Niçin saklanmış, diğer kâğıtlar arasında kalmış bilemiyorum. Dolaplarda eski evrak arasında bulduğum 50’li yıllara ait bir Cumhuriyet Gazetesi’nde, yayınlanmakta olan güzellik yarışması adaylarının 53. sırasında Neriman Köksal’ın fotoğrafı vardı. Yıl 1950, daha Köksal, Çete (Çetin Karamanbey) filminde oynamamış. Kütüphane arşivlerinde araştırdım, 15.6.1950 tarihli gazetede (Cumhuriyet) o yıl düzenlenen yarışmaya katılan güzellerin fotoğrafları yayınlanmaya başlıyor.

Köksal’dan başka, sonradan (veya daha önce) sinema uğraşına girmiş yarışmacı var mı sorusunun cevabını arıyorum. İkinci sırada İnci İzmirli yer alıyor. Bir süre ses sanatçılığı da (hanendelik) yapmış olan İzmirli’nin 1954 yılında Evlat Acısı (Hicran) (Avni Dilligil) ve Çalsın Sazlar Oynasın Kızlar (Oyna, Kızım Oyna) (Lütfü Akad) filmlerinde oynadığı ortaya çıkıyor. İzmirli’den sonra, yarışmacılardan Yıldız Erdem 1952 yılında Vahi Öz’ün yönettiği Kan Kardeşler ve Süt Kuzuları filmlerinde rol almış.

Diğerlerine nazaran daha tanınmış bir isim olarak Necla İz de yarışmanın yapıldığı yıl (1950) Vedat Örfi Bengü’nün Kapanan Gözler ve Estergon Kalesi filmlerinde, daha sonraki yıllarda Kaçak (Şadan Kâmil – 1954), Tuzak Oteli (Aydın Arakon – 1956) gibi filmlerde rol alacaktır. Coşkun Kardeşler olarak kardeşi ile birlikte “radyolarda” ünlenen Münevver Coşkun’da Onu Affettim (Mümtaz Ener – 1950) ve Hayat Acıları (Dr. Alyanak – 1951) gibi filmlerden başlayarak bir dizi filmde oynayacak, sonradan Münevver olan adı Memduh Ün tarafından Mine diye değiştirilecek ve Mine Coşkun olarak afişlerde yer alacaktır. …………… [1] bırakıyorum. Nur’da hemen hemen o yıllarda sinemada oyunculuğa başlamıştır.)

Aşağıda yarışmaya katılanların isimlerini vereceğim, içlerinden sinemada uğraş vermiş olanlardan benim saptayabildiklerim bunlar; bir de adını N. S. S. olarak veren yarışmacının fotoğrafını sonradan oyuncu olarak ünlenecek Nurhan Nur’a benzettim. (Burada açık bir kapı İnci Tanay isimli bir yarışmacı var, bunun İnci Tamay isimli oyuncu olabileceğini düşünüyorum. Neriman Köksal’a gelince, bugünün seyircisine bile tanıtma gereksinimi duymuyorum. Köksal’ı -eğer- tanımıyorsa, tanıtmanın da hiçbir anlamı olmayacaktır.

Yarışmaya katılanlar:

Yarışmaya 100’ün üzerinde aday katılır; gazetede numaralandırılan isimler yukarıda sıralanmıştır. Fotoğraflarda yer alan adaylar arasında Güngör Fırtına, Perihan Onurgan, Ayfer Gülsöz, Ayten Uluatlı, Mihrimah Özbilici ve Aysel Lokman isimlerine de rastlıyoruz. Verilen aday sayısına bakarak, belirleyememiş olduğumuz isimlerin de (yarışmacıların da) olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu yarışmacılar arasından jüri, Güler Arıman, Ayten Uluatlı ve Şükran Angün’ü ilk üç olarak seçiyor, bunları izleyenler ise Nurten Şenyuva ve Güngör Fırtına. Okurlar ise Nurten Şenyuva’yı seçiyor.

Bir rastlantı sonucu Neriman Köksal’ın daha sinemaya girmediği günlerde bir güzellik yarışmasında aday olmasının öğrenilmesi üzerine yapılan ve fazla da derine inmeyen bir araştırmada; “Katılımcılar içinde sinema ile şu veya bu şekilde ilgilenmiş başka aday var mı?” sorusuna cevap ararken, yukarıda filmleri ile belirttiğimiz isimlere rastladık. Bu gün için tanıdık olmayabilecek isimleri yine de, olaya ilgi duyabilecek olanlara iletmek istedik. Bizim tanıyamadığımız, araştırdığımız konu ile ilgili, başka isimler bulabileceklere şimdiden teşekkür ederim. Başka nedenlerle -kişisel nedenler de olabilir- tanıdık isimlere ulaşılması ise -sonuç ne olursa olsun- beni memnun edecektir.

Sadece, bir rastlantının getirdiği merakın peşinden gittim, hepsi o ve sizlerle paylaşmak istedim.

[1] Buradaki kopukluk yazının orijinalinde vardır.

(01 Şubat 2009)

Orhan Ünser

1947’de ilk filmi Yara’yı çektiğinde 27 yaşında idi, Seyfi Havaeri. Son filmi Zafer Kartalları’nı 1975 yılında 39. filmi olarak, yönetmenliğinin 28. yılında çekti. Hiçbir filmi, bir yarışmada ödül almadı, alamazdı da, filmlerinin büyük bir kısmı yerleşik festivallerin başlamasından önce çekildi ama bu filmler Yeşilçam’ı Yeşilçam yapan filmlerdendi. Seyirci tarafından ilgi gördü. Kenar Mahalle (1951 ve 1966) ve Kara Sevda (1955 ve 1968) filmlerini ikişer kez çekti. Anadolu’da hasılat rekorları kıran Kara Sevda (1968) filminin afişlerinde yer alan, “bu film peşin para ile çekilmiştir” ibaresi Yeşilçam düzenini ters yönden anlatması ile ilginç bir örnek oluşturur.

