Her şey kötüye gittiğinde, edebiyat ve giderek sanat, o durumların içinden yapıtlar ortaya çıkarır. 1929 yılının ağır ekonomik tahribatı ve 1930’ların yarattığı belirsizlik, gelen savaş, ABD’yle Avrupa’yı sarsmıştı. 1930’larda Almanya’da yavaş yavaş yükselen Naziler, bir müddet sonra iktidarı ele geçirip dünyaya savaş açtılar. 1930’larda ortaya çıkan kara film türü karanlık ve kasvetli atmosferiyle, karamsar ve mutsuz dünyayı yansıtıyordu.
1930’lu yıllarla beraber Amerika’da Raymond Chandler, Dashiell Hamett vb. gibi yazarlar, farklı polisiyelerle dönemin karamsarlığını ve umutsuzluğunu çarpıcı bir biçimde yansıttılar. Sinema buna kayıtsız kalamadı. Kara film (film noir), adının çağrıştırdığı gibi hem dışı hem içi karaydı. Kasvetli dış mekânlarda her şey sakin ve sıradan görünebilirdi. Karakterlerin dünyasına girilince hiçbir şeyin göründüğü gibi sakin olmadığı anlaşılıyordu. Filmin başkarakterleri, diğer polisiye filmlerdeki gibi birer kahraman değil, tersine birer anti-kahramandı. Dedektifler kusursuz değildi. Onların da zaafları vardı. Kişilikleri zayıf olabilirdi. Her insan gibi yer, içer ve uyurlardı. Bu türde karakterler bıkkın, bezgin ve ironikti çoğu zaman. Bu filmlerde hiçbir insan ve hiçbir yer tekin değildi. Kadınlara asla güvenilmemeliydi. Çoğunlukla sarışın olanlarına. Kadınlar 
her şeyi bozar ve kötülük getirirlerdi. Bazı görüşlere göre ilk önemli kara film Boris Ingster’in 1940 yapımı siyah-beyaz Amerikan filmi “Stranger on the Third Floor-Üçüncü Kattaki Yabancı” yapıtıydı. Başrolde de Peter Lorre vardı. Bu filmdeki estetiğin, sonradan gelen tüm kara filmleri etkilediği belirtiliyor. Elbette, kara filmi oluşturan ve bu türün beslendiği öncül filmler var. Rouben Mamoulian’ın Dashiell Hammett’ın hikâyesinden uyarladığı 1931 yapımı siyah-beyaz “City Streets-Şehrin Sokakları”nı kara filmlerin öncülü kabûl edenler var. Alman sinemasının büyük ustalarından Fritz Lang’ın orijinal adı “Hayata Bir Defa Geliyorsun” anlamına gelen 1937 yapımı siyah-beyaz “You Only Live Once-Günahsız Katiller” de kara film türünün en önemli yapıtı olarak kabûl ediliyor. İlk renkli film gibi ilk kara film için de zihinler bulanık olabilir. Fransız sinema eleştirmeni Nino Frank (1904-1988), “The Maltese Falcon-Malta Şahini” filmini savaş sonrasında gördükten sonra kara film terimini ilk defa kullanmıştı. Yönetmen John Huston, 1941 yılında siyah-beyaz “Malta Şahini” filmini 
Dashiell Hammett’in romanından uyarlamıştı. “Malta Şahini”, klâsik kara filmlerin başlangıcı olarak değerlendiriliyor.
Ruhu kapkara olan kara filmler estetik olarak Alman dışavurumcu akımının mekân kullanımından ve ışık düzenlemelerinden yararlanıyorlardı. İç dünyadaki kaosla dış dünyadaki kaos birbirlerini yansıtıyordu böylece. Yağan yağmurlar, ıslak caddelere yansıyan neon ışıkları, iç mekânlarda yoğun sigara dumanları filmlere bambaşka bir estetik yoğunluk katıyordu. Bu filmlerin finalleri de genel anlamda karamsar, umutsuz ve mutsuzdur. 1930’lardaki Fransız sinemasının şiirsel gerçekçi filmlerinin ruhuyla da buluşuyordu kara filmler. İngiliz eleştirmen Barry Norman, bu filmlerdeki tedirginliğin ve kaygının, savaş içinde ve sonrasında eve dönen askerlerin bu dönüşlerinde eşlerini eskisi gibi bulamayacaklarının endişesinin yattığını söylüyor. Değişen dünyada kadınlar, eskisi gibi eve kapanıp yemek pişirecekler mi, çamaşır yıkayacaklar mı, eve dönen erkekler iş bulabilecekler mi, diye uzayıp giden tedirginliklerin biraz olsun yansıdığını belirtiyor Norman. Kadınlardaki genel değişim kara filmlerin içeriğinde ve atmosferinde kendini hissettiriyordu. Kadınların “kötülüklerinin” yansımasıyla ilgili olarak, 
bu tür filmlerin (genel anlamda) psikanalitik olarak ruhlarına bakmak gerekiyor.
1940’lar öncesi…
Mervyn LeRoy’un (1900-1987) 1932 yapımı “I Am a Fugitive from a Chain Gang- Ben Bir Prangalı Hapishane Kaçağıyım”ı, kara filmlerin öncüllerindendi. Filmdeki hapishane atmosferi ve hapishaneden kaçış sahneleri, mekânlara düşen gölgeli ışıklar, kasvet duygusu bu filmi kara film yönünden değerli kılıyordu. Filmde Paul Muni (James), Glenda Farrell (Marie), Helen Vinson (Helen) başrolü paylaşıyordu. Filmin senaryosunu da Robert E. Burns, Howard J. Green ve Brown Holmes yazmışlardı. Görüntülerse Sol Polito’ya aitti. Michael Curtiz’in 1938 yapımı siyah-beyaz kara filmi “Angels with Dirty Faces-Kirli Yüzlü Melekler”i Rowland Brown’ın hikâyesinden uyarlanmıştı. Başrollerde James Cagney (Rocky Sullivan) ve Humphrey Bogart (James Frazier) vardı. Filmin görüntüleriyse Sol Polito’ya aitti. Yönetmen Curtiz, 1886’da Budapeşte’de doğdu, 1962’de Hollywood’da öldü. İki çocukluk arkadaşı Rocky ve Jerry’yi, bir tren soygunundan sonra kaderleri onları savurur. Rocky hapse düşerken Jerry de rahip olur. Dashiell Hammett’in romanından uyarlanan 1935 yapımı siyah beyaz “The Glass Key” (Cam Anahtar) kara filmini Frank Tuttle 
yönetmişti. Bu kara filmin yeniden çevrimi 1942’de Stuart Heisler tarafından perdeye aktarılmıştı. Postmodern Coen kardeşlerin 1990’da yönettikleri “Miller’s Crossing-Miller Kavşağı” filminde de “The Glass Key”in tadı vardı. Sinemada saygıyla anılması gereken bir ad daha var. O da Ben Hecht (1894-1964)… Bu büyük sinemacıyı Howard Hawks’un 1932 yapımı gangster-kara filmi “Scarface-Yaralı Yüz”ün senaryo yazarı olarak hatırlayabilirsiniz. Hetch, Charles MacArthur’la ortak yönettikleri 1935 yapımı siyah-beyaz “The Scoundrel” (Yaramaz) kara filmini çekmişti.
O filmler…
Avrupa’da savaşın sürdüğü sıralarda John Huston, daha önce de iki defa filme alınan “Malta Şahini” romanını 1941’de bir kez daha uyarlayarak kara filmin anlatım özelliklerini geliştirdi. Sonuç mükemmeldi ve bugün bile aşılması zor bir film çıktı ortaya. Dashiell Hammett’in anti-kahramanı Sam Spade’i Humphrey Bogart canlandırdı. Sam, bir özel dedektiftir. Ayrıca, sert ve romantiktir. Bu türün, karanlık ruh halini, kasvetli mekânlarını, ihanetini ve kötülüğünü karamsar biçimde perdeye 
yansıttı Huston. Bu film, Huston’ın ilk yönetmenlik deneyimiydi ayrıca. Filmdeki kasvet, karanlık ve güvenilmezlik iç dünyaların yansıması gibiydi. Bu filmin kameramanı da Arthur Edeson’dı (1881-1970). Edeson, Micheal Curtiz’in 1942 yapımı unutulmaz klâsiği “Casablanca-Kazablanka”nın da kameramanıydı. Fonda duyulan Adolph Deutsch’un müzikleri de kara filmlerin ruhunu oluşturdu sanki. Bu filmde de, öncülleri gibi “femme fatale”, yani “ölümcül kadın” vardı. Bu kara filmin “femme fatale”ıysa Mary Astor’du. Aslında “femme fatale”, sanat eserlerinde, edebiyatta hep vardı. Bu bir tür “kadın korkusu”ndan kaynaklanıyordu. Kara filmlerdeyse, daha çok 2. Dünya Savaşı’nda gelişen feminist hareketlerle farklılaşan kadınlara karşı bir korku vardı. Kadın şiirle büyülenmiyordu ve artık mutsuzluk her yerdeydi şimdi. Yazar Samuel Dashiell Hammett (1894-1961), “Malta Şahini” romanını 1930’da yazdı. Hammett, 1934’te “Thin Man-İnce Adam” romanını yazdıktan sonra kendini sol aktivist düşünceye verdi. Amerikan Komünist Partisi’ne katıldı. İkinci Dünya Savaşı’nda çarpıştı. 1950’lerde McCarthy’nin “cadı kazanı”nda ifade vermeyi reddetti ve kara listeye alındı. Büyük yönetmenlerden Fred Zinnemann tarafından 1977’de sinemaya uyarlanan “Julia” filminde Hammett’in hayatına da dokunuldu. 1982 yılında büyük yönetmenlerden Wim Wenders, Francis Ford Coppola’nın yapımcılığıyla “Hammett” filminde kurgusal olarak Hammett’i yansıttı. Hammett kadar ünlü bir başka polisiye yazarı da Raymond Chandler’dı. Raymond Thornton Chandler (1888-1959), Hollywood’da senaryolar da yazdı. Depresyonlar geçirdi. İntiharı bile denedi.
