu azat eder ve evi terk eder, işçi arkadaşının yardımı ile fabrikaya girer, aile meclisi (baba) namus temizleme güdüsünü harekete geçirir. Eline silâh verilen kocası (Veli) Meryem’i öldürmeye gittiğinde, -cebinde silâhı- “fabrikada kendine de iş olup olmadığını” sorar. Emeğin -bedeli karşılığında- üretime yöneltilmesi ile finale ulaşan filmde, aile ticaret çarkında ulaşabileceği son basamak olan daha büyük bir dükkânda / markette ticaret aşamasına geçecektir. Sanayileşme şimdilik ufuklarında bulunmamaktadır, beri yandan aile fertlerinden ikisi emeklerini değerlendirme ortamına yönelmişlerdir. Düğün’de aile içi üretimle yürütülen ticaretin karşılaştığı metropol kâbusu artık aşılmıştır, dükkân düzeyinde önce kenar mahallede sonra kent merkezine yönelik yürüyüş tamamlanmıştır. Sermayenin büyümesi, holdingleşmesi, söz konusu olmayacaktır. Alternatif olarak mekanizmanın bir de öbür yüzü bulunmaktadır, Akad bu noktadan Diyet’e geçecektir. Akad Gelin’de Düğün’de de sürdürdüğü sinema dilini daha olgun bir biçimde; son dönem filmlerinde ağırlıklı olarak kullandığı gibi, durgun, izleyici bir biçimde sürdürüyor. Onaran’ın belirttiği gibi sinemanın bir çok teknik olanağını kullanmamaya kararlı bir dil kullanıyor, üçlemeyi oluşturan filmlerinde bunu en başarılı olarak Gelin’de yapıyor. Gelin sinemasal bakımdan üçlemenin en oturmuş filmi olurken, iç dinamiği bakımından da oturmuşluk gösteriyor. Bu oturmuşluk, ailenin çevresinden soyutlanmış bir durum içinde ele alınması sonucunu doğursa da, filmin bütünleşmesini sağlıyor. Onaran, filmin gerçek sonunun Osman’ın ölümü olduğunu, bu ölümle yapılan “kurban” allegorisi olduğunu belirtiyor. Çocuğunu “kurban etmeye” kalkan Hz. İbrahim’e koyun gönderilerek, çocuğun yaşamı kurtarılıyorsa da, ailenin bir, belki de iki basamak üstteki bir basamağa taşınması -ekonomik olarak, sınıfsal olarak değil- uğruna Osman’ın kurban edilmesine göz yumuluyor. Düzenin çarkının bu şekilde işlemesi ile filmin bitirilmesi, Meryem’in bağlarını koparma davranışını belki es geçecekti ama Akad, emeğin değerlendirilme ortamına geçişini de önleyecekti.

Diyet üçlemenin sonuncu filmi olarak 1974 yılında Akad tarafından yazılarak, yöneltilir. Özgüç’ün Türk Filmleri Sözlüğü Cilt 2’de belirttiği gibi film Ömer Seyfettin’in Diyet isimli öyküsünün uyarlaması değildir. Gerçi Akad’ın TRT’ye yaptığı Eski Kahramanlar üst başlığını taşıyan Ömer Seyfettin’in dört öyküsünden (Topuz / Ferman / Pembe İncili Kaftan / Diyet) oluşan TV filminde, sonuncu öyküyü oluşturan Diyet, Özgüç’ün kastettiği Ömer Seyfettin öyküsüdür ama, üçlemenin finalini oluşturan Diyet’in öykü ile ilişkisi yoktur.

Gani Turanlı’nın görüntülediği filmde; Hülya Koçyiğit “Hacer”i, Hakan Balamir “Hasan”ı, Erol Taş “Bilâl Usta”yı, Erol Günaydın “Mevlût”u, Güner Sümer “Salim Bey”i, Atıf Kaptan “Fabrika sahibi”ni, Turgut Savaş “Yunus”u, Günay Güner “Mustafa”yı, Yaşar Şener “Muhsin Usta”yı, Murat Tok “İmam”ı, Osman Alyanak “Börekçi”yi, Uğur Kıvılcım “Şerife”yi oynar, bir Erman Film (Hürrem Erman) yapımıdır.

Salim Bey’in babası adına yönettiği fabrikada bir makine işçilerin yaralanıp sakat kalmalarına neden olur, en son Mustafa bu makinede bacaklarından olmuştur. Bilâl Usta İstanbul’a yeni gelen Hasan’ı Mustafa’nın yerine aldırır, bu arada fabrika da sendikacılar faaliyet gösterirler ama bir kısım işçi sendikaya henüz girmemiştir. Fabrikada çalışan kocası kendisini terk edip gitmiş iki çocuklu Hacer’de çalışmaktadır, sendikacılar Hacer’i de yanlarına çekmek isterler. Bir nedenle Hacer’i gören Hasan, Bilâl Usta’dan Hacer ile aralarını yapmasını ister. Bilâl Usta sendikaya karşıdır, sendikacıların isteklerini fabrika sahibi kabûl etmez. Bu arada Hasan fabrikada işe başlar ve Hacer’le evlenir. Salim Bey işçileri sendikalı – sendikasız diye ayırır. Hacer sendikalılar arasında, kocası Hasan sendikasızlar arasında yer alır. Hasan bu nedenle Hacer’e kızar. Bu arada kızı Hacer’e yardım etmek için balon satan babası Yunus bir gün parkta otururken ölür, sendikacılarda Mustafa’ya bir tekerlekli sandalye alırlar. Mustafa’nın makinesinde çalışan Hasan, Bilâl Usta ile karısının tutumu yüzünden tartışırken kolunu makineye kaptırır ve kolu kopar. Olay yerine gelen Hacer, “alın diyetinizi” diye kocasının kolunu Salim Bey ve İbrahim Usta’ya fırlatır. Ve bir balyoz ile makineye vurmaya başlar.

“Al diyetini” diye kol fırlatma sahnesi, Akad’ın Ömer Seyfettin’den uyarladığı Diyet’te de vardır. Demirci ustası olan Koca Ali, işlemediği bir suç ile suçlanır ve suçsuzluğunu ispat edemez. Kol kesilmesi cezasına hüküm giyer, bir kasap diyet’ini ödeyerek kolunun kesilmesini önler ama yanında çalışmasını ister. Yanında çalışırken de ezer ve aşağılar, diyetini ödediğini belirtir hep, sonunda dayanamayan Koca Ali (Kadir Savun) kolunu keserek ve “al diyetini” diyerek kasabın yüzüne fırlatır.

Diyet’te yeteri kadar güvenli olmayan bir fabrika makinesinin, çalışanlara zarar vermesi ve sendikanın isteklerine rağmen önlemlerin alınmaması sonucunda yeni bir kazada yine bir işçinin zarar görmesi, kolunun kopması / diyetin ödenmesi ile, Ömer Seyfettin’in “diyet”i, farklı ortamların yapısal farklılık taşıyan farklı olgularıdır.

Gelin ve Düğün, taşradan metropole gelen aileleri, kendi içinde dayanışmalı ve şehirde yerleşik şekilde tutunmaya yönelik çalışma uğraşı içinde gösterir. Bunu aile içi üretimin seyyar olarak, araba ile satılması aşamasından geçerek, mahalle içi bakkal dükkânı ve giderek kentin daha merkezinde market açmaya varan uğraşları olarak göstererek, yan öykülerle de destekler. Fakat hep ticaret alanının ağırlık kazandığı gelişmeler içinde veren ve Gelin’de fabrika kapısında biten akış Diyet’de kapının iç tarafının durumunu, işçi – işveren ilişkisini ve yine Anadolu’nun çeşitli yerlerinden gelmiş bu kez emeğini satan kişilere ağırlık veriyor.