Muhsin Ertuğrul’un sinemamızdaki on yedi yıllık tek adamlığına son veren Faruk Kenç ile başlayan -Nijat Özön’ün isimlendirmesi ile- geçiş dönemi yönetmenlerinin yanında, Ertuğrul’un ardılı olan tiyatro kökenli yönetmenler de (örnek: Talat Artemel) film çekmeye başlamışlardır. Ertuğrul’un ardılı olan bu yönetmenlerin yanında, sanat yaşamına tiyatroda, ama ödenekli tiyatrolar dışında başlamış olan yönetmenler de sinemaya girmişlerdir, işte Havaeri de bu yönetmenlerdendir, Nuri Akıncı, Muharrem Gürses gibi. Havaeri, yönetmenliğinin ikinci yılında (1948) ilk filmini çeken Erman Kardeşler yapımevine Damga filmini çeker. Damga filmi, 1952’de çektiği Kanun Namına filmi ile sinemamızda -yine Özön’ün tasnifine göre- sinemacılar dönemini başlatan Lütfü Akad’ın sinemaya başladığı film olarak da anılır. Akad filmde eksik kalmış bir sekansın çekilmesi için güçlükle ikna edilir ve çeker. Akad’ın bu eksikliği gidermesi doğrudur ama film çekilip banyosu yapıldıktan sonra birçok sahnenin flu olduğu anlaşılır. O günkü sinemamız koşulları düşünülürse, Erman Kardeşler filmi o günkü koşulların da altında bir ortamda çekmek durumunda kalır. Filmin flu çıkmasının nedeni bu ve aynı zamanda çalışan teknik ekibin de o günkü şartlara göre deneyimsiz olmasıdır. Havaeri, bu flu sahnelerin bir çoğunun, çekilmiş sahnelerin yeniden değerlendirilmesi ve kullanılmamış sahnelerin takviyesi ile giderildiğini, çeşitli söyleşilerinde -ve birkaç görüşmemizde- anlattı. Bunlardan sonra yinede filmde çekilmesi gerekli bir sahnenin olduğu tesbit edilmiş ve bu dönemde Havaeri’nin yapımevi ile ilişkisinin sona ermesi üzerine sahne Akad tarafından çekilmiştir.

Havaeri, 1949 yılında Sırrı Talpar (Güneş Film) adına Fedakâr Ana filmini çeker, filmde başrol oynayan Cahide Sonku’nun da hissesi vardır. Sonku sonradan filmin tamamını alır, jeneriğe ve afişlere yönetmen olarak kendi adını yazar. Özön, Türk Sineması Kronolojisi’nde bu filmi Cahide Sonku’nun filmi olarak gösterir. Afişlerin bu şekilde kullanılması üzerine Havaeri hakkını mahkemede arayacaktır. (Bu film Eşref Kolçak’ın da sinemadaki ilk filmidir.)

60’lı yıllarda Havaeri Bu Adam Kim, diye bir film yapar. Turgut Özatay’ın başrolünü oynadığı bu filmi, o yıllarda gördüğümde Dr. Jekyll and Mr. Hyde izleri görmüştüm. (Spencer Tracy’nin oynadığı versiyonu daha yeni seyretmiştim, her halde o nedenle). Sonradan Havaeri ile bu film hakkında konuştuğumuzda, filmin çok daha kapsamlı düşünüldüğünü fakat istediği gibi yapamadığından söz etmişti, bana.

80’li yıllarda tanıştığım Havaeri’nin sinemasını yakından izlemiş değilim, filmlerinin büyük bir çoğunluğunu görmedim. Görsem belki de beğenmeyecektim. Ama sinemamız üzerine düşünen, bir şeyler yapmak isteyen, çalıştığı günlerin piyasa koşullarına uygun bir yönetmendi. Şimdi -artık- mazi olmuş, bir zamanlar sinemamızın çalışma sahası olan Yeşilçam’ın temellerinde emeği var. Bir iki kez telefonla görüşmüştük, kısa süreli bir Mimar Sinan Üniversitesi çalışma döneminde, bir gün ziyarete gelmiş ve beni çok heyecanlandırmıştı. O gün bana bir kısım notlar da getirmişti, zaman zaman karşılaşıp, rastlantılarla buluşup konuşmalarımızda, her zaman anlatacağı bir şeyleri oluyordu. Filmlerini seviyor ve sonuna kadar savunuyordu. Başka yönetmenlerin filmlerinde oyunculuk yaptığı filmler da vardır.

Sinemamızın başlangıç günlerini yaşamış, temellerini atmış, yönetmenliği dışında sinema için çalışmalarda bulunmuş, arasanız el altında bir filmini bulmakta zorlanacağınız bu yönetmenimiz üzerine Burçak Evren’in hazırladığı bir kitap 42. Antalya Film Festivali (Altın Portakal) yayını olarak yayınlandı: Yeşilçam’ın Gölgesinde Seyfi Havaeri. Şimdi aramızdan ayrıldı, bulabildiğimiz filmlerini bari elden çıkarmayalım.

(01 Şubat 2009)

Orhan Ünser