“Hayırsızada” adlı kısa filmiyle Cannes Film Festivali’ni fetheden Serge Avedikian iki yönetmeninden biri ve baş rol oyuncusu olduğu “Paradjanov” adlı yeni filminde, 20. yüzyılın en çok tartışılan yaratıcı yönetmenlerinden biri olan, sıradışı filmlerinde Andrey Tarkovski, Michelangelo Antonioni, Federico Fellini, Ken Russell, Metin Erksan gibi kendine özgü bir dünya yaratan Ermeni asıllı Sergei Paradjanov’u (1924-1990) anlattı. Filmin senaryo yazarı ve diğer yönetmeniyse Olena Fetisova…

Paradjanov’un hayatı Amerikalı yazar James Chapman’ın “Stet” (2006) adlı romanına da konu olmuştu.

Doksanbeş dakika uzunluğunda, Rusça konuşulan ve Ukrayna’nın 86. Oscar ödüllerindeki yabancı film dalında Oscar aday adayı olan “Paradjanov” da Sergei Avedikian Paradjanov’u, Paradjanov’un ikinci eşi Svetlana’yıysa Yuliya Peresild canlandırdı.

Amerika Birleşik Devletleri’nin kültür, eğlence ve finans alanlarında etkili olan Ermeni asıllı Amerikalıların bu Ukrayna filminin Oscar ödülü kampanyasına destek vereceği de “Paradjanov” adlı filmle ilgili gelen haberler arasında bulunuyor.

4 Temmuz’da Çek Cumhuriyeti’ndeki Karlovy Vary Festivali’nde gün ışığına çıkan ve 4 Ekim’de Hamburg Festivali’nde gösterilen “Paradjanov” 1 milyon 980 bin Euroya maloldu.

Yönetmen Federico Fellini, Bernardo Bertolucci, Francesco Rosi, fotoğraf sanatçısı Ara Güler, oyuncu Marcello Mastroianni, Giuletta Masina (Fellini’nin eşi), yazar Alberto Moravia ve Tonino Guerra’nın yakın dostu olduğu Paradjanov, Gürcistan’ın Sovyet işgali altında olduğu dönemde bu ülkede yapıtlarını gerçekleştirmişti. Paradjanov’un yapıtları Sovyet devletinin kültür konusunda yetkili bürokratlarının tüylerini diken diken etmiş ve bu filmler Sovyet makamlar tarafından birer ucube olarak tanımlanmıştı… Bir süre cezaevine de atılan Paradjanov bu dönemde Sovyet makamlarınca eşcinsel ilişkiler kurmak ve tecavüz etmekle de suçlanmıştı…

İki kez evlenen Sergei Paradjanov’un çocuğunun adı Suren… Filmlerine hayranlık duyduğu yönetmen ise Pier Paolo Pasolini,,,

“Hayırsızada”nın Yönetmeni Sergei Avedikian

Serge Avedikian’ın senaryo yazarı ve yönetmeni olduğu “Barking Island / Chienne d’Histoire / Hundeelend / Hayırsızada”, 63. Cannes Film Festivali’nde En İyi Kısa Film dalında Altın Palmiye ödülünü kazanmıştı.

15 dakika uzunluğundaki renkli animasyon “Hayırsızada”, 47. Antalya Film Festivali’nde de gösterilmişti. “Hayırsızada” Avustralya’daki Melbourne ve Fransa’daki Clermont-Ferrand Film Festivalleri’nin programlarında da yer aldı.

Antalya Film Festivali’nde “Hayırsızada”nın yönetmeni ve senaryo yazarı Serge Avedikian (1 Aralık 1955 Erivan, Ermenistan doğumlu) Kısa Film Atölyesi de gerçekleştirmişti, bu atölyede yönetmenle bir söyleşi de yapılmıştı. Serge Avedikian aynı zamanda Antalya Film Festivali Kısa Film Ödüllleri Seçici Kurulu’nda yer almıştı.

“Hayırsızada” 1910 yazında İstanbullara karşılıksız olarak bekçilik ve çöpçülük hizmeti veren 80 bin kadar sahipsiz köpeğin İstanbul ve çevresinden toplanarak Hayırsızada / Sivriada’ya atılarak öldürülmesini konu almaktaydı.

(30 Kasım 2013)

Hakan Sonok

hakansonok.sonok1@gmail.com

İrlanda asıllı deneyimli sinemacı Neil Jordan’ın son çalışması ‘Byzantium’. Yine İrlandalı Moira Buffini’nin ‘Bir Vampir Hikayesi’ adlı oyunundan uyarlanmış olan film, bizde ilk kez görücüye çıktığı 32. İstanbul Film Festivali programında, oyunun özgün adıyla yer almıştı. Feminist çizgiler taşıyan bu ilginç metnin yazarı Buffini, ülkemiz tiyatro izleyicilerinin hiç yabancısı değil. Birkaç mevsim önce ‘Dinner’ (2002) adlı oyunu, ‘Şölen’ adıyla Ahmet Levendoğlu yönetiminde sahnelenmişti. Zuhal Olcay’ın parlak oyunculuğuyla gündeme gelmiş bu oyunun ardından geçtiğimiz yıl İstanbul Devlet Tiyatrosu’nun repertuarına giren ‘Sessizlik / Silence’ (1999) yılın en iyi oyunları arasında sayılmış ve saygın ödüller kazanmıştı. Gencecik bir oyuncuyu, Funda Eryiğit’i sahnelerimize kazandıran bu parlak oyun, erkek egemen toplumda kadın olma ve iktidar savaşımını ince bir mizahla ele alır.

