16 Mayıs Salı akşamı Maïwenn imzalı ‘Jeanne du Barry’ ile açılış yapan 76. Cannes Film Festivali tüm coşkusuyla sürüyor. 21 filmin yer aldığı bu yılki ana seçkinin ilk filmi festivale çok aşina bir sinemacının imzasını taşıyordu. Çağdaş Japon sinemasının auteur yönetmeni Hirokazu Kore-eda’nın 2018 yılından Altın Palmiye’li ‘Arakçılar’ın ardından ilk kez ülkesi Japonya’da çektiği ‘Canavar / Kaibutsu’da, 1995 yapımı ilk uzun metrajı ‘Maborosi’den beri ilk kez senaryoyu başka bir yazara (Yûji Sakamoto) teslim etmiş. Böylece konfor alanından çıkmışa benzeyen sinemacı yakın bir dönemde yitirdiğimiz ünlü besteci Ryuichi Sakamoto ile son kez çalıştığı filminde küçük bir kasabada yaşanan akran zorbalığı sonrasında gelişen olayları ‘Rashomon’ örneğinde olduğu gibi farklı bakış açıları üzerinden irdeleyen tavrıyla hayranlarını şaşırtacağa benziyor.

Aynı gün prömiyerini yapan Catherine Corsini imzalı ‘Eve Dönüş / Le Retour’, reşit olmayan iki oyuncunun yer aldığı cinsel içerikli sahneye ilişkin itirazlar nedeniyle festival ana seçkisine gecikmeli olarak dahil edilmesi ile konuşuldu. 66 yaşındaki Fransız sinemacının filmi, Parisli varlıklı bir ailenin çocuklarına bakmak üzere, kendi iki kızı ile birlikte 15 yıl önce meydana gelmiş trajik olaylar nedeniyle terk etmiş olduğu Korsika adasına dönen kırklı yaşlardaki Afrika kökenli Kheididja’nın öyküsünü anlatıyor. Film, anne ve iki kızının özgürleşmesi, cinsel ve romantik uyanışları üzerinden şekilleniyor.

İkinci gün, festival ana seçkisinde pek rastlamadığımız belgesel türde bir film ile başladı. Bizde İKSV festivalinde izlenen 2017 yapımı Altın Leopar’lı müthiş ‘Bayan Fang’ belgeseli ile tanıdığımız Bing Wang imzalı ‘Gençlik (İlkbahar) / Qingchun’, kırsaldan Şangay’a 150 km uzaklıktaki tekstil üretim bölgesi Zhili kentine çalışmaya gelmiş Çinli genç işçilerin öyküsünü anlatıyor. Hepsi 20’li yaşlardaki gençler yatakhaneleri paylaşıyor, koridorlarda karınlarını doyuruyor, düşlerini gerçekleştirebilmek için ölesiye çalışıyorlar. 217 dakika uzunluğundaki yapım, onların aile kurmak, bir ev ya da iş yerine sahip olmak özlemlerini sergiliyor.

İkinci günün akşam mönüsünde yer alan Fransız yönetmen Jean-Stéphane Sauvaire imzalı ‘Kara Sinekler / Black Flies’ New York sokaklarında geçen gerilimli bir hikâye anlatıyordu. Tanınmış Amerikalı oyuncuların boy gösterdiği, tekinsiz kentin caddelerini arşınlayan iki sağlık görevlisinden deneyimli olanı Sean Penn, amirinin hayat kurtarma deneyimlerinden feyz alan genç çocuğu ise Tye Sheridan’ın canlandırdığı filmin festivalde beklenen etkiyi yarattığını söyleyemeyiz.

Ve festivalin üçüncü gününde, Nuri Bilge Ceylan’ın pandemi sürecinde çektiği, kurgunun tamamlanması uzun süre beklenen son filmi ‘Kuru Otlar Üstüne’ dünya prömiyerini gerçekleştirdi. Film eleştirmenlerden olumlu eleştiriler aldı. Sansasyonel filmleri ile kısa arayla iki Altın Palmiye’yi evine götüren bu yılın festival jüri başkanı İsveçli Ruben Östlund, Nuri Bilge’nin önceki çalışmaları Altın Palmiye’li ‘Kış Uykusu’ ve 2018 yapımı ‘Ahlat Ağacı’ misali 197 dakika uzunluğundaki bu nehir filmini nasıl karşılayacak bilemiyoruz ama ödül gecesinde usta sinemacımıza şimdiden başarılar diliyoruz. Doğu Anadolu’nun ücra bir köyünde dört yıl zorunlu hizmetten sonra İstanbul’a tayin edilme hayali kuran, ancak asılsız bir tacizle suçlanarak hayalleri yıkılan Samet öğretmenin öyküsü etrafında şekillenen filmin Haziran ayı içinde ülkemizde gösterime girmesini bekliyoruz.