Avusturya kökenli yönetmen Otto Preminger (1906-1986), sinemanın önemli kara filmlerinden siyah-beyaz “Laura-Kara Gölge” filmini 1944 yılında çekti. 1946’da ülkemizde de gösterime giren bu zeki ve yaratıcı kara filmde, bir dedektif (Dana Andrews) öldürülmüş bir kızın resmine aşık oluyordu. Yönetmen, bu filminde sürekli seyircisinin kafasını karıştırıyordu. Perdeden şüphe ve kaygı yansıyordu sürekli. Gerçekten bu film, tüm polisiye filmler arasında özel bir yere sahip. Psikanalitik açıdan da bu filmin ruhuna girmek gerekiyor. Preminger’in Vera Caspary‘nin romanından uyarladığı “Kara Gölge”si, insanın zihninin karanlık dehlizlerinde dolaşan tedirgin edici kapkara bir filmdi. Hikâye, bir geriye dönüşle açılıyor ve kara filmlere özgü karanlıklar içinde karakterlerini yansıtıyordu. Sonradan komedi filmleri çeken Avusturya kökenli yönetmen Billy Wilder (1906-2002), 1944 yılında “Ucuz Roman” (Pulp Fiction) yazarı James M. Cain’in karamsar hikâyesinden “Double Indemnity-Çifte Tazminat”ını çekti. Cain, “Postacı Kapıyı İki Kere Çalar” romanının da yazarıydı. Wilder, senaryoyu Raymond Chandler’la beraber yazdı bu siyah-beyaz kara filmi. Bir sigortacı, bir kadınla plân yapıp kocayı öldürerek sigortadan yüklüce para almayı umut ediyor. Film, sigortacının (Fred MacMurray), anlatımıyla geriye dönüyordu. Geride kanıtlar bıraktığını itiraf ediyordu sigortacı. Yoğunlukla iç mekânda ve gece karanlığında geçen film, polisiyenin merak duygusu ve gerilimiyle bambaşka tatlar veren bir kara filme dönüşüyordu. Kadın (Barbara Stanwyck), bu türe özgü hem sarışın hem de “femme fatal”dı. Yani “ölümcül kadın”dı o. Kadın, erkeği baştan çıkartıyor ve felâketine neden oluyordu. Coen kardeşler “Çifte Tazminat”tan esinlenerek ilk yapıtları “Blood Simple-Kansız” kara filmini yaptılar 1984’te.
Amerikan sinemasının “auteur” (yaratıcı) yönetmenlerinden olduğu kabûl edilen Howard Hawks’un (1896-1976) Raymond Chandler’ın romanından uyarladığı 1946 yapımı siyah-beyaz “The Big Sleep-Birleşen Kalpler”, kara film türünün önemli yapıtlarındandı. Bu filmin senaristeleri arasında büyük yazar William Faulkner bile vardı. Anti-kahraman bu defa Philip Marlowe’du. Bir emekli general, dedektif Marlowe’u tutuyordu. Marlowe’un ( Humphrey Bogart) görevi generalin küçük kızıyla ilgilenmekti. Basit bir iş gibi görünse de, olayların içine dalan Marlowe, karanlık bir dünyayla karşılaşıyordu. Porno, şantaj, uyuşturucu ve gizem vardı burada. Gerçekten bu kara filmin konusu çok karmaşıktır. Bu film ülkemizde 1948’de gösterime girmişti. “Birleşen Kalpler” filmi, 1970’lerde Hollywood’da yeniden hayat bulmuştu. Michael Winner’ın 1978’de yönettiği “The Big Sleep-Derin Uyku”nun başrollerinde Robert Mitchum vardı. Raymond Chandler’ın romanından uyarlanan 1944 yapımı siyah-beyaz “Murder, My Sweet-Cinayet Sevgilim” kara filmi de sinema tarihinin önemli yapıtlarından. Filmi Edward Dmytryk yönetmişti. Bu filmdeki dedektif Philip Marlowe, Dick Powell’dı. Dmytryk’in bu filmine en iyi Chandler uyarlaması deniliyor. Filmde gizem, karmaşıklık ve ironi vardı. Komedi filmleri de çeken Alman yönetmen Robert Siodmak (1900-1973), 1946 yapımı siyah-beyaz kara filmi “The Killers-Katiller”i Ernest Hemingway’in aynı adlı hikâyesinden uyarladı. Burt 
Lancaster (İsveçli) ve Ava Gardner (Kitty) başrolü paylaşıyordu. Filmin müzikleri de Miklós Rózsa’ya aitti. Filmde, Ava Gardner’ın söylediği “The More I Know of Love” şarkısı da duyuluyordu. Filmde “flash-back”ler, yani “geriye dönüş”ler sıkça kullanılmıştı. Bu “geriye dönüş”ler, klâsik anlatının yapısını kırdığı için övgüler almış zamanında. Filmde Ava Gardner, tam anlamıyla bir “femme fatale…” Büyük yönetmenlerden Andey Tarkovski de, 1958’de çektiği siyah-beyaz kısa filmi “Ubijtsi-Katilleri”i Hemingway’in bu hikâyesinden uyarlamıştı. Siodmark, yine aynı yıl “The Dark Mirror-Karanlık Ayna” kara filmini yaptı. Vladimir Pozner’in hikâyesinden uyarlanan bu siyah-beyaz filmde Olivia de Havilland (Terry ve Ruth) başroldeydi. Bu kara film, psikolojik gerilim türündeydi. Film, 2. Dünya Savaşı yıllarında tek yumurta ikizlerinin hikâyesini anlatıyordu. Siodmark’ın bu iki filmi de ülkemizde 1947 yılında gösterime çıkmıştı. Tay Garnett’ın 1946’da “Ucuz Roman” yazarı James M. Cain’in aynı adlı eserinden uyarladığı “The Postman Always Rings Twice-Postacı Kapıyı İki Kere Çalar”, kara filmin tüm özelliklerini perdede yansıttı. Bu kara filmde “femme fatale” Lana Turner’ın “sarışın” Cora karakteri muhteşemdi. Cain’in bu romanı, 1981 yılında David Mamet’in senaryosuyla Bob Rafelson tarafından bir daha sinemaya uyarlanmıştı. Başrollerde de Jack Nicholson ve Jessica Lange vardı. Cain’in bu suç romanı ilk defa Luchino Visconti tarafından “Yeni Gerçekçi” tarzda 1943 yılında “Ossessione-Tutku” adıyla sinemaya uyarlanmıştı.
Orson Welles usta (1915-1985), 1946 yapımı siyah-beyaz “The Stranger-Yabancı” adlı kara filmini de hatırlamak gerekiyor. Filmde, Wilson’ın (Edward G Robertson) kaçak Nazi Charles Rankin’in peşine düşüşü ve buluşu anlatılıyordu. Filmin final bölümü de etkileyicidi. Welles, 1947’de siyah-beyaz “The Lady from Shanghai-Şanghaylı Kadın” adlı kara filmini de yaptı. Sherwood King’in “If I Die Before I Wake” (Eğer Uyanmadan Önce Ölürsem) hikâyesinden uyarlanan filmde Welles, eski eşi Rita Hayworth’la başrolü paylaşıyordu. Welles’in bu filminin estetiği klâsik anlatıma yakın bulunuyor. “Sarışın” Elsa (Hayworth) “femme fatale” olarak çok muhteşemdir bu filmde. Filmdeki “aynalar sekansı” sinema tarihine geçmiştir. Welles, 1958’de siyah-beyaz “Touch of Evil-Bitmeyen Balayı” kara filmini Whit Masterson’ın “Badge of Evil” (Günahkâr Rozet) romanından uyarladı. Filmde Charlton Heston (Ramon), Janet Leigh (Susan) ve Orson Welles (Polis Yüzbaşı Hank) başrolü paylaşıyordu. Filmin müziklerini de Henry Mancini usta bestelemişti. Filmdeki ışık düzenlemeleri dışavurumcu estetiğin tadını verirken, filmdeki en çarpıcı sahne giriş bölümüydü. Yedi-sekiz dakika hiç “kesme” yapmadan kamera sürekli kayıyordu ve Amerika’dan Meksika’ya geçiyordu.
Alfred Hitchcock (1899-1980), 1941’de siyah-beyaz “Suspicion-Şüphe” kara filmini Anthony Berkeley’in “Before the Fact” (Hakikatten Önce) romanından uyarladı. Filmde Cary Grant (Johnnie) ve Joan Fontaine (Lina) oynuyordu. Film bir servet avcısının hikâyesini anlatıyordu. Hitchcock, 1946 yapımı siyah-beyaz “Notorious-Aşktan da Üstün” kara filmini, John Taintor Foote’nin “The Song of the Dragon” (Ejderin Şarkısı) hikâyesinden uyarlamıştı. Filmde Cary Grant (T. R. Devlin), Ingrid Bergman (Alicia), Claude Rains (Alexander Sebastian) oynuyordu. Casusluk üzerine bu filmde akılda kalan Cary Grant’la Ingrid Bergman’ın bol bol öpüşmeleriyle süt bardağıyla yaratılan gerilimdi. “Notorious”, “kötü ün” anlamına geliyor. Hitchcock’un 1951 yapımı siyah-beyaz “Strangers on a Train-Trendeki Yabancılar” kara filmi, “polisiye romanın kraliçesi” Amerikalı yazar Patricia Highsmith’in (1921-1995) romanından uyarlanmıştı. Senaryo yazarları arasında Raymond Chandler da vardı. Trende tanışan iki yabancı, karşılıklı cinayet işlemeleri üzerine gelişen hikâye gerilim yüklüydü. Adam, tenisçinin nefret ettiği babasını kolayca öldürür, ama tenisçi adamın karısını öldüremez. Hitcchock sinemasının en önemli filmlerinden biridir bu. Hitchcock, 1953 yapımı siyah-beyaz “I Confess-İtiraf Ediyorum” kara filmini Paul Anthelme’in oyunundan uyarlamıştı. Filmde de Montgomery Clift (Peder Michael William Logan), Ann Baxter (Ruth), Karl Malden (Müfettiş Larrue) başrolü paylaşıyordu. Qeubec bölgesinde Katolik kilisesinde Peder Logan, bir gün bir adamın günah çıkartmasıyla bir cinayet işlediğini öğrenir ve vicdan azabı çekmeye başlar. Görevi ona bu sırrı saklamasını, vicdanıysa polise gitmesini söyler. Ama, bir süre sonra cinayet soruşturmasında suç 
kendine doğru geldiğinde katil olmadığını kanıtlamak zorunda kalacaktır Logan. Hitchcock’un 1956 yapımı siyah-beyaz “The Wrong Man-Lekeli Adam” kara filmi Maxwell Anderson’ın hikâyesinden uyarlanmıştı. Müzikleri de her zamanki gibi Bernard Herrmann bestelemişti. Filmde Christopher Emanuel “Manny” Balestrero’yu Henry Fonda, Rose Balestrero’yu da Vera Miles canlandırmıştı. Karanlığın içinde uzayan ince bir ışık çizgisinin içinde yürüyen gölgesi uzanmış bir adamın, Hitchcock’un görüntüsü imgesel olarak zihinlerde yer ediyordu filmde. Hitchcock, filmin gerçek bir olaydan yapıldığını söylüyordu. Film, “düzenli bir hayatı ve iyi bir ailesi olan, ama fazla geliri olmayan adam bir suçluya benzerse ne olur” sorusunu soruyordu.