Buffini uyarlaması ‘Byzantium’ yine bir kadın hikâyesi. Bu defa 18. yüzyılın erkek egemen dünyasından kaçıp gelmiş bir ana kızın öyküsü anlatılan. Clara ile Eleanor’un benzerlerinden farkı, kadın olmanın ötesinde, erkek egemen iklimlerde 200 yıldır doğalarını gizleyerek yaşamak zorunda kalmış iki vampir olmaları. Kimlikleri açığa çıkınca, vahşi bir cinayete mekan olmuş izbe daireyi yakarak ücra bir sahil kasabasına sığınırlar. Beş paraları yoktur. İki kaçak, Clara’nın dünyanın en eski mesleğini icra ederken tanıştığı Noel’e annesinden miras kırık dökük otele yerleşir. Muhtemelen egzotik çağrışımları nedeniyle filme adını vermiş Byzantium, işte bu kırık dökük pansiyondan bozma otelin adı. Uzun ömürlü iki kahramanımız Bizans dönemine yetişememiş, ancak finalde kafa uçurma silâhı olarak devreye giren Haçlı seferlerinden kalma kılıç Bizans işi.

Clara’nın Byzantium’u bir randevu evine dönüştürme plânlarına karşılık, ebediyen 16 yaşında kalmış içe dönük Eleanor, sığınacak her yeni yer bulduğunda yaptığı gibi kendi gizemli hikâyelerini kağıda dökmeye başlar. Tesadüfen tanıştığı romantik Frank ile devam ettikleri toplu terapi seminerlerinde öyküsünü paylaşır. Eğitmenlerin, ‘sanki Edgar Allan Poe ile Mary Shelley’nin çocukları yazmış’ şeklinde şaşkınlıklarına neden olan gotik anlatısıyla gündeme gelir. Bundan sonrası, huzurlu sakin suların bir kez daha bulanması, ana kızın izlerini süren eril vampir tarikatı üyeleriyle ölüm kalım mücadelesi üzerinedir.

Robert Pattinson’ın ergen gençlerin idolü haline geldiği Twilight (Alacakaranlık) serüvenleri ve onu takiben ‘True Blood’ ya da ‘The Vampire Diaries’ (Vampir Günlükleri) gibi televizyon dizileriyle gündeme yerleşen fantastik öyküler yönetmen Jordan için yeni bir alan değil kuşkusuz. Kariyerinin hemen başında çektiği 1984 yapımı ‘The Company of Wolves (Kurtlar Takımı)’, ‘Kırmızı Başlıklı Kız’ masalı ile ‘Kurt Adam’ efsanesini harmanlayan uçuk bir denemedir. Keza 1988 yapımı ‘High Spirits’ perili bir İrlanda şatosunda geçen matrak bir korku fantezisidir. Mona Lisa (1986), özgün senaryosuyla Oscar’a uzandığı ‘The Crying Game / Ağlatan Oyun’ (1992), Venedik Altın Aslan ödüllü ‘Michael Collins’ (1996) gibi klâsikleşmiş işleriyle adını ustalar arasına yazdırmış bulunan Jordan’a fantastik dünyada asıl ününü sağlayan film ise 1995 yapımı stüdyo filmi ‘Interview with the Vampire / Vampirle Görüşme’ olmuştur. Çok satan roman serisinden Anne Rice’ın senaryosunu bizzat kaleme almış olduğu bu kültleşmiş yapım, yazarın ünlü vampiri Lestat’ı canlandıran Tom Cruise ile birlikte Brad Pitt, Antonio Banderas gibi dönemin üç yakışıklısını aynı serüvende bir araya getirmiştir. Yine bu filmde canlandırdığı kimsesiz küçük vampir kız, günümüzün star oyuncularından Kirsten Dunst’ın sinemadaki ilk önemli rolüdür. Türe yeni bir soluk getiren, vahşi ve hüzünlü ötekilerin karanlık dünyasını başarıyla tasvir eden bir çalışmadır Jordan’ın filmi.

Vampir hikâyelerinin yeniden gözde olduğu günümüzde, yaklaşık 20 yıl sonra aynı sulara dönmek istemiş Jordan. Film içinde yer alan 1966 yapımı ‘Dracula: Prince of Darkness’ (Drakula Karanlıklar Prensi) klibiyle klâsik Christopher Lee filmlerine saygı duruşunda bulunmayı da ihmal etmemiş. Ancak, küçük Dunst’ın yerini bu kez yükselen genç oyunculardan Saoirse Ronan’ın aldığı ve bizzat Buffini’nin senaryosunu kaleme almış olduğu ‘Byzantium’, Anne Rice’ın hacimli serisi kadar renkli bir malzeme içermiyor. Jordan ise Twilight seyircisinin ana akım beklentileriyle, bağımsız sinemanın ‘Let the Right One In / Gir Kanıma’ (2008) gibi örneklerinin hüznü arasında kararsız kalmış. Genç izleyicinin beklentileri karşılamaya yönelik sert açılış sekansı ve bol kanlı final arasında, iki kadının 200 yıl öncesinin Napoleon savaşları döneminde başlayan hüzünlü geçmişlerini güncel hikâyeye paralel biçimde aktarma yolunu seçmiş. Bu tercihle bir tempo sorunu yaşadığı söylenebilir filmin. Ötekileştirilmiş kahramanlarının günışığında yaşamlarını sürdürebilmeleri, ‘Byzantium’un klâsik vampir hikâyelerinden farklı bir diğer özelliği.

(‘Byzantium’, ‘Başka Sinema’ projesi kapsamında İstanbul’da Beyoğlu Beyoğlu; Kadıköy Rexx; Altunizade Capitol Spectrum; Ankara’da Kızılay Büyülüfener Sinemaları’nda dönüşümlü seanslarda gösterilmektedir.)

(28 Kasım 2013)

Ferhan Baran

ferhan@ferhanbaran.com