Aynı gün gösterilen Jonathan Glazer imzalı ‘İlgi Alanı / The Zone of Interest’ yarışma heyecanını arttıran filmlerden biri oldu. 2013 yapımı ‘Derinin Altında / Under The Skin’ ile gönüllerimize yerleşmiş olan İngiliz sinemacının Martin Amis’in aynı adlı romanının serbestçe uyarladığı filmi, Auschwitz’in ihtiraslı komutanı ve eşinin, dumanları tüten ölüm kampının bitişiğindeki rüya düzenleri üzerine yoğunlaşıyor. İnsan denen kayıtsız varlığın kötücüllüğünü Holokost dehşetini tüm çıplaklığı ile perdeye taşıyan ‘Schindler’s List’ benzeri yapımlardan çok daha farklı ve çarpıcı bir biçimde çizen filmin ödül listesinde yer almasına muhakkak gözüyle bakılıyor.

19 Mayıs Cuma gününün son filmi ise ‘Derisini Satan Adam’ adlı Oscar adayı olmuş bir önceki çalışması bizde de gösterilmiş olan Tunuslu sinemacı Kaouther Ben Hania imzalı ‘Olfa’nın Kızları / Les Filles d’Olfa’ oldu. Belgeselin Cannes ana seçkisine dönüşünün ikinci örneği olan yapımda, 10 yıl öce radikal islâm örgütü tarafından kaçırılan iki yetişkin kızının ardından cehennemi yaşayan Tunuslu Olfa’nın gerçek hikâyesi anlatılırken, kayıp kızları onlara çok benzeyen iki oyuncu yeniden hayata döndürüyor.

(20 Mayıs 2023)

Ferhan Baran

[email protected]

Hatırlayanlarınız vardır; 12 Eylül cuntasının başı, Kenan Evren, kendini öyle büyük görüyordu ki aynanın önünde, her şeyi yapabileceğini söylüyordu. Bir gün, bir sergiye düştü yolu… yok, o, bile isteye gitmezdi sergiye, muhakkak birileri “Efendim, halk sizi sanatla iç içe görmek ister.” deyip kandırmıştır muhakkak, çünkü işi başından aşkındı hep. Picasso diye anımsıyorum, ama fark etmez, bir başka ressam da olabilir, tablonun önüne gelip, ne olduğunu sorar. Yanındakiler anlatırlar… “Onu ben de yaparım.” sözleri çıkar, hep nefret yayan ağzından. Resimler yapar emekliliğine yakın. Çevresindekiler (siz onlara dalkavuk diyebilirsiniz) çok güzel olduğunu söyleyip satılabileceğini ileri sürerler. Resimleri satılır da… En çok da devletle işi olan, ihale peşinde koşan, kendisini göstermek isteyenler alır, çuval dolusu (gerçekten de çuval dolusudur, çünkü enflasyon nedeniyle onlu, hatta binli liralar yerini çoktan milyona, milyara bırakmıştır.

Tamam, tamam, acele etmeyin; o tabloların hepsi çöp değerinde bile değil artık. Bilmem, belki binlerce yıl sonrasına kalırsa “Bakın, bir darbe lideri kendini öyle yüksekte görüyordu ki, ressamlığa soyunmuş, herkese kendini güldürmüştü.” denilir.

Aynı yolu takip edenler de çıktı sonradan. Biri, “Tükürürüm öyle sanatın içine.” diye kendini ve kültürel değerini ortaya koyarken diğeri “ucube” diye nitelediği, belki de dünya barışını konu alan ve barış kapısını aralaması söz konusu anıtı küçümsedi.

Senaryo yazmak kolay mı?

Senaryo de nereden çıktı, diye sorabilirsiniz… Özgür Sanat Meclisi toplantılarının birinde, sohbet arasında konu sinemaya, oradan da senaryoya geldi. Ben senaryo yazmanın kolay olduğunu söyledim. Bir arkadaşım -ki, sinema alanında yetkin ve sözü geçen biridir- konusu, ritmi, kurgusu diye sıralayıp zorluğunu, hatta çok zor olduğunu ifade edince, “O öyküde de var, diğer tüm sanat dallarında olduğu gibi, senaryo yazmak teknik bir uygulamadır, ara ürün olarak geçer; en önemli belirleyicisi görselliğidir.” dedim. Tabii ki, orada kaldı o tartışma. Çünkü senaryonun aslı öyküdür ve öyküyü yazmadan senaryoya çeviremezsiniz. Öykünün de karakter yaratmaktan, mekân belirlemeye, olay örgüsünün birbirini takip etmesinden ritmine, kurgusuna ve daha birçok konuya dek önemli odağı vardır. Senaryolaştırmak, işte o öykünün görselleştirilmesidir… Neyse, dersimiz… şeeyyy, derdimiz o değil.