Kara filmlerde “ikonik görüntülerin yaratıcısı” olarak anılan kameraman John Alton (1901-1996), ilk defa bir kara filmde, ünlü yönetmen Billy Wilder’ın abisi W. Lee Wilder’ın 1947 yapımı siyah beyaz “The Pretender” (Talip) kara filminde çalıştı. Bir evlilik üzerinden bir suçu anlatan bu film zamanında çok başarılı bir suç filmi olarak değerlendirilmiş. Ayrıca bu kara filme paranoya üzerine yapılmış en iyi yapıtlardan biri de denilmiş eleştirmenler tarafından. Kameraman Alton’ın bu filmdeki görüntü çalışmalarına karanlık kara film denilmiş. Mekânlara düşen ışıklar karakterlerin ruh haliyle 
buluşmuş çünkü. Yine aynı yıl Anthony Mann’ın Virginia Kellogg’un hikâyesinden uyarladığı siyah-beyaz “T-Man”le ikinci defa bir kara filmde çalıştı kameraman John Alton. Mann’in bu yapıtı “breakout” filmlerden, yani “hapisten kaçma” filmlerinden biri. Film, bir kalpazanlık şebekesinin suçlarını anlatıyor. Hazine Bakanlığı’nın ajanları şebekenin içine sızmaya çalışıyorlar. Tuğla binanın yangın merdivenlerindeki siyah-beyaz fotoğraflar olağanüstüdür. Kameraman Alton’ın bu filmdeki fotoğrafları “ikonik görüntü” tanımıyla tam anlamıyla buluşuyor. Öncelikle belirttiğimiz o yangın merdivenli sahnede. Kamera, yukarıdan merdivenlerden inen birini takip eder, sonra kamera birden yukarı çevrinir ve bir adamın yakın plân görüntüsünü yansıtır. Bu filmde öncelikle iç mekânlardaki çekimler çok çarpıcıdır. Karakterler, uzaktan kameraya doğru yönelirler ve görüntüyü kaplarlar. Bir de bu filmdeki ışık düzenlemeleri “ikonik görüntü”yü tam anlamıyla açıklıyor. Gizli kumar oynanan mekanda ışık bir spot gibi masanın üzerine düşer yoğunlukla, görüntünün yan taraflarında ışıklar çok az yansır. Elbette bu filmde gölgeler de önemlidir, diğer kara filmlerdeki gibi. Bu filmin ikinci çevrimi Sam Wanamaker’ın 1969 yapımı “The File of the Golden Goose” (Altın Kaz Dosyası) filmiydi. Alton, Anthony Mann’le 1948 yapımı siyah-beyaz “Raw Deal” (Adilik) kara filminde bir daha çalıştı. Bu film, 
bir piromanın, yani yakma takıntılı bir akıl hastasının hikâyesi etrafında geziniyordu. Alton, Anthony Mann’in 1949 yapımı siyah-beyaz “Border Incident” (Sınırda Olay) kara filmine de olağanüstü fotoğraflar armağan etti. Yönetmen Mann-kameraman Alton işbirliği sinema tarihine geçmiş olabilir. Bu filme sert ve güçlü bir gerilim denilmiş zamanında. Bu film, Meksika sınırından Amerika’ya kaçak göçmen işçilerin geçişini ve kaçakçılığı önlemek için iki gizli ajanın göçmenlerin arasına sızmasını anlatıyordu. Sosyal yönü de olan güçlü, sert ve tam bir kara filmdir bu yapıt. Macaristan’da doğan kameraman Alton, kariyerinin başlarında Arjantin’de çalışmış, sonra da Hollywood’a geçmişti.
Fritz Lang’ın karaları…
Fritz Lang, Alman sinemasının en kendine özgü ustalarından biriydi. 5 Aralık 1890’da Viyana’da doğdu, 2 Ağustos 1976’da Los Angeles’ta öldü. Alman “ekspresyonist-dışavurumcu” sinemasının bu önemli yönetmeni filmleriyle sinema sanatına yeni bakışlar oluşturmuş ve onu geliştirmiş bir sanatçıydı. Lang, 1921’deki “Der Müde Tod-Yorgun Ölüm”de dışavurumcu akımın özelliklerini öne çıkarmıştı, ışık ve gölge tasarımlarıyla. I. Dünya Savaşı’nın yenilgisiyle kendini daha yoğun hissettirdi dışavurumculuk akımı. Toplumdaki karamsarlığı, karabasanı ve kaosu tümüyle yansıtıyordu bu avangard akım. Tam ortada kalmış Alman toplumu, bu ideolojik bunalım ve kaos döneminde tüm iç karmaşası sanat yapıtlarında dışa yansıtıyordu. Dışavurumcular natüralistlere (doğalcılara), izlenimcilere (empresyonistlere) ve neo-romantizme tepki gösterirken, kendilerine “gerçeküstücü”leri yakın buluyorlardı. Dışavurumcularda Rönesans’a da büyük tepki vardı. Başlarda “avangard/öncü” ve “inreel/gerçekdışı” olan bu akım, öznel ve idealistti. Ama, materyalist dünyaya yaklaşan sanatçılarıyla kapitalizme ve militarizme karşı eleştirel bakışlar da oluşturdular. İlk defa gerçeklik üzerine tartışmalar da başladı. Dışavurumculuk akımında en önemli özellikler, mekân kullanımı ve ışık düzenlemeleriydi. Soyutçu olan bu akım, iç dünyadaki karamsarlığı ve kaosu, dış mekânları deforme ederek yansıtıyordu. Karanlık ve belirsiz bir dünyada, ışıklar parçalanmış bir aydınlığı mekânlara düşürüyordu. Nesneler, çarpuk çurpuk ve devasa görünüyordu. Yönetmenler, kamera merceklerinden de yararlandılar dış dünyayı deformasyona (biçimbozumuna) uğratmak için. Amerika’da doğan “kara roman/kara film” türü, dışavurumculuğun mekân kullanımı ve ışık düzenlemelerinden yararlandı. Günümüzde de gerçeküstücülükle beraber birçok sanat yapıtında kendini sürdürüyor dışavurumculuk.
İşte bu bunalımda doğan akımın içinde Lang, karısı Thea von Harbou’nun senaryolarını filme çekti. Lang, 1927 yılında bilimkurgu filmini yaptı “Metropolis”le. O devirde Avrupa’nın en büyük film stüdyosu UFA’da, ekonomik ve yaratıcılık özgürlüğü verilerek bugün bile yapılması imkânsız bir film yarattı Lang. Sınıflararası farklılıkları çok çarpıcı bir biçimde perdeye aktarsa da bu film, finalindeki “uzlaşma”yla düş kırıklığı yarattı. Sömüren zenginler, aşk aracılığıyla sömürdükleri işçilerle barış sağlıyorlardı. Bir masal filmiydi sanki bu. Ama, sinema tekniğiyle çok muhteşem bir filmdir “Metropolis.” Devasa dekorlar, kalabalık sahneler ve ışık kullanımı etkileyiciydi. Lang, ressam ve mimar özelliklerini en iyi biçimde buluşturdu bu filmle. Lang, 1931 yılında ilk sesli filmi “M-Bir Şehir Katilini Arıyor”la Nazilerin de dikkatini çekti. Bu bir çocuk katili üzerine bir filmdi. Nazileri reddeden Lang, önce Fransa’ya, sonra Amerika’ya gitti. Karısı Thea, Almanya’da kalıp Nazilere katıldı. Lang’ın kadınlara öfkesinin altında bu yatabilir.
Lang’ın Almanya’daki büyük filmlerinden biri olan 1931 yapımı “M-Bir Şehir Katilini Arıyor” kara filminde Peter Lorre, Hans Beckert karakterinde müthiş bir perfomans ortaya koydu. Bu irkiltici yapıt Lang’ın ilk sesli filmiydi ayrıca. Bir de ilk defa bu filmde “dış ses” denenmişti. Bu filmden bir önemli notsa, filmdeki tüm suçluların gerçek hayatlarında da birer suçlu olduğuydu. Berlin’de seri cinayetler işleyen bir katil şehre korku salıyor. Polis, kız çocuklarını öldüren katili yakalayamayınca herkes, çeteler de dahil tedirginlik içinde. İşleri sekteye uğrayan gangsterler de meçhul çocuk katilinin peşine düşüyor polisle beraber. Balon satıcısı kör dilenci (Georg John) hep ıslık çalan katili ıslığından tanıyor ve genç Heinrich de, avucuna tebeşirle yazdığı “M” harfini Hans Beckert’in paltosunun arkasına yapıştırıyor. “M”, “mörder” anlamına geliyor ve bu kelime Almancada “katil” demek. Gangsterler, polisten önce davranıp Hans Beckert’i bir alışveriş merkezinde kıstırıyorlar ve onu yakalayıp kendi mahkemelerini kuruyorlar ekonomik buhranda iflâs etmiş eski bir fabrikada. 
