Yıl 1979… Antalya Film Festival / Altın Portakal yapılacak… Katılacak filmler belirleniyor: Adak (1979) / Atıf Yılmaz (Benim kayıtlarımda Adak filmi 1979 Altın Portakal adaylarındandı fakat 2011’de yapılan seçimde 1980 filmleri arasında değerlendirildi.) – Bebek (1979) / İhsan Yüce – Demiryol (Fırtına İnsanları) (1979) / Yavuz Özkan – İsyan (1979) / Orhan Aksoy – Kanal (1978) / Erden Kıral – Seninle Son Defa (1978) / Feyzi Tuna – Sensiz Yaşayamam (1977) / Metin Erksan – Töre (1978) / Ümit Efekan – Vatandaş Rıza (1979) / Cüneyt Arkın – Yolcular (1979) / Yavuz Pağda – Yusuf ile Kenan (1979) / Ömer Kavur…

Seçici kurul belirlenmiştir: Prof. Özdemir Nutku / Prof. Dr. Âlim Şerif Onaran (öldü) / Süreyya Duru (öldü) / Onat Kutlar (öldü) / Emre Kongar / Hale Soygazi / TRT’den bir kişi (?) / Antalya’dan bir kişi (?)… fakat “filmleri denetleme kurulu – sansür” Demiryol, Yusuf ile Kenan ve Yolcular filmlerini sakıncalı bularak, festivale katılmalarını engeller, diğer film yapımcıları da bunun üzerine filmlerini festivalden çekerler ve bu nedenle festival yapıl(a)maz. (Aslında yapılır, yapılamayan “Uzun Metraj Film Yarışması”dır. Kısa film dalında yapılan yarışmayı Tahtacı Fatma / Süha Arın kazanır. Uzun metraj filmlerin yarışmadan çekilmesi haklı bulan Antalya Belediyesi yapılamayan festivali bir yıl erteler. Festival bir yıl sonra 1980 yılında, 1979 yılı yarışma filmleri ile yapılacaktır. Festival 13 Eylül’de başlayacak iken 12 Eylül harekâtı nedeni ile her tür toplantı yasaklandığı için bir yıl önce ertelenen festival, bir yıl sonra da yapılamayacaktır.

Gelelim 2011 yılına; Antalya Festivali daha başlangıçta bir çok sürpriz içermektedir. Yarışma seçici kurulu sadece kadınlardan oluşturulur. (Bu farklı bir şeydir ama ne kadar değişik bir şeydir. Bu tartışma konusudur ama değişik bir olgudur). Ve 1979’da (1980’de) yapılamayan festivallerin yapılması: – 1979’daki seçici kurul üyelerinin toplanabilen kısmı ile bulunabilen filmlerinin değerlendirilmesi… (1979 festival seçici kurulu yukarıda ismen belirtiliyor, yalnız TRT’den ve Antalya’dan seçilecek birer kişinin bunlara katılması gerekli. TRT’den seçilmesi olası kişinin bu günlerde emekli olmuş olması -daha önce ayrılmamış ise- tek olasılık. Antalya’dan seçilen kişi acaba o gün belirlenmiş idi ve kimdi?).

Yalnız basına yansıdığı kadarı ile görebildiğim, 1979 ve 1980 için ayrı ayrı seçici kurul değerlendirilmelerinin yapılacağı… Burada açıklığa kavuşturulması gereken bir konu var. 1979 yılı seçici kurulu ve filmleri bilinmektedir (yukarıda belirtildi). 1980 yılı için belirlenmiş bir yarışma filmleri listesi bildiğim kadarı ile yoktur ve 1979’da değerlendirilmeyen filmler değerlendirileceklerdir.