Bir Umut filmi…

Hepimizin bildiği gibi kitle iletişim araçları sadece basılı gazetelerle sınırlı değil, internetteki siteler de ilgi çekiyor, gündem belirleyip sorun çözümüne destek veriyor.

İnternetteki bir sinema sitesinin (daha önce “cinsiyetçi” yaklaşımı nedeniyle bir tartışma yaşandı ve sitesinden birkaç arkadaş ayrıldı, protesto ederek) patronu, Bir Umut filminin yönetmeni Ümit Köreken’e, “kötü senaryo” demiş. Ümit, nazik insan, ses çıkarmamış, hem basın gösteriminde hem de onca gazetecinin önünde, büyük olasılıkla yutkunmuştur içten içe… Ertesi gün, bir başka filmin basın gösteriminde, o ‘patron’ aynı konuyu yeniden gündeme getirerek, “Onun gibi yüz senaryo yazarım.” diye iddia etti. “Boş ver yüz taneyi, bir tane yaz getir, görelim.” dedim, kendimi tutamayarak. “Yazarım tabii.”, diye kabûl etti iddiayı. Bekleyeceğiz. Şimdi okurlar da duymuş olacak, onlar da bekleyecektir muhakkak.

Yaşar Kemal…

…ama önce Cervantes’ten aktarayım, Yaşar Kemal’e öyle geleyim, izniniz olursa… Derler ki, İspanya’nın ünlü yazarına, biri bir roman çalışması getirir; “Üstat, bir okusan da görüşlerini bildirsen, belki basılır da ben de hem ün, hem un kazanırım.” der. Cervantes, çalışmayı okur. Özünü çok beğenir, ama iyi işlenmemiştir ve okunamayacak denli kötü yazılmıştır. Oturur yeniden yazar aynı öyküyü: Don Kişot.

Şimdi Yaşar Kemal’e gelebiliriz… “Bir yaprağın düşüşünü altmış sayfada anlatır.” derler, gerçekten de betimlemeleriyle sadece bizim değil dünyanın en büyük “epope”lerinden, destancılarından biridir. Yaprağın öylesine uzun, heyecanlı, anlam katarak betimlenmesi okurların düş(ünce)lerinde görselleşir.

Tek cümlelik senaryolar da var…

Ümit Köreken’in, Nursen Çetin Köreken ile birlikte yazdığı senaryodan çektiği “Bir Umut”u çok sevdim. Senaryonun belirleyici olduğunu hepimiz biliyoruz. Önce sinopsis, ardından tretman, sonrasında yoğun bir çalışmayla oluşan senaryo yazmak -benim yukarıda dediğim gibi kolaysa da- alabildiğine zor bir süreçtir, yani dile kolay gelir.

Her ne kadar ara ürün de olsa, bu çetrefilli ve zorlu çalışmaya girmeden önce sinopsisle finansman bulmaya çalışır filmciler, yapımcılar. Birkaç cümleyle ikna edebilmeniz gerekir, çünkü parası olanlar kolay kolay kanmazlar süslü cümlelere… Buraya tam cuk oturacak bir anekdot aktarayım…

Bisiklet Hırsızları filmini biliyorsunuz, değil mi? Yeni Gerçekçilik akımını başlatan bu filmin öyküsü kısadır: İşsiz olan adamın işi için aldığı çok gerekli bisikleti çalınır; polis hırsızı kendilerinin bulmalarını söyleyince oğluyla karış karış dolaşarak bisikleti arar. Öykünün sahibi Cesare Zavattini, bu iki cümleyle kimseden para bulamaz. Vittorio De Sica, öyküye inanır, senaryolaştırma çalışmalarına da katılır ve yapımcı bulduğu gibi yönetmenliğini da üstlenir. O iki cümleden yola çıkan film, dünyanın en çok izlenen, en çok beğenilen, üzerine akademik çalışmalar yapılan filmlerinden biridir.

Çok uzadı, farkındayım…

İddia etmek kolaydır, iyidir de… Birileri sizi o iddiayı kanıtlamaya davet etmezse… Cervantes, Zavattini, De Sica, Yaşar Kemal iddialarını kanıtladı; sıra sizde site patronu.

(19 Mayıs 2023)

Korkut Akın

[email protected]