Ingmar Bergman ile Liv Ullmann’ın torunu olan yönetmen Halfdan Ullmann Tøndel’in 77. Cannes Film Festivali’nin Belirli Bir Bakış bölümünde prömiyerini yapan ve Altın Kamera ile ödüllendirilen ilk uzun metrajı ‘Armand’ cinsellik ve gerçeklik arayışının bulanık sularında gezinen bir psikolojik dram. Film, tanınmış bir oyuncu olan Elisabeth’in (Renate Reinsve) henüz 6 yaşındaki oğlu Armand’ın devam ettiği okula apar topar çağrılması ile açılıyor. Okul tatiline kısa bir süre kala iki çocuk hakkında ortaya atılan bir suçlama karşısında okul yönetimi temkinli bir yol izleme peşindedir. Aktif ve sosyal bir çocuk olan Armand’ın yaşıtı –ve sonradan öğrendiğimize göre- kuzeni Jon ile giriştiği tartışma sapkınlığa varacak bir şiddet eylemiyle neticelenmiştir. İki çocuğun karıştığı bir skandalın dilden dile yayılarak bomba gibi patlamasından endişe eden okul yetkilileri, birbirlerine mesafeli duran Elisabeth ile saldırıya uğrayan küçüğün ebeveynleri Anders (Endre Hellestveit) ve Sarah (Ellen Dorrit Petersen) arasında bir uzlaşma sağlayarak tartışmayı sona erdirme derdindedir. Ancak erkek kardeşinin trajik ölümünden görümcesi Elisabeth’i sorumlu tutan Sarah için olay ciddiye alınması gereken bir tecavüz girişimidir. Onun muhafazakâr bakışı çerçevesinde Elisabeth açık saçık giyinir, eğlenceye düşkündür ve oğluna kötü örnek olmuştur. Her şeyden habersiz okula koşan genç kadın son derece tuhaf ve gerçeküstü bulduğu bu suçlama karşısında hem üzgün, hem de çok kızgındır. Şüphe ile arzunun, önyargı ve saplantılar ile çocukluğun kırılgan masumiyeti arasında sinsice dolandığı toplantı ve sonrasındaki gelişmeler süratle kontrolden çıkacaktır.
Norveçli yönetmen ilk gençlik yıllarında ilköğretim okullarında çeşitli sorumluluklar almış. Böylece yakından tanıdığı bir çevre ve iyi gözlemlediği ebeveyn davranışlarından hareketle yaman bir toplumsal eleştiriyi perdeye taşıyor, mikrokozmik açıdan okul sistemi ile çağdaş toplumun çürümüşlüğü arasında paralellikler kurmayı deniyor. Bu süreçte okul müdürü Jarle (Øystein Røger), stres altında endişesini dile getiremeyen öğretmen Sunna (Thea Lambrechts Vaulen) ile tartışmanın en hararetli anlarında burnunun kanamasına mani olamayan müdür yardımcısı Ajsa (Vera Veljovic-Jovanovic) toplumsal düzenin temsilcileri olarak ne yapacaklarını bilemiyorlar. Yangın alarmı bozulmuş, duvarlarının sıvaları dökülen okul, uzun koridorları, uzayıp giden merdivenleri, ürkütücü gotik mimarisiyle çürümüşlüğün metaforu olarak filmin ana karakterlerinden biri haline geliyor. Genç sinemacı Ullmann Tøndel ile görüntü yönetmeni Pål Ulvik Rokseth bu tekinsiz mekânı içten içe tararken, buz gibi İskandinavya’yı çağrıştıran soluk, donuk, cansız bir renk paletini tercih ediyor.
Büyük ebeveynlerinin izinde, yakın planları bolca kullanan yönetmen karakter odaklı bir anlatı sunarken, Joachim Trier imzalı 2021 yapımı ‘Dünyanın En Kötü İnsanı / Verdens Verste Menneske’ ile Cannes’da en iyi kadın oyuncu ödülüne layık görülen Renate Reinsve muhteşem Elisabeth yorumuyla bir kez daha gönüllere yerleşiyor. Hikâye ağırlıklı olarak gerçek zamanda geçmesine rağmen, Bergman yapıtlarında olduğu gibi geçmişin acıları ve başa çıkılamayan travmalar, özlemler bir bir ortaya dökülüyor, geçmiş ile hesaplaşmaya girişiliyor. Buna karşın tipik Bergman anlatılarından farklı olarak insanlık komedisi alanı atlanmıyor. Yönetmenin Elisabeth’in yeniden doğuşu olarak nitelendirdiği fantastik dans sahnelerinde, ya da genç kadının iddiaların saçmalığı karşısında dakikalarca süren ve bir savunma eylemine dönüşen gülme krizi sekansı boyunca okulun ya da sistemin katı duvarları deliniyor, aniden bastıran sağnakla bahçeye çıkıp hep birlikte taze havayı soluyoruz.
Klostrofobik bir alanda başlayan, gerçeküstücü coşkun bir anlatıya evrilen ‘Armand’ sürpriz finalinde insan karanlığının ürkütücü gerçeği ile ters köşe yapıyor. Bu şaşırtıcı final filmin konvansiyonel olmayan yolculuğunu bir miktar zedeliyor belki ama yine de, engin bir sinema mirasını genlerinde taşıyan gencecik sinemacının deneysel arayışlarını ihtiva eden bu ilgiye değer ilk uzun metrajı tüm sinefillere hararetle öneriyorum.
(11 Nisan 2025)
Ferhan Baran