“M-Bir Şehir Katilini Arıyor”, Avrupa’da ilk kara film olarak değerlendiriliyor. Hatta Lang’ın bu filminin Amerikalı yönetmenleri derinden etkilediği de belirtiliyor. Önemli yönetmenlerden Amerikalı Joseph Losey, 1951 yılında “M” adıyla Lang’ın bu filmini siyah-beyaz uyarladı ve bu da bir kara filmdi. Losey’in bu filminde McCarthy’nin “cadı kazanı”na metafor yapılıyordu. “M-Bir Şehir Katilini Arıyor” filmi, gerçekten gerilim yüklüydü. Öncelikle gangsterlerin Hans Beckert’i sıkıştırdıkları sekans. Bu filmde unutulmaz anlar da vardı. Polisler ve gangsterler, Hans Beckert’i ele geçirmek için toplantı yapıyorlardı farklı yerlerde. Sigara dumanlarının kuşattığı mekânları koşut kurguyla kamerasıyla gözlüyordu Lang. Filmde, uykusuz Müfettiş Karl Lohmann’ın (Otto Wernicke), kasa hırsızı Franz’ı (Friedrich Gnass) sorguladığı sahne gerçekten unutulmazdı. “M-Bir Şehir Katilini Arıyor” filminde Michelangelo Antonioni’yi çok etkilemiş bir sahne de vardı. Antonioni, 1975 yapımı “The Passenger-Yolcu” filminde bunu denemişti. Lang’ın kamerası pencereye, öne doğru yavaş yavaş kayıyor ve pencere demirleri arasından içeriye giriyordu. Antonioni de “Yolcu” filminde içeriden dışarıya doğru kamerasını yavaş yavaş kaydırıyor ve kamera demir parmaklıkların arasından dışarı çıkıyordu. “M-Bir Şehir Katilini Arıyor”un mekânları ve ışık düzenlemeleri de çarpıcıydı. Genelde kararma-açılma tekniği kullanan Lang, insan gölgeleriyle de etkileyici görüntüler yaratıyordu. Hans Beckert’in ilk göründüğü an, yansıyan irkiltici gölgesiydi. Filmin girişi de sinema 
tarihinin en muhteşem anlarındandı. Ama finali de öyleydi. Linç duygusunu eleştiren Lang, şizofren ruhlu katilin yine serbest kalacağı endişesini kızı öldürülmüş bir annenin kelimeleriyle ifadelendiriyordu filmin sonunda.
Fransa’dan Amerika’ya giden Lang, 1936 yılında Norman Krasna’nın hikâayesinden siyah-beyaz “Furry-Öfke” kara filmini çekti. Spencer Tracy’nin başrolünü üstlendiği bu kara filmde, Amerikan toplumundaki önyargıyı ve linç etme olgusunu dışavurumcu bir bakışla yansıttı usta. Bu filmi seyrettikten sonra, genel anlamda önyargılı toplumların karanlık ruh dehlizleri üzerine keşifler yapabiliyordu insan. 1937’de Henry Fonda’nın oynadığı “You Only Live Once-Günahsız Katiller” adlı siyah-beyaz suç filmini çekti. Suçsuz yere tutuklanan bir adam sonunda bir cinayet işliyordu bu kara filmde. Karamsar filmlerinde, sıradan ve sistem içinde hep kaybeden insanları anlatmayı sürdürdü yönetmen. Onun filmlerinde alttan alta sistem/kapitalizm eleştirisi vardı. Lang, bu sistemde kazanma şansı olmayan kaybeden insanları anlatırken, filmlerini bir inşaat gibi kurdu hep. Seyirci, film bittikten sonra, gerçek yaşamda pek farkına varamadığı ayrıntılara dokunabiliyordu. Çok yoğun biçimde, insan ve dramlarını gözlediğini fark edebiliyordu seyirci. Suçu oluşturan nedenler ve suç işleyen insanlar üzerine düşünürken, sistemle/kapitalizmle yüz yüze geliniyordu. Lang’ın 1944 yapımı kara filmi “Ministry of Fear-Dehşet Bakanlığı”nda Ray Milland ve Marjorie Reynolds oynuyordu. Film, ülkemizde 1945’te gösterime çıkmıştı. Graham Greene’in aynı adlı romanından uyarlanan filmde, bir adam kendini birdenbire casusluk olaylarının içerisinde buluyordu. J. H. Wallis’in romanından uyarlanan yine 1944 yapımı “The Woman in the Window-Penceredeki Kadın” 
siyah-beyaz kara filminde rüyanın içerisinde dolaştı Lang usta. Profesör Richard Wanley (Edward G. Robinson), gece sokakta yürürken vitrinde bir kadın portresi görür. Dostlarıyla buluşma mekânına gider, koltuğa oturur ve kestirir. Bu küçük kestirmede uzun bir rüya görür. Rüyasının başrolünde de fotoğraftaki kadın vardır. Ünlü yazar Paul Auster, kendi yazıp yönettiği 1998 yapımı “Lulu on the Bridge-Köprüdeki Lulu” filminde de benzer bir şeyi denemişti. “Scarlett Sokağı” diye de anılan 1945 yapımı siyah-beyaz “Scarlett Street-Kırmızı Fener” kara filminde Lang, bir genç kadın tarafından suça yöneltilen orta yaşlı bir adamı anlattı. Georges de La Fouchardière’in “La Chienne” (Dişi Köpek) romanından uyarladığı bu suç filminin en önemli özelliği, cinayeti işleyenin cezasını çekmemesiydi. Bu, sinema tarihinde bir ilkti. Fritz Lang’ın 1953 yapımı kara filmi “The Big Heat-Büyük Öfke”, William P. McGivern’ın seri hikâyesinden sinemaya uyanlandı. Başrollerde de Glenn Ford (Dedektif Dave Bannion), Gloria Grahame (Debby) ve Jocelyn Brando (Katie) paylaşıyordu. Dedektifin karısı öldürülür. Komiser dedektifi intikam için caydırmaya çalışır. Dedektif istifa eder. Şimdi tek başına kalmıştır. Nefes kesici bir bu Lang filmi, günümüzde belki klişe gibi değerlendirilebilir. Ama, hikâyeyi anlatışı ve yansıtışı çok çarpıcıdır. Lang, bir yıl sonra 1954’te Glenn Ford’la “Human Desire-İnsan Arzusu” kara filmini yaptı. Émile Zola’nın (1840-1902) “La Bête Humaine” romanından uyarlanan filmin “femme fatale”ı Gloria Grahame’di. Bu roman daha önce 
Fransız sinemasının büyüklerinden Jean Renoir tarafından 1938’de sinemaya “La Bête Humaine-Hayvanlaşan İnsan” adıyla uyarlandı ve başrolde de Jean Gabin vardı. Bu yapıt, Fransız sinemasının ilk kara filmlerinden biri kabûl edilse de elbette bu film şiirsel gerçekçi bir yapıttı. Filmde lokomotifler ve ihtiraslar başroldeydi.
Kara filmin ruhu Bogart…
Humphrey DeForest Bogart, yani Humphrey Bogart 25 Aralık 1899’da New York’ta doğdu, 14 Ocak 1957’de Los Angeles’ta ölmüştü. Bogart, kara filmlerin ruhuydu. Bogart’in ilk göründüğü kara film, Chester Erskine’ın yönettiği 1934 yapımı siyah-beyaz “Midnight” (Geceyarısı) filmiydi. Film, Paul ve Claire Sifton’ın aynı adlı oyunundan uyarlanmıştı. Bogart bu filmde yardımcı rollerden Gar Boni’yi canlandırdı. Bogart, Michael Curtiz’in 1938 yapımı siyah-beyaz kara filmi “Angels with Dirty Faces-Kirli Yüzlü Melekler”de oynadıktan sonra Raoul Walsh’un 1940 yapımı siyah-beyaz “They Drive by Night-Zor Gece” kara filminde Paul Fabrini karakteriyle ikinci rolde göründü. Film, iki kamyon şoförü arkadaşın hikâyesini anlatırken Joe (George Raft) bir cinayet olayına karışıyor. Elbette kadınlar yüzünden. Filmin “femme fatale’ı da Lana’ya hayat veren Ida Lupino. Film, A. I. Bezzerides’in “Long Haul” (Uzun Nakliye) romanından uyarlandı. Zamanında ülkemizde orijinal adıyla gösterilmiş Raoul Walsh’un 1941 yapımı siyah-beyaz “High Sierra” kara filmi, adını Kaliforniya’da bulunan High Sierra sıradağlarından alıyordu. Film, W. R. Burnett’ın aynı adlı 
romanından uyarlanmıştı. “High Sierra”da Ida Lupino (Marie) ve Humphrey Bogart (Roy) başrolü paylaşıyordu. Yazar W. R. Burnett’ın “Little Caesar-Küçük Sezar” gangster romanı Mervyn LeRoy tarafından 1931’de sinemaya uyarlanmıştı. “Kuduz Köpek” lâkaplı Roy, afla hapisten çıkar. Sonra bir otel soygununa karışır. Bogart’ı şöhrete kavuşturan bu filmde yönetmen “iyi”lere ve “kötü”lere mesafeli bir bakış yapıyordu.
Bogart’ı ve ilk filmini yöneten John Huston’ı tepeye çıkartan, kimilerine göre sinema tarihinin en görkemli kara filmi olan 1941 yapımı “The Maltese Falcon-Malta Şahini”, Dashiell Hammett’in kara romanından sinemaya uyarlanmıştı. Hammett’in bu dedektiflik romanı 1930 yılında Black Mask (Kara Maske) adlı “ucuz dergi”de (pulp magazine) tefrika edildi. Roy Del Ruth’un 1931’de uyarladığı “The Maltese Falcon” ilk, gevşek bir uyarlama denilen William Dieterle’ün 1936 yapımı “Satan Met a Lady” ikinci uyarlamaydı. John Huston’ın 1941 yapımı “Malta Şahini” de üçüncü uyarlama olmuştu. 1946’da ülkemizde gösterime giren siyah-beyaz “Malta Şahini”nde Bogart’ın, Sam Spade’in karşısındaki “femme fatale” Mary Astor’du. Etkileyici fotoğraflar Arthur Edeson’a müziklerse Adolph Deutsch’a aitti. Roy Del Ruth’un 1931 yapımı “Malta Şahini”, iffetsiz film diye yasaklanmış, John Huston’ın 1941 yapımı “Malta Şahini”yse gizli eşcinsellik var diye suçlanmış zamanında.