Akad bunu, tavrını işçiden yana koyarak yaparken, sorunu sınıfsal değil, insanilik açısından ele alıyor. Bunu yaparken “ne servet düşmanlığı, ne işçiyi işverene karşı tahrik, ne de ütopik patronsuz fabrika fikrini savunuyor.” Akad’ın olaya “duygusal, ilerici ve bilinçlendirici” bir biçimde, yaklaşımının eleştirisi de yapılıyor.

Düğün’de Hz. Yusuf çağrışımı yaparak kullanılan din motifi, Gelin’de kurban ile ağırlık kazanır, Diyet’de ise “iki bir’den, üç iki’den, dört üç’ten, beş dört’ten iyi değil midir”, hadisi ile örgütlenmenin (sendikalaşmanın) günümüzdeki gerekliliğini, toplumumuzun moral değerleri ile de destekliyor. Kırsaldan gelerek metropolün varoşlarına yerleşip, bir süre sonra, girdikleri çalışma yaşamında, yerlerini belirleme aşamasına geliyorlar. Doğal olarak henüz sınıf bilinci yerleşmemiş olması nedeni ile, sendikal hakların biçimlendiricileri başkaları … bu konudaki öykü, roman, oyun ve de filmlerde düşülen bir genel yanılma, Diyet’de de karşımıza çıkıyor. Bütün suç daha önce başkalarını da sakat bırakan, sonra da Hasan’ın kolunu koparan makine üzerinde kalıyor. Evet makine bir simge ama…

Diyet, hem sıra bakımından hem aşamanın halkalanması bakımından “üçlemenin” son filmi olarak diğerlerine nazaran biraz zayıf kalıyor. Koçyiğit’de Düğün’de de ulaşamadığı Gelin düzeyine, burada da ulaşamıyor, bunda senaryodan kaynaklanan, karakterin yeterince boyutlu olmaması da etken.

Anadolu’nun farklı bölgelerinden İstanbul’a farklı birikim ve amaçlarla, değişik sosyo – ekonomik yapılardan gelen farklı kişilerin, ticaretin ilk adımlarından başlayan metropol yaşamına katılma uğraşı, bu farklı kişilere rağmen bir zincirin halkalarını oluşturacak şekilde, değişik karakterdeki kişiler ile toplumumuzun temel ve moral değerleri de ele alınarak birbirine bağlanıyor. Ticaretin ağır bastığı ilk iki öykü fabrika kapısında sonuçlanınca, kulvar değiştirerek bir başka çalışma alanına geçiyor, çalışanlarında taraflardan birisi olması gerektiği, tarafların kozlarının bilincinde olarak anlaşmaya yönelmelerini bekliyor. (Evet bir makine ama kırılmalı mı, kırılması gerekirken kırılmamalı mı?)

Farklı sosyo – ekonomik yapıların yanında farklı kültürleri de barındıran ülkemizde, doğu – batı farklılaşmasının doruk noktası, İstanbul’a 50’li yıllardan sonra giderek yoğunlaşan göç olgusu sinemamızda bir çok filme konu olmuştur. Bu filmler olaya farklı yaklaşımlar getirerek, bazen yüzeysel, bazen nedenini ve sonucunu dar alanlarda ele alarak, belki bir neden üzerinde derinleşmişler fakat olayı tüm boyutları ile aktaramamışlardır. Büyük kente göçü, burada olduğu gibi ekonomik nedenlere dayandırıp farklı sonuçlara ulaşması yanında, intikam, kan davası için kaçma ve izleme nedeni ile de göçün gerçekleştiğini görmekteyiz. Böyle göçler sosyolojik anlamda göç’de değildirler ve çoğunlukla bitirilmesi gerekli bir işe yönelik ve genellikle tek başına yapılan yolculuklardır. Hacıağaların para yemek için İstanbul’a gelmeleri de bir dönem komedi filmlerinde geçici göçü -genellikle bir gecelik- konu alan filmlerdi. Yukarıda anlatılan Akad öykülerinde, hele Gelin ve Düğün’de göç eden bir ailedir. Diyet’de ise farklı kökenli, bir fabrika çevresine toplanmış gurbetçilerdir.

Yeşilçam günlerinin en ilgi gören konularından biri olan göç, farklı bir yapılanmaya giren sinemamızda da yine zaman zaman ele alınan konulardan biri olacaktır. Teknolojik gelişmesinin yanında yapısal bir değişmede geçiren sinemamızda konuya daha farklı yaklaşımların ele alınması değişimin doğal sonucu olacaktır. Ama Akad ustanın üçlemesi, sinemamız tarihinde önemli bir yer alacaktır.

(25 Haziran 2006)

Orhan Ünser

*****

Yararlanılan Kaynaklar:
Alim Şerif Onaran: Lütfi Ömer Akad’ın Sineması (Ege Üniversitesi Yayını)
Alim Şerif Onaran: Lütfi Ö. Akad (Afa Yayınları)

Başparmak (Thumbsucker) daha önce birçok kısa film, reklâm filmi, müzik klibi ve belgesel kısa film çeken Mike Mills’in ilk uzun metraj filmi. Walter Kirn’in romanıyla aynı adı taşıyan ve Mike Mills’in senaryosunu yazıp yönettiği Başparmak, yönetmen Mike Mills’in deyimiyle, tamamen bağımsız ve yaratıcı bir film. Filmde, 17 yaşında başparmağını emme alışkanlığı olan Justin Cobb’un bu alışkanlığının ailesi ve çevresiyle olan ilişkilerine yansıması anlatılıyor.

Filmin oyuncuları arasında özellikle Narnia Günlükleri (2005) ve Adaptation (2002) filmlerinden tanıdığımız Tilda Swinton ile Matrix Revolutions (2003), Matrix Reloaded (2002) ve Şeytan’ın Avukatı (1997) filmlerindeki başarılı performansıyla dikkatleri çeken Keanu Reeves bulunmakta. Filmde Justin Cobb’u ise 10 yaşında başladığı tiyatro oyunculuğuna 2002 yılında Personel Velocity filmindeki Kevin rolüyle Sundance Film Festivali‘nde ödül alan Lou Pucci canlandırıyor. Bu filmdeki performansı da yeni bir ödüle lâyık gibi görünüyor.

Keanu Reeves’ı, bu filmde Justin’in diş doktoru, aynı zamanda da akıl hocası olarak görüyoruz. Sanırım Pucci ile Reeves’in birlikte olduğu sahneler, filmin en iyi sahnelerini oluşturuyor. Ancak, Justin’in annesi rolündeki (Audrey) Tilda Swinton, babası rolündeki (Mike) Vincent D’Onofrio ve Justin’i tartışma gruplarının lideri olarak destekleyen lisedeki öğretmeni (Mr. Geary) Vince Vaughn’la olan sahneler de son derece başarılı.

Justin, küçük kardeşi Joel ve anne – babasıyla birlikte yaşayan lise çağında bir gençtir. 17 yaşında başparmağını emme alışkanlığına sahip olmak, kendisine olan güveni zedelemiş ve bu durum çevresiyle olan ilişkisini de olumsuz yönde etkilemiştir. Acaba Justin neden bu yaşına rağmen başparmağını emmektedir. Bilinçaltına inmek belki de daha iyidir. Düzenli olarak gittiği diş doktoru Perry (Keanu Reeves), onu hipnotize eder. Okuldaki öğretmenlerinin tavsiyesiyle de Justin, antidepresan ilâçlar almaya başlar, işte o zaman içindeki gücü keşfeder, okuldaki tartışma grubunun başkanı olur, ardından başarılar birbirini takip eder. Justin artık başparmağını emmiyordur ama nedeni sadece öğretmenlerinin teşhis ettiği gibi hiperaktivite miydi?

