Metropolis’in naif finalinden günümüze, köprünün üzerinden çok uzun zaman geçti. İyimser olmak için neden bulmanın hayli güç olduğu dönemlerden geçiyoruz artık. 60’ların hüzünlü ya da iyimser, karşı kültürün çok sesliliğiyle harmanlanmış yapımlarının tarihe karıştığı bir noktada, neredeyse her bilim kurgunun arka plânında “karanlık bir gelecek” vurgusuyla karşılaşmamız biraz da bundan değil mi?

Doğrusu Açlık Oyunları serisini benzer türden distopik yapımlar arasına (tam olarak) yerleştirmek ne derece sağlıklı, bilemiyorum. Alacakaranlık filmlerini vampir külliyatına, Göçebe’yi ise uzaylı temalı filmler arasına dahil edip, tür sineması esaslarına göre ele almak gibi birşey bu. Belli ve benzer bir “formüle” dayanan ve genç izleyiciyi hedef alan bu yapımlar arasında -hiç değilse ilk film ile- Collins uyarlaması bir adım öne çıkıyor gibiydi ama devam filmi beklentileri boşa çıkarma (ya da daha doğru bir deyişle sözü edilen iki filme eklemlenme) görevini başarıyla tamamladı.

Kökleri çok daha gerilere gitmekle birlikte, Huxley’nin “Cesur Yeni Dünya”sıyla önemli bir çıkış yakalayan ve 2. Savaş’ın sona ermesiyle birlikte totaliter rejimlere duyulan korkunun etkili bir dışavurum alanına dönüşen distopyalar, (tıpkı Açlık Oyunları’na da esin kaynağı olduğu gibi) önemli bir teşhir alanıydı. Türe adını veren Orwell’ın 1984 adlı eserinde olduğu gibi, umutsuzluğun direnme gücüyle kolkola yürüdüğü bu eserler, bir taraftan gidişatın nereye varacağına işaret ederken, diğer taraftan da çözümün “özgür insan”da olduğunu fısıldıyordu.

İkinci Açlık Oyunları, öncülünde vurgulanan kaotik atmosferin devamına soyunarak işe girişiyor; ancak “tutan” proje, türe özgü konturları bir kenara bırakarak, tıpkı vampir serisinde olduğu gibi bir aşk üçgenine eğilmeyi tercih ediyor. Filmin başlangıcında sistemi kurgulayanların (gerekçelerini tam olarak anlayamasak da, olasılıkla halkın yeni sevgilisi olabileceği düşüncesiyle) Katniss’i bir tehdit olarak algıladıklarını anlıyoruz. Kahramanımız ise kendi sorunları ile insanlarının acıları arasında kalıyor, geleceğine ilişkin kararlar almada zorluk yaşıyor. Post-modern çağların yeni afyonu olan medyanın uyuşturduğu kitlelere yeni oyunlar vadeden sistem ise, 75. oyunlarda en iyiler karşılaşmasını organize ederek toplumda varolan huzursuzlukları ortadan kaldırmayı hedefliyor.

Yozlaşmanın daha çok karton figürler ekseninde ve medya boyutuyla gözler önüne serildiği, direnişin gerekçelerine dair somut veriler barındırmayan ikinci filmde, muhalefetin taleplerinden çok simgesel itirazlara odaklanıldığını görüyoruz. Taşra ve metropol merkezli yarılmayı imalarla geçiştiren ve bölgelerde yaşanan huzursuzlukları teğet geçen ikinci Açlık Oyunları, giderek karmaşıklaşan aşk ilişkileriyle romantizmi, yeni bir ölüm-kalım savaşıyla ise aksiyonu çözümlemeye odaklanıyor. Bu da iç içe giren türler eşliğinde hedef kitlenin farklı taleplerine (küçük de olsa) yanıt verme imkânı suruyor.

Distopya örnekleri dışında, Gladyatör’den Truman Show’a kimi filmleri akla getiren serinin, ilk filmin de gerisine düştüğünü ve bilinçli bir tutumla temel meselenin daha da uzağına yerleştiğini söylemek mümkün. Bu, üçlemenin son ayağı hakkında da çeşitli ipuçları barındırıyor ve “açlıkla değil oyunla ilgili” senaryonun iyice açığa çıkmasına neden oluyor.

O halde ilk Açlık Oyunları’nın ardından yaptığımız yoruma daha da sıkı sarılmanın zamanıdır: “…Filmi, ütopyalarını çoktan bir kenara bırakmış insanoğlunun distopyasına bile sahip çıkmaktaki kararsızlığı ya da karamsarlığını pazarlanabilir kılmadaki becerisi olarak okumak da olası. Başka bir deyişle, yeni çağın / yeni okur ve sinema izleyicisinin kâbusları da bir yere kadar! Ticari manada adından söz ettireceğini ve devam filmleri ile yeni kitleler edineceğini öngörebildiğimiz Açlık Oyunları’nın izinden gittiği eser ve yapımlar arasında seçkin bir yer edineceğini iddia etmek, çok da olanaklı görünmüyor. Böyle bir derdi olup olmadığı noktasında ise ironik başlığımız bir kere daha devreye giriyor.”

