Yalnız, sinemamız kaynaklarında değil, filmin (özellikle ikinci filmin) afişlerinde dahi verilen bilgi yanlıştır. Film: Bir Millet Uyanıyor. Bu ismi taşıyan iki film var. Birincisi 1932’de Muhsin Ertuğrul’un, ikincisi ise 1966’da Ertem Eğilmez’in çektiği filmler. Muhsin Ertuğrul’un çektiği film için hemen tüm kaynaklar Nizamettin Nazif Tepedenlioğlu’nun eserinden kaynaklandığını belirtmektedir. Tepedelenlioğlu’nun edebiyatın herhangi bir türünde yazılmış böyle bir eseri yoktur. Yazdığı metin doğrudan sinema için yazılmıştır. Ertuğrul’un çektiği filmin Tepedelenlioğlu tarafından yazılan metni kitap olarak da yayınlanmıştır. Kitabın kapağında “libretto” (kitapçık) yazar. İçinde filmde anlatılan, ulusal ve dramatik sahnelerin yanında Mustafa Kemal’in “Nutuk”undan alıntılarda bulunmaktadır. Sinemamız kaynaklarında film hakkında, “Senaryo: Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu (kendi eserinden)” bilgisi yer almaktadır.
Ertem Eğilmez’in filmi (1966) ise senaryo Sadık Şendil [“Nizamettin Nazif Tepedelenlioğu’nun ‘bir!’ eserinden” denilmektedir ve “eser” notu (Tepedelenlioğlu)] adı ile afişlerde yer almaktadır. Ayrıca kaynaklarda ikinci film için, “İkinci çevrim: ilk çevrim için bkn. 1932” denilmektedir. 1932’de bu isimle çevrilen Ertuğrul’un filminden başka film yoktur (bu isimle çevrilen bu iki filmden başka film de yoktur.) Fakat Eğilmez’in filmi için tüm bu bilgilere rağmen, Ertuğrul’un filminin “ikinci çevrimi” demeye imkân yoktur, tamamen başka olayların anlatıldığı bir filmdir. İkinci film için (Eğilmez) G. Scognamillo, daha çok John Sturges’in The Magnificent Seven’ından izler taşıdığına değinmektedir, ki aynı görüşe katılmaktayız. [Konular için bkn.: O. Ünser / Kelimelerden Görüntüye – sayfa 43/44 – 274 ve 315 (dip not: 113)]
Ertuğrul’un filmi öncelikle bir uyarlama değildir. Sinemamıza (nerede ise tek başına) 17 yıl hakim olmuş ve bu dönemde 32 film yönetmiş olan Ertuğrul’un filmleri arasında sadece Aysel: Bataklı Damın Kızı ve Bir Millet Uyanıyor dikkat çekici özellikler taşımaktadır. Kurtuluş Savaşı konusunda yapılmış Bir Millet Uyanıyor, bütünlükten yoksun, kopuk kopuk olayların anlatıldığı bir film olmasına rağmen, doğurduğu duygu / heyecan ile sanatçının diğer filmlerinden ayrılabilmektedir.
Aynı ismi taşıyan bu filmler, birbirlerine benzemeseler de her iki filmin kahramanlarından olan Yahya Kaptan karakteri ile bir ortak noktada buluşmaktadırlar. İlginçtir ki 34 yıl ara ile çekilen filmlerde Yahya Kaptan rolünü her iki filmde de Atıf Kaptan oynamaktadır. İlk filmde 24 yaşında olan Kaptan, ikinci filmde 58 yaşındadır. Unutulmaması gereken bir konuda Atıf Kaptan ilk filmde oynadığı zaman Terzioğlu soyadını taşımakta iken, -seyirciden bu rol nedeni ile aldığı tepki ile (ve diğer nedenlerle?)- soyadını “Kaptan” olarak değiştirmiştir.
Yine de diyoruz ki, Ertuğrul’un Bir Millet Uyanıyor filmi Tepedelenlioğlu’nun bağımsız bir eserinden alınma değil ancak sinema için yazılmış (!?) bir metninden alınmış olup 34 yıl sonra yapılan Ertem Eğilmez’in filmi, bu filmin re-make’ki değil, tamamen farklı bir filmdir.
(14 Aralık 2013)
Orhan Ünser