Justin’in anne ve babasıyla olan ilişkisi de derinliği olmayan, belki de henüz keşfedilmemiş ilişkilerdendir. Annesine ve babasına adlarıyla hitap eder. Çünkü her ikisine de 40 yaşında olup da 17 yaşındaki bir çocuğun ebeveyni olma yükü ağır gelmektedir. Ailenin belki de en normal üyesi küçük çocuk Joel’dir. O ailesinin çıkmazlarının farkında, kendi halinde yaşamına devam etmektedir. Buna karşın, anne Audrey, bir TV starına hayrandır, baba Mike ise lisedeyken dizinden sakatlandığı için o çok sevdiği futbola veda etmek zorunda kalmıştır. Anne ve baba hayatlarının bu döneminde de yeni arayışların peşinden koşmaktadır.

Başparmak, içinde olaylar örgüsü barındırmayan bir film; haliyle filmde ne kahramanlar ne de antikahramanlar var. Sadece herhangi bir insanının bilinçaltında olabilecek bir korkuyu dile getiren, başka bir deyişle kaybetme duygusunu farklı yollarla anlatan bir film. Başparmak, yavaş çekimler, Justin’in hayal dünyasının görüntülendiği sahneler ve müzikleriyle izleyiciyi zihinsel bir yolculuğa çıkarmayı başarıyor.

Bu ve başka birçok nedenden dolayı, Başparmak şimdiden diğer birçok gençlik filminden ayrı bir yere sahip olacak gibi görünüyor. Elliott Smith ve The Polyphonic Spree’nin müzikleriyle ayrı bir renk katılmış.

(15 Haziran 2006)

Asya Çağlar

Ne zaman bir felâket haberiyle karşılaşsak ister istemez acaba dünyanın sonu mu geliyor, hissine kapılırız. Yaşadığımız bu felâketlerde Şeytan’ın ayağı mı var teziyle çekilen John Moore’un yönettiği ve Liev Schreiber, Julia Stiles, Mia Farrow ile David Thewlis’in oynadığı Omen (The Omen 666), 06 Haziran 2006 Salı günü toplam 66 kopyayla vizyona giriyor.

Tarihçe

İlki 1976 yılında yönetmen Ricard Donner tarafından çekilen, Gregory Peck ve Lee Remick’in oynadığı The Omen (Kehanet), gösterildiği yıllarda çok beğeni toplamıştı. Şimdilerde kült olarak adlandırılan bu ilk filmden sonra, devam filmleri farklı yıllarda farklı yönetmenlerce çekildi. Bu filmler: Damien: Omen II (Don Taylor, 1978), Omen III: The Final Conflict (Graham Baker – 1981) ve Omen IV: The Awakening (Jorge Montesi, Dominique Othenin – Girard, 1991). 1991 yapımı Omen III dışındaki diğer filmlerin müzikleri, Jerry Goldsmith imzası taşıyor. 1929 doğumlu ve 2004’te kaybettiğimiz Goldsmith, Basic Insinct, Planets of the Apes, Police Story, Poltergeist, Chinatown, Alien, Outland, Rambo ve Star Trek gibi yaklaşık 315 filmin bestelerini yapmış.

Yeniden The Omen

Gelecek hafta vizyona girecek Omen (The Omen 666), 1976 yapımı filmin bir yeniden çevirimi. The Omen, 1976 yılında David Seltzer’in senaryosundaki orijinal tema ve yapıya sadık kalınarak ama karakterler ve hikâyede bazı genel değişiklikler yapılarak sinemaya aktarıldı.

Hıristiyan dünyasında Şeytan’ın lânetlerini anlatan Şeytan’ın oğlu anlamına gelen Omen, yönetmen John Moore imzasını taşıyor. Omen’in yeni yönetmeni John Moore, kendisini bu ilk filmin fanatik izleyicileri arasında sayıyor. Bunun yanında Moore, Omen hikâyesinin günümüze daha uygun olması nedeniyle hikâyeyi devam ettirdiğini söylüyor: İnsanlara şeytanın bir konsept ya da bir teori olmadığını hatırlatmak için daha uygun bir zaman dilimi olduğunu sanmıyorum. Onun bir insan yüzü ve insanlardan aldığı güçleri var. Şeytanın gerçek yüzü hiç bu kadar görünür hale gelmemişti. Yalnızca son dört yıldır olanları bir gözden geçirin. Dünya politik, doğal ve insanların gerçekleştirdiği olaylarla büyük yıkımlara uğramış durumda!

Geçmişte başarıyla tamamladığı reklâm filmleri ve iki uzun metrajlı filmi Behind Enemy Lines ve Flight of the Phoenix’in ardından John Moore bu filmi için şunları söylüyor: Yalnızca son dört yıldır olanları bir gözden geçirin, ve ekliyor: Dünya politik, doğal ve insanların geçekleştirdiği olaylarla büyük yıkımlara uğramış durumda.

Filmin Konusu:

Üçüncü çocuklarını da doğumda kaybeden Amerikalı diplomat Robert Thorn, eşini de bu üzüntüye ortak etmemek için o gün doğan ama annesi öldüğü söylenen çocuğu kendi çocuğu olarak kabûl eder. Damien adını verdikleri bu çocuk, büyüdükçe Thorn ailesinin çevresinde felâketler başgöstermeye başlar. İngiltere’ye ABD’nin büyükelçisi olarak tayin olan kişinin ölümüyle başlar olaylar, ardından doğumgünü partisinde, kendini asar. Dadının son sözleri: Bu senin için Damien‘dır. Robert durumu anlayınca artık her şey için çok geçtir. Kate Thorn da Damien’in gazabına uğrayanlar arasındadır. Çocuk, Şeytan’ın oğludur ve usûlüne göre kilisede göğsüne bir haç kazınarak öldürülmesi gerekir. Robert Thron’un bunu yapacağı gece, polis peşine takılır. Robert Thorn ölür ama Damien kurtulur, artık yeni bir bakıcısı vardır Damien’ın: O da Amerika Başkanı’dır. Filmin en iyi sahnesi, sırtı kameraya dönük Başkan’ın elini tutan Damien’in seyirciye hafif hınzır bir bakış fırlattığı son sahnedir. Başkan’ın etrafında son yıllarda gelişen olaylar, İkiz Kulelerin bombalanması, hâttâ Körfez Krizi yoksa Şeytan’ın oğlu Damien’in işi midir? Hâttâ Tsunami de…

Lineer kurgu yöntemiyle çekilen ve çekimleriminin çoğunun Prag’ta gerçekleştirildiği film, dini korku filminin iyi bir örneği.

(02 Haziran 2006)

Asya Çağlar

Cannes Film Festivali (Le Festival International du film de Cannes veya Le Festival de Cannes) dünyanın en prestijli film festivallerinden biri.

Alman orduları, Hitler’in emriyle Çekoslovakya’yı işgâl edince ilki 1939’da düzenlenen festivalde yarım kaldı. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından 20 Eylül 1946’da festival tekrar gündeme geldi. 1939’daki ilk şenlikte savaş nedeniyle gösterilemeyen Goodbye Mr. Chips, La piste du nord, Lenin in 1918, The Four Feathers, The Wizard of Oz, Union Pacific ve Boefje jüri kararıyla 2002’de gösterildi.

Geleneksel olarak her yıl Mayıs ayında gerçekleştirilen festivale özellikle son yıllarda medya yoğun bir ilgi gösteriyor. Halka kapalı olan, dünyanın her tarafından sayısız oyuncu, yönetmen, yapımcı, eleştirmen gibi sinema sektörünün önde gelenlerinin katıldığı festivalin bu yıl 59.su gerçekleştirildi. Bu yılki festival jürisinin başkanı ise, 1997 yılında Happy Together filmiyle Cannes Film Festivali En İyi Yönetmen Ödülü alan Çinli yönetmen Wong Kar – Wai idi.