Alfred Neumann ve Robert Siodmak’ın “The Pentacle” (Tılsımlı Yıldız) hikâyesinden uyarlanan Curtis Bernhardt’ın yönettiği siyah-beyaz 1945 yapımı “Conflict” (Çatışma) kara filminde Richard (Bogart) ve Kathryn’in (Rose Hobart) mutlu gibi görünen evliliği üzerine açılıyor. Richard, karısının kız kardeşi Evelyn’le (Alexis Smith) ilişkiye girmiş başarılı bir mühendis. Richard, ıssız dağ yolunda karısını öldürür. Psikiyatrist Mark Greenwood (Sydney Greensteet), Richard’a suçluluk duygusu verir ve nefes kesici anlar da başlar böylece. Bogart, bu defa Raymond Chandler’ın romanından uyarlanan 1946 yapımı siyah-beyaz “The Big Sleep-Birleşen Kalpler” kara filminde özel dedektif Philip Marlowe karakterine büründü. Filmi de Howard Hawks yönetti. Bu filmin bir özelliği Bogart’la Lauren Bacall arasında Hollywood’da az görülür büyük bir aşkı başlatmasıydı. John Cromwell’ın yönettiği 1947 yapımı siyah-beyaz “Dead Reckoning” (Ölü Hesaplaşma) kara filminde Bogart, Yüzbaşı Murdock’u canlandırdı. Film, 2. Dünya Savaşı’ndan sonra gizemli bir hikâayenin içine çekiyordu Murdock’u ve seyircisini. 1947’de Martin Vale’in oyunundan Peter Godfrey’nin uyarladığı siyah-beyaz “The Two Mrs. Carrolls” (İki Bayan Carroll) kara filminde Bogart, Geoffrey Carroll karakteriyle Sally Morton Carroll’u oynayan Barbara Stanwyck’in karşısındaydı. Bogart, psikotik birini canlandırdı. Sürekli kötü olaylardan kendini sorumlu tutan kimselere “psikotik” deniliyor. Eleştirmenler, bu filmdeki “entrikacı” Cecily Latham karakterindeki Alexis Smith’in performansını övgüler göndermişler. Delmer Daves’in 1947 
yapımı siyah-beyaz “Dark Passage-Karanlık Geçit” kara filmi, David Goodis’in aynı adlı romanından uyarlandı. Bogart bu filmde başrolü Lauren Bacall’la paylaşmıştı. Yazar Goodis’in romanlarını Fransız yönetmenler de uyarlamıştı. François Truffaut, yazarın “Down There” romanını 1960 yılında “Tirez sur le Pianiste-Piyanisti Vurun” adıyla beyazperdeye aktardı. 1971 yılında Henri Verneuil de Goodis’in “The Burglar” romanından “Le Casse-Hırsızlar” filmini çekmişti. “Karanlık Geçit”te, San Quentin Cezaevi’nde hükümlü katil Vincent (Bogart) kaçıyor. Irene (Bacall) onu saklıyor. Bu filmde “öznel kamera” da kullanılmış ve büyük övgüler almıştı. John Huston’ın 1948 yapımı siyah-beyaz “Key Largo-Ölüm Gemisi” kara filmi, Maxwell Anderson’ın oyunundan uyarlanmıştı. Filmde Bogart’la (Frank) beraber Edward G. Robinson (Johnny) ve Lauren Bacall da (Nora) başrolü paylaşıyordu. Key Largo, Florida açıklarında bir adanın adı. Bu filmdeki kasırga sahnelerinin yapay olduğu da vurgulanmış zamanında. “Key Largo”, McCarthy’nın “cadı kazanı”na da düşmüştü. Bretaigne Windust’ın 1951’de yönettiği siyah-beyaz kara filmi “The Enforcer-Öldürülecek Kadın”ı, gerçek bir olaydan kurgusal bir film olarak anılıyor. Bu film, organize suçlar üzerine. Film, adı belirtilmeyen bir Amerikan şehrinde geçiyor. Filmin hikâyesi, geriye dönüşlerle yansıyor çoğunlukla. Nisan 1957’de ülkemizde gösterime giren William Wyler’ın 1955 yapımı siyah-beyaz kara filmi “The Desperate Hours-Ümitsiz Saatler”in senaryosunu Joseph Hayes kendi oynundan yazdı. Bu film, kaybeden ve şimdi bir kaçak olan polis Glenn Griffin üzerineydi. Bu filmdeki diyaloglar, sahne düzenlemeleriyle mekanların ve karakterlerin yansıyışı da mükemmeldi. Bu film, 1990 yılında Michael Cimino tarafından “The Desperate Hours-Tehlikeli 
Saatler” adıyla yeniden uyarlanmıştı. Film, orta sınıf bir ailenin rehin alınmasını gerilimli bir dille anlatıyordu. Bogart’ın oynadığı son film 1956 yapımı siyah-beyaz bir kara film olan “The Harder They Fall-Şöhretin Sonu”ydu. Filmi Mark Robson, Budd Schulberg’ün romanından uyarladı. Film, bir boks skandalı çevresinde gelişen suçları yansıtıyordu. Budd Schulberg, Elia Kazan’ın 1954 yapımı “On the Waterfront-Rıhtımlar Üzerinde” filminin senaristi olarak hatırlanıyor. Sinemaseverler Kanadalı yönetmen Mark Robson’ı (1913-1978), “Peyton Place-Peyton Aşıkları” (1957), “Earthquake-Zelzele” (1974), “Avalanche Express-Çığ Ekspresi” (1979) filmlerinden hatırlayabilirler. Yönetmen “Çığ Ekspresi”ni çekerken kalp krizinden ölmüştü ve filmi Monte Hellman tamamlamıştı. Filmin başrol oyuncularından Robert Shaw da bu filmin çekimleri sürerken kalp krizinden ölmüştü.
1949 yılında Nicholas Ray’in Willard Motley’in romanından uyarladığı siyah-beyaz “Knock an Any Door-Cinayet Mahkemesi” kara filminde İngilizceyle beraber İtalyanca da konuşuluyordu. Orijinal adı “Herhangi Bir Kapıyı Çalma” anlamına gelen “Cinayet Mahkemesi”, gecekonduda geçen bir suç hikâyesini anlatıyordu. Bogart bu filmde avukat Andrew rolündeydi. Filmde “geriye dönüş”ler de kullanılmış. Bu filmde lümpen Nick’in söylediği “hızlı yaşa, genç öl, cesedin yakışıklı olsun” lâfları bu filmden yadigâr olmalı. Bu lâfların İngilizcesi de şöyle: “Live fast, die young, 
and leave a good-looking corpse…” Nicholas Ray (1911-1979), gençlere önem veren bir yönetmendi. Onun, 1955 yapımı “Rebel Without a Cause-Asi Gençlik” filmi James Dean’ın yüzünden ölümsüzleşmişti. 1950’de Bogart’ın yolu yine Nicholas Ray’le “In a Lonely Place-Tehlike İşareti” kara filmiyle yeniden buluştu. Dorothy B. Hughes’ın hikâyesinden uyarlanan bu siyah-beyaz kara filmde Bogart, geçmişin başarılı senaristi, şimdinin bir alkoliği Dixon “Dix” Steele’i canlandırdı. Dixon, öfkeli ve acılar içinde bir insan. Gloria Grahame’in hayat verdiği Laurel Gray de bir genç oyuncuydu. Bu filmin estetiğinin “Çifte Tazminat” filmine yakın olduğu söyleniyor. Öncelikle mekânlarda uzayıp giden gölgeleriyle. Bu film, ahlaki ve manevi perişanlık üzerineydi bir de. Alttan alta McCarthycilik eleştirilirken “Kara Dalya” diye anılan, 1947’de vahşice öldürülmüş, ünlü olamamış ve porno filmlere düşmüş Elizabeth Short’u akla getiriyordu “Tehlike İşareti” filmi. Brian de Palma, 2006’da James Ellroy’un aynı adlı romanı “The Black Dahlia-Cehennem Çiçeği”nde Elilzabeth Short’un trajik cinayetini beyazperdeye aktarmıştı.
(06 Aralık 2009)
Ali Erden
sahte kimlik alır, sonra da kadını Eleni’yi Rusya’da bulur. Eleni’yle Spiros tramvayda sevişirler. O gün Stalin ölmüştür. Bir ihbar üzerine tramvayda tutuklanırlar ve yolları ayrılır. Ruslar, Spiros’u hapse atarlar. Eleni’yse Sibirya’ya sürgüne gönderirler. İçinde yeni bir hayat büyüyen Eleni, dünyaya A’yı getirir. A, şimdi Yunan asıllı ünlü bir yönetmen. A, annesi ve babası üzerine çektiği filminin kurgusu için Roma’daki Cinecitta Stüdyoları’nda koşuşturup durur. Film, geçmiş zamanları ve genç Eleni’yi oğul A’nın filminden düşmüş anlarla perdeye yansıtıyor. Eleni, acılı hayatını yaşarken, A’nın da hayatında iyi gitmeyen bir şeyler var. İç içe geçen hikâyeler, bir yerden sonra günümüzle buluşuyor. A, seyahatlerinden ve film çekimlerinden dolayı ailesine ilgi gösterememiş, bu yüzden karısıyla boşanmış ve şimdi de kızı Eleni’yi ihmâl eden bir yönetmen. Sevgisizlik ve yalnızlık çeken küçük Eleni intihar etmeyi deniyor bir yerden sonra. Film içinde film olan 
Komünist Spiros, Yunanistan’daki iç savaşı kazanan faşistlere yakalanmamak için Eleni’yle beraber kendilerini sürgüne göndermişler. Sürgüne gitmeselerdi, faşistlerin eline geçip vahşice öleceklerdi belki. Dramlar hayatlarını kuşatıyor bu filmdeki karakterlerin. Eleni ve Yahudi Jacob, 1974 yılında Sibirya’dan Avrupa’ya geçiyorlar. Jacob, Eleni’yi bırakamıyor. A, Vietnam Savaşı’na gitmemek için şimdi Kanada’ya sığınmış. Eleni, oğlunu Kanada’da buluyor gerçeküstücü bir anda, sisler içinde. Sonra da hikâye günümüze, 1999 yılına tümüyle geliyor. Eleni, Spiros ve Jacob artık yaşlanmışlar. Aşklarıysa her daim bahar gibi. Jacob’un Eleni’ye derin tutkusunu da perdeden hissediyorsunuz. Belki de Jacob’un final bölümündeki trajedisi de anlamlaşıyordur böylece. Üçlemenin ilk filmi 2004 yapımı “Trilogia: To Livadi pou Dakryzei-Ağlayan Çayır”da, diasporadaki Yunanlıların 1. Dünya Savaşı sonrası Yunanistan’da göçmen durumuna düşmelerini etkileyici şiirsel bir görsellikle perdeye yansıtan Angelopoulos, üçlemenin ikinci filminde 2. Dünya Savaşı’nın ardından 
Yunanistan’daki iç savaşta faşistlere yenilen komünistlere bakmış Spiros ve Eleni’nin dramını öne çıkartarak. 