Gerçekleşmeyen bu iki seçim, gecikmiş olarak 2011 yılında yapılacak, 1979 yılı filmlerinin (bulunabilinenleri) aynı seçici kurulun (bulunabilen) üyeleri ile değerlendirilecektir. 1980 yılı için de aynı uygulama yapılacaktır fakat yukarıda da yazdığımız gibi, ne 1980 yılı için belirlenmiş filmler, ne de 1980 yılı için belirlenmiş bir seçici kurul vardı -bildiğim kadarı ile- fakat 1980 için bir değerlendirme yapıldığına göre, böyle filmler ve bunların seçici kurulu varmış. Buna göre 1979 ve 1980 için seçici kurul-lar çalışması yapılarak, sonuç-lar 12 Eylül’de belirlendi ve bu değerlendirmeye göre yapılan seçim sonucu ödülleri 12 Ekim’de sahiplerine verildi.

Belirttiğim bu duruma göre 1979 yılı filmleri (listesi Adak filmi ile beraber) yukarıda belirtildi, 1980 yılı filmleri ise dağıtılan ödüllerden çıkarılan sonuça göre; Sürü (Zeki Ökten / 1978 ), Düşman (Zeki Ökten / 1979), Adak (Atıf Yılmaz / 1979). Bu filmlerden Düşman filminin, o tarihte gösterime çıkarılırken, uzunca bir bölümünün (40 dakika olarak kalmış aklımda, yanıbilirim) kesilmiş olduğunu (sansür edildiğini) hatırlıyorum. 2011’de gösterilen kopya her halde bu budanmış kopya olsa gerek (hiç sözü edilmedi).

1980’in filmleri içinde ödül almayan Bereketli Toprak Üstünde (Erden Kıral / 1979 ) filmi de var, ulaşabildiğim kadarı ile (ama bu bilgilerin kesinliliğinden ve yeterliliğinden emin değilim). Filmlerinin ve seçici kurulunun belli olmadığını bir kaç kez belirttiğim 1980 yılının yarışmasına 11 filmin katıldığı (ancak dört tanesini ismen yazabiliyorum) ve seçici kurulunun Orhan Aksoy (öldü), Melih Cevdet Anday (öldü), Atilla Dorsay, Kami Suveren (öldü), Ara Güler, Kenan Değer, Erkal Güngören, Doğan Hızlan, Ahmet Keskin, Ergin Orbey, Atilla Özdemiroğlu, Nurettin Tekindor, Gani Turanlı (öldü), Tonguç Yaşar ve Tunca Yönder’den oluştuğuna bu yazı hazırlığı sırasında ulaşabildim.

Günlerdir gazetelerde manşetlerde, ekranda sözlerde “gecikmiş ödüllerden” söz ediliyor. Evet doğru ama ödüllerden önce, yapılmış, belirlenmiş bir değerlendirme olmadığı için, ödüller de ancak temin edilebilinen filmler üzerinden yapıldığı için; 1979 ve 1980’de Antalya’da yarışmaya katılmaya kalkışan filmlerin tam listesinin verilmediği ve filmlerin tamamının değerlendirilmesinin yapılmadığı 2011 değerlendirmesinin, yapılamayan festivallerin gecikmiş ödülleri olduğundan şüpheliyim. Listelerin tüm filmlerinin bulunup tamamının değerlendirilmesi halinde sonucun pek farklı bir şekilde şekilleneceğini tahmin etmememe rağmen, bu söylemleri belirtmek ihtiyacı hissettim.

Değil Türkiye, dünya sinema / sanat tarihinde benzeri bir olay var mı bilmiyorum. Şu veya bu (sansür ve darbe) nedenle iki yıl üst üste yapılamayan bir festival ve 31 yıl sonra, yarışma filmlerinin (mevcut) seçici kurul üyeleri ile değerlendirilmesi ve ödüllendirilmesi. Olayın kendi garipliği yanında yapılan (yeni) değerlendirmenin de garipliği birbirine giriyor ama bu olayların bu noktaya (ödüllerin belirlenmesi ve açıklanması) gelmesi tam Yeşilçamlık bir hareket ve bağlantısız gibi olsa da 2011 seçici kurulunun tamamen kadınlardan oluşturulması gibi tamamen kendine has bir durum. Her ne kadar, 2011’de değerlendirilen filmler, artık Yeşilçam filmi olmasalar da.

(13 Ekim 2011)

Orhan Ünser