17 – 28 Mayıs 2006 tarihleri arasında gerekleştirilen festival Da Vinci Şifresi filminin dünya prömiyeriyle açıldı. Film gösterimden önce Fransız aktör Vincent Cassell, açılış konuşması yaptı, konuşmasında Fransa İçişleri Bakanı Nicolas Sarkozy’nin göçmenlerle ilgili politikasını da eleştirdi ve konuşmasında Bu festival benim için farklılıkların kutlamasıdır, sözleriyle bu eleştirisini tekrar dile getirdi. Oscar ödülleri konusunda tecrübeli Sidney Poitier de festivalin resmi açılışını gerçekleştirdi.

Ken Loach, Pedro Almodovar, Nanni Moretti, Sofia Coppola, Paolo Sorrentino ve Nuri Bilge Ceylan gibi saygın sinemacıların son yapıtlarının da aralarında yer aldığı 19 film, 17 – 28 Mayıs tarihleri arasında Altın Palmiye için yarıştılar. Ancak 1955 yılından itibaren Altın Palmiye Ödülü adıyla verilen büyük ödül bu sene İngiliz yönetmen Ken Loach’a verildi.

Bu ödülün ülkelere göre dağılımı ise şöyle: Şimdiye kadar, Amerika Birleşik Devletleri’ne 18, İtalya’ya 12, İngiltere’ye 9, Fransa’ya 8, Danimarka ve Japonya’ya 4, Belçika, Rusya, İsveç, Almanya, Polanya’ya 2 ve İran, İrlanda, Meksika, Yeni Zelanda, İspanya, İsviçre, Cezayir, Brezilya, Çin, Çekoslovakya, Yugoslavya Federasyonu, Yunanistan, Hindistan ve Türkiye’ye 1’er tane verildi.

60. Cannes Film Festivali, 16 – 27 Mayıs 2007 tarihleri arasında gerçekleştirilecek.

(29 Mayıs 2006)

Asya Çağlar

Kaynak: http://timesofindia.indiatimes.com ve
http://www.festival-cannes.fr

Michel Gondry’nin yönettiği ve Charlie Kaufman’ın senaryosunu yazdığı 2004 yapımı Eternal Sunshine of the Spotless Mind (“Sil Baştan” ya da tam Türkçe karşılığıyla “Kusursuz Aklın Sonsuz Günışığı”) iki yıl aradan sonra nihayet önümüzdeki hafta sonu ülkemizde vizyona giriyor. 2005’te en iyi özgün senaryo Oscar’ını kazanan filmin yurtdışında satışa sunulan DVD’si ülkemizde de ilgiyle yayılmıştı, bu sayede şimdiden filmi pek çok kişinin izlemiş olduğu biliniyor.

Videokliplerin dahi yönetmeni olarak bilinen Fransa doğumlu Michel Gondry ile Being John Malkovich ve Adaptation gibi filmlerin senaryolarıyla tanınan Charlie Kaufman, Human Nature’dan sonra ikinci kez “Sil Baştan”da biraraya geliyorlar ve dahiyane bir seyirlik ortaya koyuyorlar.

Hafıza Üzerine Bir Öykü

“Sil Baştan”, yönetmenin ve senaryo yazarının takıntısı olarak niteleyebileceğimiz “hafıza” üzerine kurulu bir öykü olarak karşımıza çıkıyor, ancak şu ana dek alışılagelmiş hafıza kaybı filmlerine hiç de benzemiyor. Film, Gondry’nin “Birinin sizi hafızasından sildiğini öğrenseniz ve o insanla bir daha görüşmemenizi söyleyen bir mektup alsanız ne yaparsınız” fikrinden yola çıkılarak yaratılmış.

Joel Barish, ayrıldığı kız arkadaşı Clementine’in ilişkilerine dair tüm anılarını gizem dolu tıbbi bir müdahaleyle hafızasından sildirdiğini öğrenir. Bunun üzerine hayal kırıklığına uğrayan Joel, aynı işlemi kendi hafızasında da uygulayarak Clementine’e ve onunla olan ortak geçmişine dair herşeyi beyninden sildirmek üzere tam gizlilik ilkesiyle çalışan deneysel tıp merkezi Lacuna Inc. adlı laboratuvarın yolunu tutar. Hatıralarını sildirmek üzere Doktor Mierzwiak’ın gözetiminde uykuya dalan Joel, tüm kızgınlığına rağmen Clementine’e duyduğu aşkı farkeder ve anılarını sildirme işlemini durdurmak için çabalamaya başlar.

Jim Carrey Bambaşka!

Başrollerini Jim Carrey ve Kate Winslet’ın paylaştığı bu romantik, komik ve biraz da gerçekçi bilim-kurgu filminde Joel Barish karakterini canlandıran Jim Carrey, izleyenleri şaşırtacağa benziyor. Ace Ventura Pet Detective, The Mask, Dumb and Dumber gibi komedi filmlerinin son derece enerjik ve esprili komedi oyuncusu olan Jim Carrey, “Sil Baştan”da aksine hüzünlü, acı çeken, durgun ve kaybettiği aşkın bunalımlarını yaşayan karşıt bir karakteri canlandırıyor. Senarist Charlie Kaufman, Joel Barish karakterini Jim Carrey’e verirken oldukça tereddüt ettiğini ve emin olamadığını da dile getirmiş. Carrey’nin diğer Hollywood yapımlarındakine göre bu denli farklı bir rolde yer alması rol arkadaşı Kate Winslet için de zorluk yaratmış. Winslet, Carrey’nin yanında onunkinden daha komik bir karakter canlandırmaktan korktuğunu, “Düşünsenize Jim Carrey’lesiniz ve o durgun bir karakterken siz daha eğlenceli olmak zorundasınız” sözleriyle dile getiriyor.

Aşkın Doğası Üzerine

Kaufman, tıpkı Being John Malkovich filminde olduğu gibi bu filmde de mekân olarak insan beynini kullanmayı tercih ediyor ve seyirciyi başkarakter Joel Barish’in hafızasında
sürüklenmeye davet ediyor. “Sil Baştan”, zaman, hafıza ve aşk ilişkisinin döngüselliği üzerine düşündüren bir film. İşte bu noktada klâsik hafıza kaybı filmlerinin ve elbette ki klâsik romantik-komedilerin çok ötesine geçiyor. Kadının mı erkeği, yoksa erkeğin mi kadını elde edeceği veya kadın ve erkeğin ne zaman ve nerede yeniden biraraya geleceklerini düşündüren o geleneksel mutlu sonlar bir kenara bırakılıyor ve film, sonu apaçık bilinen ilişkilerin üzerine gidilmesine odaklanıyor. Gondry’nin kurguda yarattığı oyunlar sayesinde geçmiş ve şimdiki zaman bir ilişkinin döngüsel zamanıyla çakışıyor.

İlk günlerde aşık olunan şeylerin sonradan nefret edilen şeylere dönüşeceğini bile bile, herşeyi silerek yeniden başlamak ve sonunun ne olacağını bildiğimiz halde bir ilişkiye devam etmek mümkün mü? Hiçbir şeyin kusursuz olmayacağını, çözüme kavuşmayacağını bilerek yine ve sadece devam etmek?

Filmi farklı formatlarda defalarca seyretmiş olsanız bile bir kez de perdede görmeniz tavsiye edilir!

(23 Mayıs 2006)

Âlâ Sivas

Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler Konferansı‘nın yedincisi 11 – 13 Mayıs tarihleri arasında Kadir Has Üniversitesi Cibali Kampüsü’nde gerçekleştirildi. Prof. Dr. Deniz Bayrakdar Sevgen’in öncülüğünde hayata geçirilip gelenekselleşen konferansın bu yılkı konusu Sinema ve Para‘ydı.