heykelinin nehirde şileple taşınmasını uzun bir sekansla göstermişti. Kimi sinemaseveri, Eleni’nin Sibirya’dan yansıyan anları büyüleyecek belki. Ahşap merdivenlerden yavaş yavaş yukarıya doğru çıkan insanlar unutulmaz bir fotoğraf anı bırakacak belleklerde belki. Berlin’de torun Eleni’nin intihar etmek istediği enkaza dönüşmüş binadan yansıyan evsiz insanların trajik umutsuzluğu da insanların yüreğine oturacak belki. Angelopoulos’un filmlerinde sürgün olma, yolculuklar, göçmenler, sığınmacılar, evsizler, geleceksizler var çoğunlukla. 1998 yapımı “Mia Aioniotita kai Mia Mera-Sonsuzluk ve Bir Gün” filminde de çocuk kaçakçılığı yansımıştı perdeye. Eleni Karaindrou’nun insanın ruhunun derinlikliklerine inen müzikleriyle 1991 yapımı “To Meteoro Vima tou Pelargou-Leyleğin Geciken Adımı” filminde de mültecileri anlattı Anglelopoulos. Almanya’da yaşayan babalarını bulmak için yollara düşen biri kız, diğeri erkek iki küçük kardeşin trajedilerini anlattığı 1988 yapımı “Topio Stin Omichli-Puslu Manzaralar” da yüreklere oturan bir filmdi. On yaşındaki kız çocuğunun trajedisi insanı gerçek anlamda sarsıyordu. Angelopoulos’un birkaç filminde başkarakterlerin adı hep Spiros’tu bir de. 1984 yapımı “Taxidi sta Kythira-Kitara’ya Yolculuk” filminde Spiros vardı ilk defa. Hemen sonra 1986 yapımı “O Melissokomos-Arıcı”da Marcello Matroianni’nin canlandırdığı karakter de Spiros’tu. Belki şu da ilginç gelebilir: “Ulis’in Bakışı” filminde de bir Yunan asıllı Amerikalı yönetmen vardı ve adı da “A”ydı. Kamerayla şiir yazan bu yönetmenin filmlerinin peşine düşmek gerekiyor. 
Kadir Çermik, Öner Erkan, Damla Sönmez, Erkan Bektaş gibi oyuncular oyunlarının hakları verirken, Temelkuran yukarıda da değindiğimiz gibi diyalog ve monologa dayanan, düz, durağan sineması ile, yeni değilse bile, sinemamızda fazla kullanılmamış öykülemesi ile yeni filmleri için ümit verirken, temel çatışmaya denk düşmeyen -bakkal dükkanındaki konuşma- sahneleri ile altını çizdiğimiz “dörtgen”i bazı açılarından çarpıtıyor. Asgari bir süreyi tutturmayı anlıyorum, ama bunu öyküye yamalar yapılarak yapmamak gerektiğini de düşünüyorum. Bunların giderilmesi filmi -belki- biraz kısaltacaktır; ama buna rağmen, seyrettiğim andaki ilk intibam olan 
Ben, Ahmet Uluçay’ı bir defa SİYAD gecesinde gördüm. Ama ben 
bir fotoğrafı (Arkadaş filminin çekimi sırasında) bir de Dönüş’ün setinde kameraya sarılmış Türkan Şoray fotoğrafı. Başka yönetmenlerin de kamera başında, vizörden bakarken bir çok fotoğrafları vardır. Bunlarda çok önemlidir ama ben yukarıda saydığım üç fotoğrafa sahip olduğum için şanslıyım. Bunların yanına, bu akşam (30.11.2009) televizyonda haberi verilirken gösterilen Ahmet Uluçay’ın, aldığı ödülleri önüne dizmiş, bacaklarını uzatıp yere oturmuş fotoğrafını koymak isterim. 
Sinema tarihinin ilk büyük yaratıcı ve dahi kadın yönetmenlerinden Leni Riefenstahl üzerine belgesel yapan yönetmen Ray Müller, “Onun trajedisi yeteneğiydi” demişti. Marksist sinemayla yetişen Riefenstahl, yeteneklerini Nazi ideolojisiyle mi gösterebildi? Propaganda sinemasının hanımağası Leni Riefenstahl üzerinde düşünmek istedik.
Dalga” akımı yönetmenlerini çok etkilemiş önemli bir Marksist sinemacı. “Mavi Işık” filmi, ayrıca sinema tarihinin ilk gerçek iç mekân çekimleri olan yapıtıydı. Riefenstahl, bu filminde başroldeydi ve Junta karakterini canlandırdı. Film, Gustav Renker’in “Bergkristall” (Kaya Kristali) romanından uyarlanmıştı. Junta, cadı olarak görülür. Dağlara, tepelere tırmanmayı seven Junta mağarasında ayışığında parlayan kristalleri çok sever. Mavi ışıkla aydınlanan bu mağara onun için kutsaldır. Şehirden gelen bir ressam Junta’ya aşık olur. Junta, İtalyanca konuşuyor, ressamsa Almanca. Ressam, Junta’nın mağaradaki kristallerini keşfeder. Köylüler için bir zenginlik kaynağı mıdır bu kristaller? Kristalleri açgözlü köylüler yağmalar, Junta bazı köylüler tarafından tecavüze uğrar ve trajik sonunu yaşar mağarasında. Bu filmi sağ basın övmüş, sol basınsa biraz eleştirmiş. Film, Venedik Film Festivali’nde “Gümüş Madalya” kazanmıştı. Bu filmin özgün hikayesi Grimm kardeşlerin 1810’daki bir derlemesinden ilham aldığı da söyleniyor. Siyah-beyaz çarpıcı görüntülerin olduğu filmde öncelikle genel plânlardaki etkileyicilik hemen fark ediliyor. 
Oyunculuk ve yapımcılık da yapan Riefenstahl, kendi yazdığı ve yönettiği 1938 yapımı belgeseli “Olympia”da çıplak da görünmüştü. “Olympia” belgeselinin galası da 3. Reich Hitler’in doğum gününe denk getirilmişti. Nazilerden önce Marksist sinemacılarla yakın ilişkileri olan ve Marksist bir gelenekten gelen Riefenstahl, neden Nazilere yakın olmuştu? Acaba yeteneklerini bu ideoloji içerisinde daha verimli mi gösterebildi? Riefenstahl’in, hiçbir yerde bir Nazi faşisti olduğuna dair bir ibare de yok. Onun üzerine 1993’te “Macht der Bilder: Leni Riefenstahl-Leni Riefenstahl’in Muhteşem Korkunç Yaşamı” belgeselini yapan yönetmen Ray Müller, Rifenstahl için şunları demişti: “Çok iyi bir sanatçı olduğu için hiç unutulmadı. Onun trajedisi yeteneğiydi…” Sinemanın yenilikçi yönetmenlerinden olan Riefenstahl, Hitler için propaganda filmleri yaptı savaş öncesi ve savaş sırasında. Hitler’in meydanlarda halka ateşli söylevlerini perdede öyle yansıttı ki, görünen gerçeklik bambaşka bir gerçekliğe dönüştü. Kamerayı koyduğu açılar, kurgusu ve gündüz çekimlerinde bile ışığı etkiyeci kullanması Riefenstahl’ın Nazi propagandalarına yardımcı oldu. Nazilerin Propaganda Bakanı Joseph Goebbels’in de gözdesiydi. Nazi propagandası için çektiği belgeseller, savaşın ardından onu savaş suçlusu durumuna düşürdü. Riefenstahl’ı, sinemada devrimci olacak kadar yenilikçi yapan şey neydi? Elbette Riefenstahl, Marksist sinemanın içerisinde yetişti. Estetik duyarlılığı bu ortamda gelişti. Riefenstahl’ın üzerinde, belirlediğimiz 
gibi Bela Balazs’ın sinemasal bakış açıları etkili oldu. Riefenstahl sonraları, Nazi estetiğini oluşturmakla suçlandı. Özellikle Nazileri için yaptığı siyah-beyaz “Triumph des Willens-İradenin Zaferi” belgeseliyle. Bu belgeselin yönetmeni, senaristi ve yapımcısı Riefenstahl’dı. “İradenin Zaferi”, Nasyonal Sosyalistlerin 1934 tarihinde Nuremberg şehrinde yaptığı gösterişli altıncı kongresini belgelemek üzere yaptırılmış bir propaganda belgeseliydi. Nazi Partisi’nden büyük destek alan Riefenstahl yeni Nazi devletini epik anlatımlı sinemayla yücellti. Bu belgeseli (hâlâ inanılmaz), otuz kamerayla birden çekti Riefenstahl. Eğer, sesi kapatıp “İradenin Zaferi”ni öyle sessizce izlediğinizde olağanüstü bir sinema şöleniyle başbaşa kalıyorsunuz deniliyor. Bu belgeselin sanatsal ve estetetik tarafı çok yüksek çünkü. Seyirci, propangandayı bir tarafa itip sinematografik tat alabiliyor bu belgeselden. Riefenstahl için şöyle deniliyor: Nazilerin yükselmesinde Leni Riefenstahl’ın katkısı tahminlerin çok çok ötesindeydi. 
