Aki Kaurismäki’yi ne kadar özlemişiz. Absürd tonlarda gezinen kendine özgü gülmeyen mizahıyla Keaton ekolünün açtığı yolda ilerleyen, Tati’nin mirasçısı Finlandiyalı usta sinemacı altı yıldır setlerden uzaktı. 67. Berlin Film Festivali’nden en iyi yönetmen ödüllü son çalışması ‘Umudun Öteki Yüzü / Toivon Tuolla Puolen’ ile bu haftadan itibaren ülkemiz sinemalarına uğruyor.

İşçi sınıfına ağıdı ‘Kibritçi Kız’ ile yıllar önce kalbimizi çalmış olan Kaurismäki, ‘Sürüklenen Bulutlar’, ‘Geçmişi Olmayan Adam’, Bohem Hayatı’ gibi unutulmaz filmleriyle ekonomik darboğazda sıkışmış yoksul insanları, evsizlerin dünyasını beyazperdeye taşırken, hoşgörüsü ve umudunu hiç yitirmemiştir. 2011 yılında çektiği ‘Umut Limanı / Le Havre’ onun liman şehirlerinde yaşayan insanların yaşamına eğildiği ‘Nehir Üçlemesi’ni başlatan filmdir. Çağımızın en yakıcı meselesi olan mülteci sorununa ilk kez eğildiği bu yapıtı, bir konteynır içinde kaçak olarak Fransa’ya girmiş 13-14 yaşlarındaki Afrikalı İdris ile ayakkabı boyacısı Marcel Marx’ın karşılaşmaları üzerine kuruludur. Yaşını başını almış adam, Londra’daki annesine ulaşmaya çalışan çocuğu himayesine alır ve mahalleli dostlarının yardımıyla onu yetkililerden saklar.

‘Umudun Öteki Yüzü’nde benzer bir karşılaşma söz konusu. Kaçak olarak sığındığı kömür yüklü gemiden yüzü gözü simsiyah bir halde Helsinki limanına çıkan otuzlu yaşlardaki Suriyeli Halid Ali’nin öyküsü küçük İdris’inkinden çok daha kederli. Halep’te teknisyen olarak çalıştığı işinden dönüşte bombaların hedefi olmuş evini harabeye dönmüş bir halde bulmuş. Enkaz altında yitirdiği ailesinden kalan kız kardeşi Meryem ile Türkiye ve Yunanistan yoluyla Avrupa’ya ulaşmış. Macaristan sınırında kaybettiği Meryem’i ararken Polonyalı dazlakların saldırısına uğrayınca yük gemisine zor atmış kendisini. Tek gayesi kız kardeşini bulmak olan genç adam, herkesin eşit olduğu (?) özgürlükler ülkesi Finlandiya’da kitabına göre hareket etmek niyetindedir. Önce bir duş alıp yüzünü gözünü temizler, daha sonra sığınma talebiyle en yakın polis karakoluna başvurur.

Halid’in yaşadıklarına paralel olarak Wikström’ün hikâyesi devreye girer. Orta yaşlardaki Finli seyyar gömlek satıcısı, evin anahtarlarını alkolik karısının yarılanmış vodka şişesiyle sindiği yemek masasının üzerine, alyansını izmarit dolu kül tablasına bırakarak, mutsuz yuvasını sessizce terk eder. Yeni bir hayata başlamak arzusundadır Vikström. Yüksek bahisli poker partisinde kazandıklarıyla hep hayalini kurduğu restoran işine girer. Sürekli bombalandığı halde Halep’in yeteri kadar tehlikeli olmadığına kanaat getiren Finli dış yetkililerin komik kararıyla başvurusu reddedilen Halid ile üç tuhaf çalışanıyla restoranını adam etmeye çalışan Vikström’ün kaçınılmaz karşılaşması, Kaurismäki’ye özgü dayanışma serüvenini başlatacaktır.

‘Le Havre’ ile başladığı üçlemesi aracılığıyla dünyanın mültecilere bakış açısını değiştirmeye küçük de olsa katkıda bulunmayı amaçladığını ifade ediyor Finli sinemacı. ‘Hepimiz aynıyız, hepimiz insanız. Yarın sizler de mülteci olabilirsiniz’ diye sesleniyor, başta Polonya ve Macaristan’daki aşırı sağ yönetimler olmak üzere, göçmen kabul etmeyen Avrupa ülkelerini şiddetle eleştiriyor. Sert hikâyeleri konu ediniyor ancak sineması alabildiğine dingin. Acılı hayatları dile getirirken duygu sömürüsüne kalkışmadığı gibi, olan biteni Kuzey Avrupalılara özgü mesafeli bir tavırla aktarmayı seçiyor. ‘Le Havre’da boyacı Marcel’in ağzından döküldüğü gibi ‘ağlamak bir işe yaramıyor’, çözüm üretmek gerekiyor. Keza, yüzü gözü kapkara indiği bu farklı gezegende uzaydan gelmiş izlenimi veren Halid Ali yaşadıklarını yetkililere (ve de biz izleyicilere) anlatırken gözünden yaş gelmiyor. Filmin bir diğer mülteci karakteri ‘ölmek kolay ben yaşamak istiyorum’ diye ifade ediyor derdini. Sağlam durmak önemlidir bu yabancı gezegende, melankolik olanlar ilk ağızda memleketlerine geri gönderilmektedir çünkü.

Kaurismäki evreninin hüzünlü karakterleri gözyaşlarında boğulmuyor, kahkaha da atmıyorlar. Lakin her talihsiz gelişmeyi hınzır bir mizahla besliyor sinemacı. Yaşamın zorlukları, kalp kırıklıkları, ırkçı şiddet ve bürokratik sıkıntılar ardına gizlenen absürd insanlık komedisini sergilemekte son derece başarılı. Nefes aldıkça umut vardır misali insanlığa, insani dayanışmaya umudunu hiç yitirmiyor. Gabonlu İdris, ‘kimse bizi görmek istemiyor’ diye haykıran Suriyeli Halid ve diğer mülteciler Fransız ya da Finli liman sakinlerinin dayanışmasıyla umutlarını hep taze tutuyor. Giderek farklı dünyaların buluştuğu bir peri masalına dönüşüyor Kaurismäki’nin filmleri. Yardımsever komşular, mahallenin iyi bakkalı, ‘gerçek suçlulara karşı acımasızım ama masumların acı çekmesini istemem’ diyen ‘Le Havre’ın altın kalpli polis müfettişi benzersiz bir dayanışma evreni yaratıyorlar.

Bu evren sinemacının retro estetiğiyle bütünleşiyor. Mavi hüznü, sarılar kırmızılar kolay dışa vurulmayan arzuları çağrıştırıyor. Eski telefonlar, pikaplı müzik dolapları, daktilo, duvar saati, eski arabaların dünyasında, Vikström’ün eski usül restoranını Jimmi Hendrix’in portresi süslüyor. Rock ozanı Tuomari Nurmio’nun seslendirdiği ‘Oi Mutsi Mutsi’ ya da tangoların hüznünü retro lokallerde yerel ihtiyar delikanlıların akustik rockn roll numaraları izliyor. Kaurismäki henüz 60 yaşında olmasına rağmen dijitale geçmek için kendini yaşlı hissediyor, 35 mm peliküle çektiği güzelim filmiyle sinemaseverleri bir kez daha büyülüyor.

(09 Kasım 2017)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com