Konferanstaki, Yapımcı ve Para, Oyuncu ve Para, Yönetmen ve Para, Küçük Bütçeli Filmler, Kısa Filmler, Ortak Yapımlar, Sponsorluklar, Eurimages, Sinema – Medya ve Reklâm, Sinema – TRT İlişkisi, Sinema ve Halkla İlişkiler, Filmlerde Para, Sinemada Para İnsanları, Kriz Dönemlerinde Sinema – Para İlişkisi, Telif Hakları, Rüsum, Film Festivali ve Sinema Dergileri ana başlıklı panellerde Türk Sineması para ekseninde ele alındı.

Aralarında akademisyenler, yapımcılar, oyuncular, yönetmenler, sinema işletmecileri, dağıtımcılar, festival yetkilileri ve eleştirmenlerin de olduğu 50’den fazla konuşmacı, bulundukları konumları ekonomik boyutlarını tartıştılar.

1980 sonrası bir krize giren Türk Sineması’nın 2000’li yıllarla birlikte yeniden ümit veren bir döneme girdiği üzerinde duruldu. Reklâm ve dizilerden elde edilen maddi ve manevi birikimin yönetmenler tarafından Türk Sineması’na aktarıldığı ve televizyon seyircisinin artık sinema salonlarına taşındığı belirtildi. Türk filmlerinin izleyici sayısının yabancı filmlerin izleyici sayısından daha fazla olduğu, dolayısıyla bu durumun izleyicinin Türk Sinemasına olan desteği sürdürdüğü yönünde olduğuna işaret edildi. Yönetmen ve oyuncuların akademik çevreden beklentileri yapımcı – yönetmen, yapım koordinatörlüğü gibi alanlarda da eleman yetiştirilmesi yönündeydi. Yönetmen, yapımcı, dağıtımcı ve eleştirmen işbirliği ile Türk Sineması’nın daha parlak günler yaşayacağı temennisiyle konferans sonlandı. Gelecek yıl Türk Sineması başka bir eksende yine ele alınacak.

Daha önceki yıllarda olduğu gibi, bu yıl da konferansta sunulan bildiriler ve konuşma metinleri bir kitapta toplanacak.

(23 Mayıs 2006)

Asya Çağlar

“Tüm hayatını bu motorun üstünde düz yolda giderek yaşayanlar var. Bu hızla diğerlerinden en fazla 5 dakika az yaşamak… Tek farkı bu” – Burt Munro

Roger Donaldson’ın 60’ların hız rekortmeni Burt Munro’yu anlattığı 125 dakikalık filmi Efsane Adam, aynı zamanda bir yol filmi. Yeni Zelanda’dan Amerika’nın Tuz Çöllerine bir hız rekoru için yolan çıkan Munro’nun bu serüvenine bir de yolculuk teması eklenmiş durumda. Thirteen Day, Recruit, No Way Out ve Cocktail filmlerinin de yönetmeni Donaldson, Burt Munro için şunları söylüyor: “Yeni Zelanda hakkındaki gerçeklerden biri, eğer bir şey yapmaya karar verdiyseniz bu ülke her şeyin olabileceği yerdir. Bürokrasi tarafından veya film yapımcısının kim olduğu hakkında ya da aldığınız eğitimle ilgili önyargıları olan insanlar tarafından engellenmezsiniz. Burası her zaman git ve gerçekleştir anlayışına çok yakın olan bir ülkedir. Yeni Zelanda’lı Burt Munro’da da gerçekten bu düşünce doğuştan mevcuttur.”

1967 yılında Amerika’daki Bonneville Tuz Çölleri’nde kırılan rekorun sahibi Burt Munro’yu Anthony Hopkins canlandırıyor. Filmin diğer oyuncuları ise, Diane Ladd, Paul Rodriguez, Aaron Murphy ve Bruce Greenwood.

Burt Munro, 1920 model Indian motosikletiyle hız rekorunu kırmak için 25 yılını verir. 21 yaşındayken sahip olduğu bu motosikletini önce dünyanın en hızlı motosikleti yapmak için uğraşır ve sonunda 40 yaşındaki motosikletiyle ve 68 yaşına rağmen bunu başarır. Filmin başından itibaren, eğer bir hayalinizi gerçekleştirmek istiyorsanız, onun için uğraşmanız gerekir ve sonunda mutlaka gerçekleştirirsiniz mesajı veriliyor. Burt’ün bunu yapmaya karar verdiği andan itibaren önündeki bütün kapıların açıldığına tanık oluyoruz. Kalbi hastadır ve motorsiklete binmesi onun için hiç de iyi olmayacaktır ama aldığı ilâç hayalinin sonuna kadar onu sağ tutacaktır. Evini bankaya ipotek ederek bu macerası için bankadan kredi alır, bir gemi yolculuğuyla Amerika’ya doğru yol alır. Aslında motorsikleti gemiye ters yerleştirilmediği için zarar görmüş olması içten bile değildir ama bu hayalinin peşinden koşan adamın motorsikleti kutusundan sapasağlam çıkar. Yolda giderken, motorsikletin tekerleği çıkar ve Amerika’nın bomboş yollarında tek başındadır artık, ancak az sonra gelen bir Kızılderili ona yardım eder, uğur getirsin diye ona bir de mavi bir kolye verir. Çalışmaları sırasında yoldaki hız sınırını aşar ama polis bir dahaki sefere olmamasını ister sadece. Ayrıca yarışmak, katılmak için geç bile kalmıştır. Her şeye rağmen Burt Munro, hayalini gerçekleştirmek için yola çıktığı için önündeki tüm engeller aşılır, sonunda Munro 320 km’lik hız rekorunu kırar.

Filmden çıkarken, yaşın önemi yok, herkes hayalinin peşinden koşmalı mesajını derinden alıyorsunuz: Sen sadece hayallerinin peşinden koş, önündeki tüm engelleri aştığını göreceksin.

(09 Mayıs 2006)

Asya Çağlar

1-16 Nisan tarihleri arasında yirmibeşincisi düzenlenen Uluslararası İstanbul Film Festivali’nin bu yıl yapıtlarına yer verdiği dünya sinemasının ustalarından biri de ünlü İtalyan yönetmen Roberto Rossellini’ydi. Yönetmenin 100. doğum yılı nedeniyle “Stromboli”, “Viaggio In Italia” (İtalya’da Yolculuk) ve “Dov’è La Libertà…?” (Özgürlük Nerede?) gibi 50’li yıllardan üç çalışmasının yanı sıra, kızı Isabella Rossellini’nin senaryosunu yazarak babasını anlattığı 16 dakikalık bir belgesel de gösterimde yer aldı.

Savaş Filmlerinden Bergman’a

Roberto Rossellini, dünya çapındaki ününü elbette ki öncelikle 40’lı yıllarda savaş sonrasında yıkıma uğramış ülkesinde çektiği yeni gerçekçi filmlere borçlu. Savaştan arta kalan bir toplumun acılarını olağanüstü bir doğallık ve gerçekçilikle yansıtan yönetmen, Yeni Gerçekçilik akımının başyapıtı olarak bilinen o ünlü “Roma Açık Şehir” filmine 1945’te imza atmıştı. Ünlü müzikhol oyuncusu Anna Magnani’nin performansı, amatör oyuncuları, savaştan henüz çıkmış bir şehirden arta kalan yıkıntıların dolaysızca gözler önüne serilişi bu filmin ve tabii ki yönetmenin de sinema tarihinin dönüm noktalarından birine yerleşmesinin sebepleriydi. Bunun ardından gelen “Hemşehri” ve “Almanya Sıfır Yılı” filmleriyle bir üçleme yaratan Rossellini, o dönemin “savaş filmleri yönetmeni” olarak sinema tarihine kazınır. Ancak bütün diğer yeni gerçekçi yönetmenler gibi Rossellini de zamanın ve içinde yaşadığı toplumun değişmesiyle, gerçekçi üslubundan ve savaş temalarından yavaş yavaş uzaklaşacak ve hayat arkadaşı ünlü yıldız Ingrid Bergman’a adadığı, modern insanın yalnızlığına ve iletişimsizliğine odaklandığı filmlerle dolu yeni bir döneme geçecekti.

