Günümüzde ZENNE denilince akla, kadın kılığına girmiş erkek dansöz anlaşılmaktadır. Bunu hangi densiz yakıştırmış bilinmez ama bu böyle olmuştur nedense. İnsanlarımıza yanlış bilgiler vermek, anlayamadığım bir şekilde mubah sayılmaktadır. Ayrıca, köy seyirlik oyunlarında ve anadolunun çoğu kasabalarında kadın kılığına girmiş erkekler de dansöz gibi gösterilerini sergilemekte ve adına da KÖÇEK denmektedir. ZENNE ile ne ilgisi vardır, bunu onların bilgisizliğine ve saygısızlığına bırakıyorum.

Bir yanlışta geçtiğimiz 48. Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde 5 ödül birden alan ZENNE filminde karşımıza çıkıyor. Bu filmdeki “Zenne” sözcüğü, filmi onların anlattığı biçimde izleyen insanlarımıza geçecek ve bu yanlış öylece kalacaktır. Kaldı ki bunun doğru biçimini Türk Sineması’nda, başrolünü Talat Bulut’un oynadığı KÖÇEK adlı filmde görmekteyiz.

Günümüzde Zenne sözcüğünün, birçok anlamlar yüklenmiş biçimleri vardır.

Bu sözcükler tamamen yakıştırma yoluyla olmuştur. Sözcüğün aslına gelirsek, acemce KADIN anlamına gelir. Ortaoyunu oynandığı dönemlerde, sahneye kadın oyuncu çıkarmak hem yasak, hem ayıp olarak düşünüldüğü için, oyunun gereği, kadın oynanacak oyuncu rollerini, erkek oyuncular üstlenmek durumunda kalmıştır. Cumhuriyetin ilânı sonrasında, kadın rollerini kadın oyuncuların aldığını görürüz.

Ortaoyunu’nun son temsilcilerinden İsmail Dümbüllü ile çalışmış biri olarak, birlikte çalıştığımız oyunlarda bayan oyuncular oynardı. Ayrıca ek bilgi: Ortaoyunu’nu, alanlarda oynayan son temsilcisi Zeki Alpan’dı. Zeki Alpan yaşamının son dönemlerinde Ortaoyunu’na ilgi azaldığı için geçimini sinemada yönetmenlik, oyunculuk ve makyaj yaparak sağlardı. Türk Sineması’nın ilk makyaj ustasıdır aynı zamanda. Onun oynadığı Ortaoyunlarında da kadın oyuncular sahne alırdı.

Ortaoyununu bilen ve uygulayan o dönemden, yaşamda kalan 4 oyuncu vadır. Onlarında yaşamdan ayrılması ile Ortaoyunu tarihe gömülecektir ve bu çok acı bir durumdur. Kimi “SÖZLÜK”lerde ve geleneksel tiyatro işi ile uğraşan kişilerin açıklamalarında bilimsellikten uzak yorumlar vardır. Bilgiler tamamen kulaktan kulağa geçerek, o andaki anlayışlara göre şekil almıştır.

Geleneksel öğelerimizin tamamında ZENNE sözcüğü kullanılır. Hayali oyunlarda da (Karagöz – Hacivad) kullanılır. Meddah gösterisinde de SES olarak kullanılır. Bir açıklama: Meddah sunan kişi beraberindeki diğer aksesuarlarla ve kadınsal aksesuarları kullanarak bu eylemi gerçekleştirir. Asla ZENNE adını almaz.

Karagöz oyunlarında, ortaoyunundaki ZENNE sözcüğünden esinlenerek rol alan bütün kadın tasvirlerine “Zenne” adı verilmiştir. Oradaki anne, kız, Kyarto’nun (Arap Bacı) adlarına da günümüzde “Zenne” denmiştir. Oysa açıklandığı gibi onların bir adı vardır. Bu belki de kolaylık olsun diye kadın oyunculara toptan verilmiş bir isimdir sanki. Her kadın (!) Zenne…

Belli dönemlerde erkek oyuncuların kullanıldığı geleneksel oyunlarımızda, Zenne, erkek’ten esinlenerek, 33 numara ile başlayıp 40 numaraya kadar devam eden, bayan ayakkabılarının da genel adı olmuştur. Ayakkabı numaralarının büyüklüğünü yok varsaymak için yada bayanlara teselli olması bakımından “Zenne” denmesi uygun görülmüştür. Demek ki insanlar “Zenne” sözcüğünü istedikleri gibi anlamlar yükleyerek kullanma hakkını buluyorlar kendilerinde.

Sapıkça bir gösterinin içinde çılgıncasına göbek atan, hatta atmakla kalmayıp göbek atarak diğer insanları mağdur eden, “GAY”lar da “Zenne” adını almaktadırlar.

Hangi gösteri olursa olsun insanların karşısına çıktığında gösteri sunumuna göre insanlar bilinçlenmektedir. “Zenne” sözcüğü geleneksel tiyatromuzun kemiği olmuştur. Başkalarının bu adı kendilerine göre kullanmaları, yakıştırmaları ve lekelemeleri etik olarak hatadır ve yanlıştır.

Ülkemizde zaman zaman çeşitli kulüp, taverna ve gazino adını alan eğlence yerlerinde gösterilen sarsıcı bir kültür şoku yaşatan, kadınlı erkekli gelen turistlere, onları zevklendiren biçimde, her türlü kaba atraksiyonları sunan bu insanlara da “Zenne” denilmektedir.

48. Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde yarışan ZENNE filminde, kadın kılığına girmiş bir GAY’ın, sosyal yaraları oldukça çarpıcı biçimde anlatılmaktadır. Kendinizi ilginç olaylar zinciri içinde buluyorsunuz. Film olarak çarpıcı ama adı itibarıyla oldukça düşündürücü bir film. Sanırım ZENNE sözcüğü, filmi oluşturanlarca pek irdelenmemiş.

(16 Ekim 2011)

Yıldırım Yanılmaz
Aktör – Yönetmen