Bugün, seçim konuşmalarında da, ittifaklar arasında da, yaşamın içinde de en çok konuşulan konuların başında göçmenler geliyor. İster mülteci, ister sığınmacı, ister göçmen, ister sürgün ya da “öteki” olarak tanımlayın; sadece bizim değil dünyanın en büyük sorunlarının başında geliyor bu sorun. Siyasal, sosyal, inançsal, ekonomik, hatta çevresel (kuraklık veya su baskınları) gibi nedenlerle insanlar hiç olmadığı kadar göç ediyor çoluk çocuk. Bir evden diğerine taşınmanın bile “iki taşınma bir yangın” olarak betimlenmesini de unutmadan, çok zorluk doğurduğunu göz önüne alırsanız hiç tanımadığınız, bilmediğiniz, toplumsal ve kültürel değerlerini kavramadığınız başka bir ülkede yaşamak zorunda kalmanızın gözünüzü korkutması doğaldır. Buna rağmen iltica ediyorsanız, bunun adı zorunluluktur, yaşamak arzusudur.

Tori (Pablo Schils), Afrika’dan Belçika’ya büyücü olduğu için ölüm korkusuyla kaçak yollarla gelmiş ve ilticacı olarak kabûl edilmiş ergen bir çocuktur. Lokita (Joely Mbundu) ise ekonomik nedenlerle geldiği yerden belge alamayan genç bir kızdır. İki “çocuk” (gerçekten çocuklar çünkü) birbirlerine kardeş olarak sarılır, birlikte mücadele ederler. Bir pizzacıda çalışan Lokita, asıl parayı patronunun uyuşturucusunu taşıyarak kazanır ve doğal olarak da cinsel taciz yaşar. Annesine para göndermesi gerekirken, kendisini kaçıran (kilisenin himayesindeki) insan tacirlerine de borcunu ödemelidir.

İyi film…

İki temel var bu kriterde… İlki, kısa olması. Filmin süresi, yönetmenin anlatacaklarını tam belirleyememesinden uzuyor. Dardenne Kardeşler (Luc ve Jean-Pierre) iyi gözlemledikleri bu sosyal gerçeklikte süreyi iyi kullanmış. İkincisi ise yine Dardenne kardeşlerin el kamerası kullanması… Filmin daha başında ifade veren Lokita’nın yakın yüzündeki tedirginlik kameranın sallanmasıyla izleyiciye de geçiyor. Bir de odaklanmasını eklemeliyim bu temellere. Yana yöne hiç dönmemiş senaryo da yönetmenler de, ana konularından ve karakterlerinden hiç ayrılmamışlar. İzleyici gerçekten bir gerilim izliyor, soluk soluğa.

İki genç oyuncu da başarılı, özellikle Tori daha bir öne çıkıyor; Lokita ise hem “genç kız” karakteri oluşu (kültürel değerleri göz ardı etmeyin) hem de yaşadığı cinsel taciz ve tecavüzler nedeniyle hep tedirgin. Kardeşine ninni söylerken yitiyor o tedirginlik, sözlerini anlamasak da bir umut yükseliyor o an: Gelecek umudu, güzel günler umudu, anneye para gönderebilme umudu, kaçaklıktan kurtulma umudu…

Yine yeniden…

Kimse yurdunu, evini, anne babasını, komşularını, işini, aşını bırakıp da gitmek istemez tanımadığı yerlere… Eğer birileri gönüllü ya da gönülsüz sürgüne çıkıyorsa, kaçak yollarla bir başka ülkeye iltica etmek istiyorsa muhakkak geçerli, mantıklı bir nedeni vardır. Kovsanız da gitmeyecek olmalarının temelinde yatan da işte o “geçerli ve mantıklı” nedenlerdir. Sahi, siz, yurtiçinde, ilden ile göç ederken aynı gerekçeleri sürmediniz mi öne? Göçmenlik ister ilden ile, ister köyden kente isterse ülkeden ülkeye olsun, çoktan da çok önemli bir sorun. Çözümü ise siyasal, kesinlikle.

02 Haziran’dan başlayarak gösterimde…

(26 Mayıs 2023)

Korkut Akın

[email protected]

Japon mitolojisinde yerin altında depremlere neden olduğu varsayılan ‘Namazu’, Edo dönemi resimlerinde devasa bir yayın balığı olarak tasvir edilir. Gök Tanrısı Takemikazuchi tarafından yine devasa bir taş altında tutsak edildiği anlatılan Namazu’nun serbest kaldığı zaman yeri yerinden oynattığı rivayet edilir. Gök Tanrısı besbelli pek iyi iş çıkaramamış olsa gerek ki, Pasifik Deprem Kuşağı’na yakın irili ufaklı 700 adadan oluşmuş Japonya yılda ortalama 1.500 depremle sarsılmayı sürdürüyor. Latifesi bir yana, yüzyıllar boyu çok büyük felâketler atlatmış olan Japonya geçmişin yaralarını akılcı yöntemlerle sarmayı bilmiştir. Çağdaş Japon sinemasının önemli figürlerinden Makato Shinkai bu çabayı incelikle dokuduğu ‘manga’ çıkışlı ‘anime’leri ile sürdürüyor. Bizde ticari gösterime girme şansını elde etmiş 2016 yapımı ‘Senin Adın / Kimi no Na Wa’ ile gönüllerimize yerleşen sanatçının Studio Ghibli ve Hayao Miyazaki’nin büyülü mirasının varisi olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.