İtalya’da Yolculuk

Festivalde izleme şansına eriştiğimiz üç uzun metraj Rossellini filminden biri olan 1953 tarihli “İtalya’da Yolculuk” da işte o meşhur “Bergman dönemi”nin bir eseri olarak karşımıza çıkıyor. Göz kamaştırıcı çekiciliğiyle Ingrid Bergman’ın ve George Sanders’ın başrollerde yer aldığı film, boşanma aşamasına gelmiş bir evliliğin kahramanları olan Alex ve Katherine’nin kendilerine miras kalan bir villayı satmak amacıyla Napoli’ye doğru yolculuklarıyla başlar. Alex ve Katherine arasındaki kopukluk, filmin başlangıcında, çiftin henüz Napoli’ye varmaları sırasında bile gergin atışmalarından ve yer yer rahatsız edici suskunluklarından kolayca anlaşılır. Villanın satış işlemleri sırasında Alex, bir grup İngilizle Capri’ye doğru kısa bir seyahat düzenlerken eşi Katherine Napoli’de kalarak şehrin güzelliklerini, tarihsel kalıntılarını ve müzelerini gezmekle meşgul olur. Tükenmekte olan bu ilişkideki tek kurtuluş umudu ise Alex ve Kahtherine’in birbirlerinden ayrı yaptıkları bu kısacık geziler sırasında kendilerini ve ilişkilerini sorgulamalarında saklıdır. 100 dakika boyunca yoğun biçimde İtalya’nın turistik yerlerini seyirciye aktaran Rossellini, siyah-beyaz filmin tüm olanaklarıyla eşsiz bir seyirlik sunuyor ve filmin kurmaca değil de yer yer belgesel havasında olduğu bile düşünülüyor. Modern ilişkilerin zemininde son derece güçlü bir dram olarak nitelendirebileceğimiz film, bir yandan yabancılaşmış insan ilişkileri üzerine düşündürürken bir yandan da gerçek bir “İtalya Yolculuğu” yapmamıza fırsat veriyor. Yönetmen her ne kadar bireyin içsel yolculuklarını, gerginliklerini ve çıkmazlarını aktarsa da sonuçta tutkunun ve aşkın galip gelmesi gerektiğini vurgularcasına bu dramı klasik bir melodram havasına taşıyor ve geleneksel bir “mutlu son”la bitiriyor.

“İtalya’da Yolculuk”un ardından uslarımızda arta kalan kimi sorular ise şöyle:

Yarım asır önce Rossellini’nin kamerasından çekilmiş bu hikayenin benzerlerine içinde bulunduğumuz yeni bin yılda da rastlamak fazlasıyla mümkün. Ancak yalnızlığın ve iletişimsizliğin doruklarına vardığımız bu çağda kendimizi ve ilişkilerimizi sorgulamak ve mutlu sonla noktalamak, kısacası yaşantımıza artık bu denli iyimser bakabilmek mümkün mü? Rossellini’nin bir zamanlar aktardığı gibi umutlu olabilmeyi acaba bugün içimizden kaç kişi başarabiliyor?

Rossellini’yle İstanbul’da yeniden buluşmak dileğiyle…

(25 Nisan 2006)

Âlâ Sivas

Adları savaşlarla anılan birçok şehir var günümüzde, geçmişte de vardı, gelecekte de olacak gibi görünüyor. Bunlardan biri Beyrut. 1975 – 1990 yılları arasında yaşadığı iç savaş sonucunda adı da kendi gibi neredeyse yok olmuş bir şehir, Beyrut. Josef Farez’in son filmi Zozo, Lübnan’daki iç savaşı bir çocuğun gözüyle anlatıyor. Film 1987 yılında Beyrut’ta geçiyor.

11 yaşındaki Zozo’nun ailesi, Beyrut’taki iç savaştan canlarını kurtarabilmek için, İsveç’e gitmek ister. İsveç’te, Zozo’nun büyükannesi ve büyükbabası yaşamaktadır. Büyükbabası da onları sabırsızlıkla beklemektedir. Pasaportlar hazırdır, biletler de alınmıştır. Yola çıkacakları gün, evlerinin bombalanması sonucunda Zozo ve ağabeyi dışında, Zozo’nun annesi, babası ve ablası ölür. Zozo’nun ağabeyi de Zozo’yu kurtarmak için kendini feda eder. Zozo, harabe olmuş bir yerde yapayalnızdır artık, elinde babasının hazırlamış olduğu pasaportlar ile kırmızı çantası dışında bir de çok yakın bir zamanda bulduğu civcivi vardır. Umutsuzluğa kapıldığı anda civciv yanındadır ve onunla konuşur. Zozo için yapacak tek bir şey vardır artık, elindeki pasaport ve bilet yardımıyla İsveç’e büyükbabasının yanına gitmek. Yolda kendi yaşındaki güzel Rita’yla tanışır ve onunla arkadaşlık eder. Ancak İsveç yolunda yolları ayrılır. Zozo’yu İsveç’te neşeli bir büyükbaba ve bir büyükanne beklemektedir. İsveç’te huzur vardır, en azından patlayan bombalar yoktur. İsveççe öğrenmeye başlar. Ancak Zozo’nun artık başka bir sorunu daha vardır. Bir yabancı olduğu için okulda arkadaşları tarafından kolay kolay kabûl görmez. O da kendisi gibi yabancı olan Leo ile arkadaşlık eder. Yine bir gece rüyasında annesine sıkı sıkı sarıldığı gecenin sabahında Zozo, her şeye rağmen yaşamaya devam eder.

Lübnan’daki iç savaşın bir kesitini bir çocuğun yaşadıkları üzerinden anlatan Zozo, zaman zaman duygu yüklü ve dramatik sahneleriyle izleyiciyi etkilemeyi başarıyor. Babam ve Oğlum (2005, Çağan Irmak) filminden etkilenen seyircilerin, bu filmdeki bazı sahnelerden de benzer şekilde etkileneceklerini düşünüyorum. Küçük Zozo, bir yandan ailesini kaybetmiş olmanın acısını yaşarken, bir yandan da yeni yaşamına ayak uydurmaya çalışmaktadır. Çoğunda da tökezler ama matrak büyükbabası hep yanındadır.

Bir ülkeyi, bir toplumu yok etme noktasına getiren iç savaşı beyazperdeye taşıyan Zozo, savaşın sivil toplum üzerindeki etkilerini göstermek, buna karşılık bir çocuğun yeniden yaşama bağlanma çabalarını sunması açısından önemli bir yapıt. Ayrıca görülüyor ki savaşta ölenler sadece insanlar değil, bunun yanında şehirler, kültürler, konuşulan diller de ölüyor.

(07 Nisan 2006)

Asya Çağlar

Jacob ve Wilhelm Grimm’in nam-ı diğer Grimm Kardeşler‘in 1812 – 1815 yılları arasında yazdığı iki cilt olarak yayımlanan Çocuk Masalları‘ndan Kırmızı Başlıklı Kız, bugün her yaştan herkesin bildiği masallardan biri kuşkusuz. Bu klâsikleşmiş masal, Cory ve Todd Edwards tarafından geleneksel masal yapısı bozularak yeniden yazıldı ve yönetildi. Bu filmin, animasyon yapım kalıplarının dışına çıkarak yerleşik animasyon dünyasının dışında bağımsız animasyonun öncüsü olduğu söyleniyor. Filmde yazar / yönetmen Cory Edwards aynı zamanda, minik sincap Twitchy’ye de ses veriyor.