1930 yılında Marlene Dietrich’i ünlendiren “Der Blaue Engel-Mavi Melek” filminin yönetmeni Josef von Sternberg, Hollywood’a giderken Riefenstahl’ı da yanında götürmek istedi. Riefenstahl Almanya’da kaldı. Belki de Sternbeg, “Mavi Melek” için Dietrich’i oynatmasını isteyen Riefenstahl’a teşekkür etmek istemişti. Riefenstahl, 1933 yılında Nazileri anlatan 61 dakikalık ilk belgeseli “Der Sieg des Glaubens-İnancın Zaferi”ini çekti. Başrolde de Adolf Hitler, Josef Goebbels, Hermann Göring, Rudolf Hess ve Heinrich Himmler vardı. 1935’te 30 dakikalık belgeseli “Tag der Freiheit: Unsere Wehrmacht-Özgürlük Günü: Ordumuz”, Nazi Sosyalist Parti’nin propagandasıydı. Balazs’la yaptığı “Mavi Işık” filmi Hitler’i çok etkilemiş ve Hitler, Riefenstahl’la hemen tanışmak istemiş. Bu tanışmanın ardından da Nazi propaganda filmleri gelmiş peş peşe. Riefenstahl, 1938 yılında 1936 Berlin Olimpiyatları’nın iki bölümlü belgeselini de yaptı. Belgeselin adları da, “Olympia 1 Teil: Fest der Völker-Olimpiya 1: Halkın Festivali” ve “Olympia 2 Teil: Fest der Schönheit-Olimpiya 2: Güzel Festival”di. Bu belgeseller, Amerika’da o güne kadar yapılmış en iyi on film arasına girdi. Riefenstahl, bu olimpiyatta madalyaları toplayan Amerikalı siyahi atlet Jesse Owens’a da hiç ırkçı bir gözle bakmadığını da söyler yıllar sonra. “Mavi Işık”tan sonra ikinci kurgusal filmi “Tiefland-Ova”yı 1954 yılında Rudolph Lothar’ın kitabından sinemaya uyarladı. Riefenstahl, “Ova”yla Cannes Film Festivali’ne katılır ve film müthiş ilgi görür. “Ova”da, fakir bir çingene kızıyla bir çobanın aşkı anlatılırken, köleliğe de büyük eleştiri vardır. 
Kimilerine göre bu film, Hitler’in reddidir. Ölümünden bir yıl önce, 2002 yılında 45 dakikalık ilk ve tek renkli belgeseli “Impressionen Unter Wasser-Suyun Altındaki Mucize”yi çekti. Riefenstahl’a savaşın ardından Nazi propagandacısı olduğu için birçok dava da açıldı. Sinemadan dışlandı. Ama, Riefenstahl, kendine yeni belgesel konuları buldu. Okyanuslar üzerine çektiği belgeseller de en az Nazi döneminde çektiği belgeseller kadar çarpıcıydı. İngiliz belgeselciler tarafından Riefenstahl, “tüm zamanların en büyük belgeselcisi” olarak değerlendirildi. Riefenstahl, savaş sonrasında Nazi propagandacısı olarak yargılandı ve kendini aklamak için mücadelere girişti. Sonunda aklandı. Sinema çevreleri onun sinematografik tarafına saygı gösterdiler. Tek eleştirilen şeyse, bu müthiş sinema yeteneğini Nazilerin emrine sunmasıydı. 
Öcalan’ın kaldığı eve baskın yapıyor ve suikast son anda önleniyor. Ölümden kurtulan İskender Büyük, operasyonu dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın engellendiği düşüncesine kapılıyor. İskender Büyük’ün “iki numaralı Gladio” dediği Profesör Bülent Fuat Aras’ın plânıyla Turgut Özal’ı zehirleyerek öldürüyor. Eylemlerin içine bir Rambo gibi dalmış İskender Büyük, şimdilerde emekliliğini hapishanedeki hücresinde geçiriyor. Hiçbir avukatı da istemiyor. Sonunda genç bir avukat Ayşe dünyasına giriveriyor bu tekinsiz dünyada. Filmde bazı karakterler gerçek dünyadaki adlarıyla yansımış, hatta tipleri de o karakterleri çağrıştırıyor. Ama adları ve tipleri değiştirilmiş karakterler de var. Zihninizde “komplo teorileri” dolaşıyor film boyunca. O karakterler gerçek dünyada kimi çağrıştırıyor diye. Filmdeki Turgut Özal ve Abdullah Öcalan karakterleri de gerçekten iyi yansımış. Oyuncular karakterlerinin ruhuna girebilmiş. Kısık sesli İskender Büyük karakterini canlandıran Musa Uzunlar’ın da hem hareketli hem de dramatik sahnelerdeki performansı iyiydi. 
Yönetmen Sadullah Şentürk, 1972 yılında Erzurum’da doğmuş. Şentürk, genelde televizyon dizileriyle hatırlanan bir yönetmen. 2002’de “Ekmek Teknesi”, 2004’te “Görünmez Adam”, 2007’de “Kurtlar Vadisi Pusu” gibi dizileri yönetti. Senaryo yazarı Raci Şaşmaz, 1973’te Elazığ’da doğmuş. Filmin hem yönetmeni hem de senaristi Doğulu. Bildikleri bir coğrafyadalar. Raci Şaşmaz, tüm “Kurtlar Vadisi” çalışmalarınır senaryolarını da yazdı. Bu karışık ve aksiyon yüklü “derin devlet”li film, yer yer muhafazakâr Hollywood filmlerinde sıkça kullanılan yollardan gidiyor. 
vs. Uyuşturucu ve silâh kaçakçılığı, mafyavari yapılanmalar, iktidar savaşları ve birçok şey. Gladio denilen örgüte NATO’ya üye ülkelerde “derin devlet” yapılanması deniliyor. Gladio, Latince “kısa kılıç” anlamına geliyor. Örgüt ilk defa Amerikalılar ve İngilizler tarafından 1952’de kuruldu. Bu kontrgerilla örgütlenmesine “Stay Behind” (Geride Kal) adı verilmişti. Bu örgüt Avrupa’da birçok terör eylemi gerçekleştirdi. Bu örgütlenme, devlet içinde devlet, yani “derin devlet”ti. Biz sıradan faniler, Gladio adını ilk defa Luc Besson’un 1990 yapımı “Nikita” filmiyle duymuştuk. Rastlantının böylesi, “Nikita” filmi 3 Kasım 1996’da bir televizyon kanalında gösterilirken alttan bir yazı geçmişti, Susurluk’ta bir kaza oldu diye. İşte o zaman “Nikita” filmindeki Gladio’nun hayatımızın içinde olduğunu öğrenmiştik. 
Birkaç saatliğine gerçek dünyanın kasvetli gri renginden sıyrılın… Yönetmenliğini, karikatürist-illüstratör Cihat Hazardağlı’nın yaptığı 
Bu tarz çalışmaları aynı kefeye koymadan önce tekniği iyi takip etmek gerekir. Bunu şimdiye kadar takip ettim. Benim teknik çalışma detayımda yapan yok. Video ile çekip suluboya filtresi vermeye çalışmışlar ama arka plân titriyor. Adam video çekmiş üsten boyamış veya skaner darkley farklı efeklerden yapılmış çalışmalar var. Kulak buruncu ile göz doktorunu aynılaştırmak gibi… İşte bunun zor ve emek isteyen ve bir tekniği olduğunu bildiğimden yapmaya karar verdim. Guaşla klâsik çizgi film yaparsınız ama suluboyayı her karede asla. Bütün yabancı art dergilerini sürekli takip ettim. Olsaydı da bende uğraşmasaydım. Ama gazeteci (sen değil) okumuyor, bilmiyor, ‘yapıldı’ diyor. Bu tekniklerden anlayanlar da hayrete düşüyor. Zaman içine kıyaslamalar olacaktır. 
Nasıl bir hazırlık süreci geçirdiniz? Her işte sabır gerekli ama bu proje için biraz daha fazlasına ihtiyacınız olmuştur sanırım…
Film boyunca Savaş Dinçel’i daha duygusal bir şekilde izliyoruz. Filmde de gerçek hayatta olduğu gibi ilk önce onu kaybediyoruz… O sahne ölümünden sonra mı öyle karar verildi yoksa zaten öyle mi plânlamıştı? 
Yine sanatçıların zorluklarla dolu yaşamları bana biran Achero Manas’ın Noviembre filmini anımsattı… O filmde de gerçek sanatın sokakta yapılabileceği ve parayla satın alınamayacağı fikri üzerinde duruluyordu… Siz ne düşünüyorsunuz?
Filmin dilinin İngilizce olması bazı tartışmalara yol açtı… Sizin, “Ben bu filmi Türkiye için yapmadım, bu yüzden dili İngilizce” gibi bir çıkışınız olduğu söylendi… Aklıselim bir şekilde düşünürsek aslında bir evrensellikten bahsettiğinizi anlamak zor değil… Sizce de öyle değil mi?
Tim Burton’u bilmeyen sinemayı bilmez… Onun stop motionları dahicedir ama ben herkesten etkilendim… Zaten onun için ayrı bir yol denedim. Benim teknik olarak kullandığım hayal gücümün sınırlara çarpmaması. Film Venedik’te, Londra’da geçiyor. Su, suluboya ile çok örtüştü. İşte yaptığım yenilik ise, bunu denedim. İstanbul’da yaşıyorum. Üç sokak ressamını bir arada görmedim ki hiç… Bu tarz teknikler hayal gücünün sınırlarını da zorlayacaktır. Özellikle animasyon Türkiye’de sınıfta kaldı. O kadar yetenekli genç var ki. Bu arada 
izleyici ile buluşması, tanıtım ve gösterimine yönelik çeşitli başlıklar altında geri ödemeli ve ödemesiz olmak üzere parasal destek vermekte olan Kültür ve Turizm Bakanlığı, 34 filme 7.3 milyon lira destek sağladı. Sinema Destekleme Kurulu’nca 29 uzun metrajlı filme yapım, 5 adet uzun metrajlı filme ise yapım sonrası destek verildi. Ayrıca toplam 116 projeye 2.4 milyon lira destek sağlandı. 