‘Senin Adın’da kuyruklu yıldız felâketini Japonya’nın 2011’de atlattığı büyük depremin izdüşümü olarak yansıtan Shinkai, dünya prömiyerini geçtiğimiz Berlin Film Festivali’nde yapmış, ülkemizde gösterimini sürdüren yeni çalışması ‘Suzume / Suzume o Tojimari’de ulusunun geçmiş travmaları üzerine eğilmeyi sürdürüyor. Küçük bir yerleşim bölgesinde teyzesi ile birlikte yaşayan yetim Suzume, genç bir delikanlının ona kasabanın yakınındaki harabelerin yerini sorduğunda gizemli bir serüvene dahil olacağı aklından dahi geçmiyor. Yakışıklı Souta’nın izini süren genç kız, terkedilmiş bölgedeki harap kapının açılmasıyla devasa solucan aleminin deprem oluşturmak üzere kentin üzerine çökmesine, kilit taşlarının felâketi önlemek üzere devreye girme çabalarına tanıklık edecek, yakışıklı gencin aile geleneği olarak ‘cehennemin kapısı’nı kapatanlardan biri olduğunu öğrenecektir. Sonrası, kilit taşı kedi ‘Daijin’in hınzırlığı sonucu tek bacağı eksik bir çocuk sandalyesine dönüşen Souta ile birlikte ülkeyi doğusundan batısına katettikleri ve oluşması muhtemel doğal felâketleri önleme çabalarını konu alan soluk soluğa bir yol serüvenidir.

Kültür farkı ve aşina olmadığımız Japon ritüellerinden de kaynaklı olarak zaman zaman içine akmakta zorlandığımız Shinkai’nin metin örgüsü çok katmanlıdır. Japon canlandırma ustası ‘Senin Adın’da beden değiştirme ve zaman kırılması gibi ögelerle anlatısını özgünleştirir. Klasik bir büyüme öyküsü ya da romantik bir aşk hikâyesi bilimkurgunun sonsuz olanakları ile harmanlanır ve temelde ulusun geçmiş travmaları uçarı bir serüven aracılığı ile neşter altına yatırılır. ‘Suzume’ aynı yöntemi izlerken bir önceki filmi de aşarak yeni bir zirve oluşturmuş. ‘Senin Adın’da çağımız Marvel sinemasının paralel evren ve zaman bükümü temalarını ustaca kullanmış olan sanatçı, ‘Suzume’de genç izleyiciyi bir kez daha Marvel aleminin gizemli yolculuğuna davet ediyor. Ancak onun hedefi bilgisayar marifetiyle üretilmiş tek boyutlu bir paralel evren eğlenceliğinin sunduklarının katmer katmer ötesinde. Önceki filmlerinde olduğu gibi değişmez temalarından ‘büyüme öyküsü’ yine devrede. Bu kez ülkenin yaşadığı büyük travmaların yarasını sarmak ve geçmişin acıları ile yüzleşerek büyümek ön planda. Yakışıklı Souta’nın filmin büyük bir bölümünde bir bacağı eksik sandalye biçiminde kalmasının nedeni, bir romantik gençlik aşkının filmin ana yörüngesini kaydırma tehlikesine karşı olsa gerek.

Shinkai animesinin geleneksel karakter çizimlerine zıt biçimde çizilmiş alabildiğine gerçekçi dış detaylar, capcanlı renk paletinin eşlik ettiği derin perspektifli çarpıcı mizansenleri ve yönetmenin gözde yoldaşı Radwimps grubunun özgün müzik çalışması ile yılın en değerli yapımlarından biri olan ‘Suzume’ ülkesinde ve dünyada büyük ses getirdi. Bizim gergin ve endişeli iklimimizde de aynı ilgi ile karşılaşsa keşke. İyi tanıtımı yapılabilirse ‘cehennemin kapılarını’ kapatmaya kararlı yılmaz gençlerin öyküsü ülkemizin aydınlık yüzlü genç izleyicisince benzer bir coşku ile karşılanacaktır.

(26 Mayıs 2023)

Ferhan Baran

[email protected]