“Kırmızı Başlıklı Kız”, Anne Hathaway (The Princess Diaries, Ella Enchanted); “Büyükanne”, Glenn Close (101 Dalmatians, Tarzan, The Big Chill); “Kurt”, Patrick Warburton (Seinfeld, The Emperor’s New Groove) ve “Oduncu” da Jim Belushi gibi ünlü oyuncular tarafından seslendiriliyor.

Aslında bir bakıma bu filme, klâsik masalın devamı da diyebiliriz, bir bakıma da Kurt’un neden Büyükanne’nin giysilerini giyinerek yatağında Kırmızı Başlıklı Kız’ı beklediğine, Oduncu’nun durup duruken o anda nereden çıktığına ve aslında Kırmızı Başlıklı Kız’ın gerçekten de büyükannesine kurabiye getirmek için mi yola çıktığının cevabını verir. İki yüzyıla yakın bir zamandır okunan, dinlenen bu masala, işte farklı bir yorum.

Filmin kısa bir özeti: Filmde, masal sondan başlıyor. Kırmızı Başlıklı Kız, büyükannesinin evine girer ve o meşhur sorularını farklı bir şekilde sormaya başlar. Büyükanne senin ellerin neden bu kadar büyük?, Senin kulakların da büyük… Büyükanne rolündeki Kurt’un cevabı ise, Burda oturup benim büyüklüğümden mi söz edeceğiz? Masaldan aşina olduğumuz ne o kalıplaşmış soruları duyuyoruz ne de cevapları… İşte bu noktadan itibaren klâsik masaldaki farklılıklar göze çarpıyor. Kurt’un Büyükanne’nin yerine geçtiği anlaşıldıktan sonra, Oduncu’nun eve gelmesiyle, detektif ve polisler de Büyükanne’nin evine doluşup, olayın iç yüzünü çözmek için Kırmızı Başlıklı Kız’ı, Kurt’u, Büyükanne’yi ve Oduncu’yu sorguya çekerler. Bu sorgulama boyunca, bu dört karakterin hiç de klâsik masaldakiler gibi olmadıklarını, aksine farklı yönlerini görmeye başlarız. Öyle ki, klâsik masaldan tanıdığımız Kırmızı Başlıklı Kız, filmde, büyükannesinin yaptığı leziz kurabiyeleri dağıtma görevini yerine getirmektedir. Oysaki masaldan biliyoruz ki, annesi, Kırmızı Başlıklı Kız’ı büyükannesine kurabiye götürmesi için göndermiştir. Büyük Koca Kurt da, gizli bir muhabirdir. Oduncu, sakardır ve ruhsatız balta kullanmaktan sorgulanır. Büyükanne’nin, büyükannelik görevinden başka paraşütle atlama, kayak, dağcılık gibi tehlike sporlar yapan çılgın bir ihtiyar olduğunu görüyoruz filmde.

Bu dört karakter sorgulanarak, Kırmızı Başlıklı Kız’ın yaşadığı ormandan çalınan kurabiye tariflerinin hırsızlarının kim olduğu ortaya çıkarılmaya çalışılır. Acaba hırsız kimdir? Bu dört karakterden biri olabilir mi? O da izleyecek olanlar için küçük bir sürpriz olsun…

Animasyon filmleri, küçük sinemaseverleri salonlara çekmeyi başarabilen yapımlardandır. Ancak klâsik bir masalı farklı bir yorumla sinemalaştıran bu film, çocukları olduğu kadar anneleri, babaları, büyükanneleri ve büyükbabaları da salonlara çekeceğe benziyor.

(17 Mart 2006)

Asya Çağlar

Ezel Akay ikinci filmi Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü?’de -ilk filmi gibi- kendisi için Anlatan: Ezop adını kullanır…

Aisopos (Ezop), eski Yunan fabllarını derlediğine inanılan, ama yaşamadığı hemen hemen kesin olan yazar…

Anlatma, hele tarihin oldukça bilinmeyen kişilikleri üzerine bir öykü / masal = sinema anlatma ve bunu başarma, üzerinde yazılması gereken bir olay…

Olay diyorum, çünkü sinemamızda (Yeşilçam’da) tarihi filmler, -istisnaları hariç- çoğunlukla inandırıcı olmayan dekorlarda, ikna edici olamayan anlatımlarla yapılmıştır. Ezel Akay ise dekorluğunu belli eden ama inandırıcı olan, bazı sahnelerdeki yapaylığı ile sinemada masal anlatmada sinemamızda denenmemiş -aslında Altıoklar’ın İstanbul Kanatlarımın Altında da örnekleri verilen- teknik yollara başvuruyor.

Masal girişi gibi, yazı ve sözlü olarak anlatımına başlayan Ezel, anlattığı olayların başlangıcına Karagöz’ün annesinin kehanetini yerleştiriyor. Nasılsa (!) Karagöz’ün göbek deliği yokmuş ve kendisi gibi birini bulunca ünleneceklerdir. Bulur da (Hacı İvat Çelebi) ama bu tip anlatılarda -masallarda, sinemada- karşılarına bir çok problemler ortaya çıkar, karşılaşma sonrası çatışırlar ve sonra, olayların getirdiği noktada kader birliği yapmak durumunda kalırlar. Karşılaşmaları öncesi, zamanın popüler elçisi Hacı İvat (“Hacivat” da denir diyor), Kadı Pervane’nin bir oyunu ile ölümle burun buruna gelip, canını zor kurtarınca dönüp dolaşıp yeni kurulup şekillenme çabaları içindeki Osmanlı’nın yeni yerleşim merkezi Bursa’ya gelir; göçebe Karagöz de yolların kendisini getirdiği Bursa’da miadını doldurmuş ineği (Altın’ı) Hacivat yüzünden bıçak altında kaybeder.

Ezel, Karagöz ile Hacivat’ın öyküsünü, Bursa’da oluşmakta olan bir devletin yönetimindeki çıkar hesaplarını da katarak anlatırken, olayın başlangıcını bilen ve yeni olaylar arkasındaki hesapları görebilen Hacivat yanında, yalnızca tanık olduğu bir takım olayların arkasındaki hesaplarını anlamasa bile, salt olaylara, saflığı ve hesapsız kitapsız duyguları ile karşı çıkan Karagöz; kendi aralarında ve halkın huzurundaki konuşmaları ve konu ile ilgili nükteleri ile (Karagöz çoğunun farkında bile değildir) halkın dikkatini çekerler, tabii yönetiminde… nükte / mizah bedeli olan bir şeydir.

Kadı Pervane’nin bir dalevera ile ele geçirdiği elmasın (Kafuruğu’nun) varlığından haberli olanlarca bölüşülmesi -ki aralarında Orhan Gazinin karısı Bizans’dan fethedilen Yarhisar Tekfuru’nun kızı Holophira (Nilüfer Hatun) da var- ve bu olayın duyulmasını önlemek için Hacivat ile Karagöz’ün dozu ağır kaçan mizahlarının bahane edilmesi… tarihin farklı perspektiflerde fazla da değişmediğini gösteriyor…

Sinema olarak, yönetmenin kendini anlatıcı olarak tanıtması yerine oturuyor, anlatılanın masal olması ve de sinemasal olması, kendisi içinde tutarlı olması, mekân / dekorun da denk gelmesi, görüntü düzenlemesi ile istenilen sonuca ulaşıyor.