“İtirazın” sokakla ve geniş yığınlarla buluşmasına yeterince tanık olmuş bu topraklarda, yeterince karanlık ol(a)mayan bu oyunun hedefine ulaşıp ulaşmadığı sizce de ortada değil mi?

(03 Aralık 2013)

Tuncer Çetinkaya
ModernZamanlar Sinema Dergisi Editörü

Sinemamızda “kaynak” niteliği taşıyan, başvuru için hazırlanmış çok az kitap vardır. Bunlarda yer alan bazı yanlış bilgiler, hiçbir değerlendirmeye tutulmadan, aynı şekilde alınarak, başka yerlerde de kullanılarak, yanlışın devamlılığı sağlanmaktadır. Tabii bu, yanlışlığın farkındalığına varılarak yapılmamaktadır, doğruluğu kabul edilerek yapılmaktadır. Bazen yeri geldiğinde, bazen de sırf yanlışı düzeltmek için bu sitede yazılar yazacağım.

Uzun zamandır beni rahatsız eden bir yanlıştan başlamak istiyorum. 1964 yapımı (Kemal Film) Anadolu Çocuğu (Osman F. Seden) hemen her yerde Frank Capra’nın “Mr. Deeds Goes to Town” (1936) filminin uyarlaması olarak anılır. Oysa bu film (Anadolu Çocuğu) Capra’nın filminin uyarlaması değildir; Capra’nın filminin uyarlaması, aynı yıl (1964) yapılan Memduh Ün’ün Halk Çocuğu filmidir ki, Özgüç, Türk Filmleri Sözlüğü’nde her iki film için de aynı filmden uyarlama olduğu bilgisini vermektedir. (s. 226 ve 234).

Anadolu Çocuğu filminin ilk adı Dört Paşalılar’dır. Film de Mr. Deeds Goes to Town filminden değil, birçok kez sinemaya uyarlanan Alexandre Dumas Peré’in Les Trois Mousquetaires (Üç Silahşörler) romanından uyarlanmıştır. “Romanından” diyoruz, çünkü ilk kaynak budur, daha sonra -çeşitli tarihlerde ve ülkelerde- birçok kez sinemaya uyarlanmıştır.

Seden, filmine roman veya bu filmlerden bazılarını kaynak noktası olarak alır. Dediğimiz gibi filmin ilk adı Dört Paşalılar’dır. Bunlar biri Kasımpaşa-lı, biri Davutpaşa-lı, biri de Kocamustapaşa-lı üç kabadayıya sonradan -dışardan gelerek- katılan Eşrefpaşa-lı (İzmir) ile tamamlanırlar. Tıpkı romandaki (ve filmlerdeki) gibi, orada da Athos, Portos, Aremis’e sonradan D’Artgnan’ın katılması ile oluşan dörtlü gibi.

Şimdi Anadolu Çocuğu bu şekilde Üç Silahşörler uygulamasıdır da, bundan sonra Halit Refiğ, Üç Korkusuz Arkadaş’ta (1966), Yılmaz Duru, Dört Kurşun’da (1966), Süha Doğan, Halime’den Mektup Var’da (1964) Üç Silahşörler’in değişik uyarlamalarını yaparlar. Bunlar olayların filmin çekildiği güne taşınması şeklinde olur. Çetin İnanç ise 1972’de romanı geçtiği dönemde filme çeker: Üç Silahşörler / Üç Silahşörlerin İntikamı… (Bazı ülkelerde yapıldığı gibi filmi iki devre olarak yapar. Kostüme bir film yapar. Üç Silahşörler’e ne kadar bağlıdır, romanı okuyanlara ve filmi izleyenlere bırakıyorum.)

Halime’den Mektup Var’da eski asker arkadaşları ayrılırken birbirlerine söz vermişlerdir, “başları sıkıntıda olursa, birbirlerine yardım edeceklerdir.” Başı sıkıntıda olan biri, diğer arkadaşlarına haber verir. Yıllar geçmiş, hepsi yaşlanmışlardır. Üç tanesi kendileri yerine oğullarını yollarlar, dördüncü ise oğlu olmadığı için kızını (erkek kılığında -Halime-) yollar. D’Artgnan (değişikliğe dikkat!) bu şekilde diğer üçlünün arasına girer…

F. Capra’nın Mr. Deeds Goes to Town’u, M. Ün’ün Halk Çocuğu’ndan (1964) sonra, 1983 yılında bu kez Kartal Tibet tarafından Çarıklı Milyoner adı ve Kemal Sunal’ın oyunu ile tekrar çekilir. Film bu uyarlamasında Sunal-laştırılır, orijinalinde (Gary Cooper oynuyordu) ve ilk (Ün’ün) uyarlamasında -Cooper gibi- “tuba” çalan Ayhan Işık’ın rolünü, “davul” çalan Kemal Sunal almıştır?

(01 Aralık 2013)

Orhan Ünser