Sinema bir eğitim alanı olarak, uzun süre akademik ortamın dışında kalmıştır, genç yaşında sinemaya merak saran ve bu konuda eğitim almak isteyen Metin Erksan, o yıllarda sinema okulu olmadığı için, Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü eğitimini seçmek durumunda kalmıştır. (Konservatuarlardaki tiyatro eğitimini ileri sürecek olursanız, aynı şey olmadığını ve sinemanın hiçbir zaman tiyatronun alternatifi olmadığını söylerim.)
Onaran, sonradan kuruluşunda yer aldığı Dokuz Eylül Üniversitesi Sinema Bölümü’nde, Lütfü Ömer Akad’ın Sineması kitabı ile doçent, Muhsin Ertuğrul’un Sineması kitabı ile de profesörlük payesi alır ve sinemamızın ilk akademik kariyer sahibi hocası olur. Onaran sinema konusunda birçok kitap daha yazacaktır, fakat yönetmenlik yapmamıştır. Bu okul sonradan bir çok sinema akademisyeni yetiştirmiştir. Bunlar içinde akademik ünvan sahibi Ragıp Taranç Bir Düğün Masalı (1993) isimli bir filmi öğrencisi Faik Kartelli ile çekerek yönetmenlikte yaptı. Yine bu okuldan Oğuz Makal, henüz gösterime çıkmamış Kumdan Kale (2007) filmini çekti. Sinemamızın akademik ünvan sahibi bir diğer yönetmeni ise, oyuncu, senaryo yazarı, yazar, Yavuzer Çetinkaya’dır. (1948-1993) Psikoloji eğitiminden ve sinema üzerine yüksek lisans yaptıktan sonra Fransa’da Sorbonne Üniversitesi’nde “günlük yaşamı sinema ile betimlemek” üzerine olan tezini savunarak, sinematoğrafi doktoru ünvanını aldı (1983) ve ülkemizdeki sinema çalışmaları arasında 1987’de Deniz Kızı isimli filmini yönetti.
akademik ünvanlar verildi. Klüp Sinema 7’yi kurup geliştirerek Mimar Sinan Üniversitesi Sinema Televizyon Bölümü haline getiren Sami Şekeroğlu’na da Profesör ünvanı verildi.
Bütün dünyada merakla beklenen ve internet ortamında dolaşan videoları bile on milyonlarca insan tarafından izlenen ve Maya takvimindeki 22-12-12 teorisini konu alan 
Yönetmenliğini büyük bütçeli felâket filmlerinin başarılı yönetmeni Roland Emmerich’in yaptığı 
Binlerce metre yüksekliğindeki dalgaların kentleri yuttuğu ve harekete geçen fay hatlarının yarattığı tsunami etkisiyle kutup noktalarının yer değiştirmesi ve büyük kara parçalarının su altında kalmasını engelleyemeyecek olmanın telâşıyla yüzleşen G8 zirvesinin Çin’de bir dağın içinde inşa ettiği devasa gemilere binebilenlerin kurtulacağı felâket, çeşitli ulusların insan ilişkilerini ve son nefesteki insan çaresizliğini de filmde görmek mümkün.
Filmde en dikkat çeken diyaloglardan biri de siyahi bir müzisyenin performans partneri olan beyaz için, “ben olmadan o tek başına ritim tutturamaz” cümlesi oluyor. Söz konusu felâketin uzun bir süre kamuoyunda gizlendiği ancak son anda ABD başkanının yaptığı duygusal konuşma ve diğer G8 liderleri gemiye binmesine rağmen ABD başkanının halkın içine karışıp ölmeyi tercih etmesi de ilginç bir anektod. Yine filmde ABD başkanının siyahi birinin canlandırıyor olması da dikkate değer.
Filmin Künyesi
Mayalar, presesyonun, tam olarak 26000 yılda bir, büyük döngüsünü tamamladığını söylüyorlardı. Günümüz astrofizikçileri, yakın bir zamanda galaksimizin merkezinde bulunan karadeliğin dünyaya olan uzaklığını 26.000 ışık yılı olarak hesapladılar. Bu hesap, Mayaların M. Ö. 24.000 yılında başlayan içinde bulunduğumuz çağın, tam olarak M. S. 2012 yılında (Aralık ayı) biteceği yolundaki hesaplamalarına şaşırtıcı bir şekilde benzemektedir. Yaklaşık 26.000 yıl önce galaksimizin merkezinden yola çıkan ışık/enerji çok yakın bir zamanda dünyamıza ulaşacaktır ve Mayalar bu tarihin tüm insanlık ve dünya için büyük bir değişimin yaşanacağı çağ olacağını söylemektedirler.
Büyük tufanla gelecek olan yeniçağın ipuçlarını ise bilim adamlarına göre iklimsel değişimler. Mayalar 2012 için ‘zamanların sonu’ diyor. Fakat bu dünyanın top yekûn yok oluşu değil, bir fiziksel değişim. Daha önce yaşanan sanki tufan gibi düşünebiliriz. Bu fiziksel değişimlerle birlikte ruhsal değişimler de birbirleriyle orantılı devam ediyor. Her bir büyük fiziksel değişimlerle birlikte insanlık ruhsal değişimde yaşıyor. Şu ana kadar insanlar aşağıya inişi yaşadı. Bu yüzden 2012’yi Mayalar insanlığın yeniden yukarı çıkışın yaşanacağı bir çağ olarak tanımlıyor. Şimdiden bu bilinçlenmeyi gözlemleyebiliyoruz.
Düşerken / Abdülhamid Düşerken (Ziya Öztan). İlk isim romanın ilk yayınlandığı zamanki adı, sonradan -her ne hikmetse- adı ikincideki biçimi aldı ve filmi de bu isimle çekildi. Bu arada Örik’te yolculuğum devam etti, roman ve öykü olarak ulaşabildiğim eserlerini okudum, bu arada Kıskanmak’ı da okudum.
Kıskanmak’ın sinemaya uyarlanacağını, hele Demirkubuz tarafından yapılacağını öğrenmek, beni heyecanlandırdı ve beklemeye başladım. Filmin vizyon tarihi belli olduktan sonra, romanı yeniden okudum, Demirkubuz’un 
İlerlemiş yaşına rağmen evlenememiş Seniha, Mükerrem’in Nüzhet ile ilişkisini sezinledikten sonra, Mükerrem’in kendine açılmak istemesi üzerine konuşmaları sırasında, yıllar önce, hiçde beğenmediği bir adamla girdiği ilişkide “bakireliğini yitirdiğini” anlatır. Oysa -filmde olmayan- bir olay daha vardır, filmde ilk olduğunu söylediği ilişki ikinci bir ilişkidir. İlk ilişkisi, ağabeyi Halit’in yurt dışında tahsilde olduğu sırada, komşularından biri Seniha’ya talip olur, “erkek” çocuğun tahsilde olması nedeni ile, “çirkin” kız için yapılacak masraf göze alınmaz ve “gelen teklif” geri çevrilir ama Seniha talibi ile mektuplaşma fırsatı bulur ve bir gece bahçedeki kameriyede buluşurlar, Seniha bakireliğini burada yitirir. Bu komşu Cemil Şevket’tir. Cemil Şevket, Selim İleri’nin “Cemil Şevket Bey, aynalı dolaba iki el revolver” isimli romanının kahramandır ve -roman bir biyografi olmamakla beraber- Nahit Sırrı Örik’ten başkası değildir. Böylece 
ailenin herkesi -özelliklede kadınları- kendine meftun eden ve onlarla bir süre “bıkana kadar” gönül eylendiren yaşı yirmilere ulaşmış hâlâ lisede okuyan oğulları Nüzhet’tir ve Mükerrem şehre geleli bir ayı geçmesine rağmen Nüzhet’i görmediği gibi hakkında da bir şey duymamıştır, o gece tanışacak ve ilk danslarını yapacaklardır. Kapanışda ise, (romanda) Zonguldak’tan aldığı yolcularla Trabzon’a giden gemi güvertesinde Seniha, Samsun’a gitmekte olan bir kısım pavyon kadınının konuşmalarına tanık olur, konuşulan Ayten isimli birisidir. Bir süre sonra Ayten de ortaya çıkar -Ayten artık saçları sarı olan- Mükerrem’den başkası değildir, o da Samsun yolcusudur. Ve Mükerrem / Ayten, Seniha ile konuşmalarını yaparlar. Demirkubuz ikiliye benzer bir konuşmayı -ikili arasında- yıllar önce, kopmaları sırasında yaptırır. Filmde ise bu konuşma, gemi güvertesinde değil salonundadır ve beraber çalıştıkları pavyon işleten bir kişiden söz ederler, Ayten olayı hiç yoktur. Film, -Dostoyevski’ye de ilginç gelebilecek bir son ile- gemi kamarasında ekmek arasını yemeğini yiyen Seniha’nın aklından geçenlerle bitiyor: “Önümüzdeki yıllarda, ağabeyimin ölümünden sonra olmak üzere gittiğim kasabada ölmek isterim.”
Nüzhet… Romanlarda, tasvir edilen tipler / kişiler (kahraman) vardır, çoğunlukla da kadınlardan… Okurken -herkes gözünde farklı canlandırır ama- detaylı ve inadına kusursuz / güzel olarak verilirler. Kıskanmak’ta (Örik) bu, bu kez erkek (Nüzhet) olarak çiziliyor. Roman sinemaya uygulanırken “en zoru budur” sanıyorum, o tipi bulmak, oynamaktan önce bulmak, 
Ayrıca son yıllarda belgesel film, klâsik görünümünden çok uzaklaştı. James Marsh imzalı 
Son olarak 
tabi tutulan belgeseller, benzer nedenlerle seyirciye de yeterince ulaşamıyor. Aralarında Çayan Demirel, Metin Kaya, Metin Avdaç, Rodi Yüzbaşı gibi isimlerin de bulunduğu çok sayıda belgesel sanatçısı Antalya’da düzenledikleri toplantıda bu sorunları detaylıca tartışmıştı. İlgili kurum ve kimselerin dikkatini çekmek üzere şimdi de bir imza kampanyası başlatan belgeselcilerin amacı belgesel yapıma hakkettiği değerin verilmesi.
* Filmlerin tanıtımı için kısa videolar hazırlanması, TV programlarında ve basın açıklamalarında belgesel sinemanın da yer alması, afişleme ve benzeri çalışmalarda belgesel filmlerin tanıtımı içinde hassasiyet gösterilmesi önemlidir.