Filmin ses kuşağındaki bozukluk yer yer sıkıntı yaratıyorsa da, görüntüsel anlatım masal havasını tutturuyor, Karagöz’ün ilk kez göründüğünde önce gölgesinin vurduğu bir perdenin arkasından çıkması, Karagöz ile Ayşe Hatun’un birbirinden ayrı ellerinin gölgelerinin birleşmesi, son kutlama gecesinde Karagöz ve Hacivat’ın gölgelerinin vurduğu duvardaki akislerinin Orhan Gazi ve yanındakilerce, canlılarının bırakılarak -duvara bakılarak- seyredilmesi, gölge oyununun gelişinin habercisi olurken, sinemanın görselliğini de öne çıkarıyordu.

Sinema (film) yönetmenin düşünüp kotardığı sanat olurken, anlatımın bir unsuru olan oyuncuların pozisyonu farklılık gösterir. Oyuncunun filmin görünür yüzü gibi algılanması bir yana, filme değer katması da olasıdır. Ezel Akay’ın anlatısında, filme adını veren iki kahramanı oynayan iki oyuncusu da oynamanın ötesinde kişiliklerini canlandırdıkları tipleri, tipten çıkarıp karakter yapıyorlar. Halûk Bilginer ve Beyazıt Öztürk, Karagöz ve Hacivat olurken diğer oyuncularda üzerlerine düşeni yapıyorlar.

Tarihin masal, masalın tarih olduğu günleri anlatan filminde Ezel Akay, sinemanın anlatımı ile masalın anlatımını birleştirerek ve bu biçimi ile tarihe bakarken, sinemamızda tarihi film yapabilmenin olumlu bir örneğini veriyor. Ama, anlatılan sinemasal yinede bir tarih değil, sinemadır. Tarih biraz daha farklılık gösterebilmektedir. Yaptıkları nükteler yüzünden yaşamlarını yitiren iki kafadarın akıbeti biraz farklı da anlatılmaktadır. Karagöz’ün öldürülmesi sırasında kaçabilen Hacivat’ın Mekke’de eşkıya tarafından öldürüldüğü de rivayet edilmektedir.

(17 Mart 2006)

Orhan Ünser

Geçtiğimiz ay hit filmlerden nöbetçi sinema kuşağına, fantastik yapımlardan kısa filmlere dek zengin seçkisiyle sinemaseverlere keyifli bir on gün yaşatan 5. AFM Uluslararası Bağımsız Filmler Festivali’ni geride bırakırken pek çok yapım arasından gündelik koşuşturmacanın hızına kurban ettiğimiz fragmanlaştırılmış hayatlarımızın iki saatinde bizlere durup dinlenme ve sadece “izleme” olanağı verdiği için belki de gerçekten kaleme alınması ve üzerinde tekrar düşünülmesi gereken bir film: Stetsi/Something Like Happiness (Mutluluk Gibi Birşey).

Çek asıllı yönetmen Bohdan Sláma’nın son derece sade anlatım yollarıyla sergilediği üçüncü uzun metraj çalışması olan film, Çek Cumhuriyeti’nin kuzeyindeki endüstriyel bir şehirde, toplumsal konutlarda beraber büyümüş olan üç arkadaşın gençlikten yetişkinliğe ilerledikleri dönemlerde yeşeren umutlarını ve arayışlarını aktarıyor.

İnsan büyür ve arayış başlar…

Garden of Eden (1994) adlı kısa metraj çalışmasıyla sinemaya adım atan ve White Acacias (1996) ve Wild Bees (2002) gibi uzun metrajlarıyla tanınan Çek Sinemasının genç yönetmeni Sláma, imza attığı son filmi Stetsi’de (2005) insanın büyüdükçe geçirdiği değişime ve bu değişimin getirisi olan arayışlarına ve kendini keşfedişine filmin üç ana karakteri üzerinden odaklanıyor: Ailesiyle yaşayan Monika, bir süpermarkette çalışmakta ve bir yandan da Amerika’ya göç eden erkek arkadaşından davet beklemektedir. Monika’nın umutları ve hayalleri ve elbette ki ailesinin de geleceğe dair bekleyişleri bu davet üzerinden hiç tanımadıkları ancak bağımsızlığın ve kurtuluşun sembolü olarak uslarında canlandırdıkları o “büyük” ülkeye bağlıdır. Tonik ise tutucu aile yaşantısından kaçarak teyzesiyle birlikte bir çiftlik evinde yaşamını sürdürürken, iki çocuk annesi olan Dasha, evli bir adamla ağır aksak süren ilişkisinin yanı sıra akli dengesini yavaş yavaş kaybetmeye başlar.

Olay örgüsündeki dengenin bozuluşu Dasha’nın ruhsal sağlığını tamamen yitirerek psikiyatrik tedavi için hastaneye kaldırılması ve çocukların bakımının Monika ve Tonik’e kalmasıyla gerçekleşir. İki küçük çocuğun bakımını üstlenip Amerika’ya gitmekten vazgeçtiğini beyan ederek ailesinin de kendisine bağladığı umutları yok eden Monika evden ayrılmak zorunda kalır. Böylece Monika, Tonik ve Dasha’nın iki küçük çocuğundan oluşan ve bir tür evcilik oyunu oynuyormuş hissiyatı yaratan bu sevimli grup, şehrin ve yaşamın tüm gerçekliğinden bir süreliğine kendilerince arınarak Tonik’in özene bezene yeniden yapılandırmaya çalıştığı yıkık dökük çiftlik evinde yaşamlarını sürdürmeye başlarlar. Ancak bir tür oyunu andıran bu yaşantı yine olay örgüsündeki ikinci bir kırılma noktası olan Dasha’nın tedavisinin sonlanarak çocuklarını geri almasıyla son bulur. Bundan sonra Monika ve Tonik arayışlarını başka yerlerde sürdüreceklerdir. Tonik’in kendisine karşı beslediği gizli aşkı öğrenen Monika, bir zamanlar es geçtiği ve hayallerini bıraktığı erkek arkadaşının yanına Amerika’ya doğru yol alırken, Tonik yarı çaresizlik yarı umutlarla yüklü bir bilinmezliğe doğru yola çıkar.

Mutluluk Değil, Mutluluk “Gibi” Birşey

Montreal, Atina ve San Sebastian’da ödüllendirilen bu filmde yönetmen Sláma, insanın kendini keşfedişine doğru ilerlediği yolculuğa odaklanırken yaşama yakın bir duruş sergileyerek son derece yalın bir dil kullanıyor. Filmin doğal oyunculukları, uzun ve durağan planları, sade kurgusu ve yer yer gerçekliğin sertliğine ve acılığına eşlik eden elektro gitar tonlarıyla yüklü “minimum”a indirgenmiş müzik anlayışının yanı sıra doğal seslerin ağırlığı dikkat çekiyor. Sadeci anlatımıyla yönetmen, ele aldığı arayış ve keşif temalarının bir anlamda sona ermediğini ve insanoğlunun varoluş süreci boyunca devam edeceğini de -asla umutsuzluğa yer vermeden- vurguluyor. Filmin sonunda fırsatlar ülkesinden vazgeçerek Tonik’i aramak için ülkesine geri dönen Monika’nın önünde uzanan yola doğru umut dolu bakışları, insanın arayış sürecinde yaptığı keşiflerini mutluluğun ta kendisi olmasa da-filmin adından da anlaşıldığı gibi- “mutluluk gibi bir şey” olarak tanımlayabileceğimiz yolunda ipuçları veriyor.

“Mutluluk Gibi Birşey”, dayatılmış aksiyon sahneleriyle kıstırılmış yaşam parçaları arasında mola vererek arı bir sinema örneği seyretmek isteyenler için iyi bir fırsat!

(16 Mart 2006)

Âlâ Sivas