İsveçli yazar August Strindberg’in yirminci yüzyılın arifesinde kaleme aldığı ‘Matmazel Julie’ kapanmakta olan bir çağın amansız tasviridir. Aristokrat bir kadınla uşağının tek mekânda geçen bir gecelik fırtınalı ilişkisi üzerinedir oyun.

Babası soylu kontun mağrur kızı Julie’nin yaz dönümü şenlikleri ve alkolün de etkisiyle bedenini ve duygularını kâhyası Jean’a açtığı gecenin hikâyesi sınıf, toplumsal cinsiyet ve cinsellik üzerine baş döndürücü bir beyin fırtınası niteliğindedir. Bir düşüşün öyküsüdür bu. Arzu ve tiksinmenin iç içe geçtiği bir tahakküm oyunudur sergilenen. Rüyalarında düşmekten korkan Julie, malikânenin en alt katında tüm sırlarını paylaşır uşağıyla. Kâhya Jean ise ulu ağacın tepesindeki altın yumurtalara ulaşabilmek için bir fırsat olarak kullanmak ister genç kadını. Lâkin toplumsal kurallar, ahlâk ve dinin buyurdukları buna izin verecek midir. Matmazel Julie ayaklar altına aldığı onurunu kurtarmak için nasıl bir yol izleyecektir.

‘Matmazel Julie’ yazıldığı dönemde içeriği nedeniyle İsveç’te tartışmalara yol açmış ve oyunun prömiyeri Danimarka’da yapılabilmiş. Ancak bu oyunun gerek dili gerekse biçemiyle modern tiyatronun öncü yapıtlarından birisi olmasını engelleyememiş. Bu nedenledir ki bir ‘Fröken Julie’ uyarlamasının
sözü bile heyecanlandırır bizleri. Oyunun en bilinen uyarlaması yazarının memleketlisi Alf Sjöberg imzasını taşır. 1951 yapımı, Cannes Film Festivali büyük ödüllü bu versiyonda teatral yapıyı kırma adına dış mekânlara ağırlık verilmiştir. Düşler ve anılar görsel olarak beyazperdeye yansır. Sjöberg buna ilâve olarak, Julie’nin annesinin hikâyesini metnin dışına taşarak detaylandırmış ve filmin finali ateşli bir feminist manifestoya dönüşmüştür.

Yüz küsur yıllık serüveni boyunca tüm dünyada defalarca sahnelenmiş olan oyunun bizde ‘Aşk ve Tutku’ adıyla gösterime giren en taze uyarlamasını beyazperdenin gerçek divalarından Liv Ullmann yazıp yönetmiş. Ingmar Bergman’ın unutulmaz esin perisi eserin metnini olduğu gibi korumuş, yeni diyaloglar ekleyerek süreyi uzatmış. Andrey Zvyagintsev’in filmleriyle tanıdığımız usta görüntü yönetmeni Mikhail Krichman’ın büyüleyici objektifinden küçük Julie’nin öksüz ve yalnız çocukluğunu resmeden prolog ile genç kadının ormandaki kaderine yürüyüşünü içeren epilog bölümleri son derece etkileyici. Bunun dışında Strindberg’in tek mekân ve üç oyuncudan oluşan sahne düzenine büyük ölçüde riayet etmiş Ullmann. Ortak yapım koşulları ve ticari kaygılar nedeniyle filmi Anglosakson oyuncularla İngilizce çekmesinin dışında. Bu tercihe bağlı olarak öykü de 19. yüzyıl sonları İrlanda’sına taşınıveriyor.

Sjöberg’in çok beğenilmiş ikilisini (Anita Björk ile Ulf Palme) arasa da gözlerimiz, Jessica Chastain ve Colin Farrell’in yorumları hiç yabana atılır gibi değil. Son versiyonun en büyük sürprizi ise İngiliz oyuncu Samantha Morton’ın aşçı kadın kompozisyonu. Ullmann’ın ek diyaloglarla zenginleştirdiği tutucu ahlâkın ve din kurumunun bekçisi Kathleen (Kristin) karakterinde harikalar yaratmış Morton. Müzik seçimine gelince barok ve romantik dönem tercih edilmiş, Schubert’in enfes piyanolu üçlüsünün (Op. 100 mi majör D. 929) çok bilinen ikinci bölümünün hüzünlü ezgilerine ağırlık verilmiş ki bu da metnin çatışma yüklü sert ve avangard niteliğiyle çok da uyumlu değil.

(03 Aralık 2014)

Ferhan Baran

[email protected]

İzleyici yaş ortalaması yirmilerde gezinen Amerikan Sinema Endüstrisi’nin amiral gemisi olmaya devam ediyor popüler gençlik filmleri. ‘Açlık Oyunları / Hunger Games’ serisi hem sektörün yüzünü güldüren yüksek gişe hasılatları hem de farklı alt metniyle türün sivrilmiş örneklerinden. 2012’de gösterime girmiş güçlü başlangıç filmiyle tüm dünyada büyük ilgi görmüş olan serüven, ikinci film ‘Ateşi Yakalamak’ ile etki gücünü arttırmış, bunun üzerine Suzanne Collins’in çok satan üçüncü romanını iki bölüm halinde piyasaya sunarak seriden elde edilecek geliri ikiye katlamayı hedeflemiş yapımcılar.

Toplam gelirinin yarısını dış pazarlardan karşılayan ABD sinema endüstrisinin geniş çaplı tanıtım bombardımanının ardından serinin üçüncü ayağı eşzamanlı olarak bizde de gösterime girdi. Filmin Kuzey Amerika ilk gün hasılatı (55 milyon dolar) ikinci filmin eşzamanlı hasılatından bir miktar aşağıda olsa da yılın en iyi açılışı olarak ilan edildi bile. Günümüz ABD ekonomisinin itici gücü olmayı sürdüren dev medya imparatorluklarının üniteleri olarak faaliyetlerini sürdüren Hollywood yapım/dağıtım şirketlerinin piyasaya sürdüğü bu en taze ürün ironik bir biçimde kapitalizmin ileri bir aşamasında Amerikan topraklarında diktatörlükle yönetilen Panem kenti ve ona bağlı bölgelerde baskı altında yaşayan halkların hikâyesini anlatıyor.

Serinin son filmi ‘Alaycı Kuş / Mockingjay’ ilk filmin ölümcül ‘survivor’ oyunlarını kazanan, daha da beterinin tekrarlandığı ikincisinin sonunda 13. Bölge’ye konuşlanmış direnişçiler tarafından kurtarılan kahramanımız çağdaş zamanların dişi Spartaküs’ü Katniss Everdeen’in yeni misyonuna odaklanıyor. Diktatör başkan Snow’un güç alanına okunu fırlatarak büyük uyanışı başlatan Katniss’in yarattığı enerjiden yararlanmayı istemektedir yeraltına çekilmiş tüm direnişçi güçler. Devrimin görünen yüzü o olacak, Başkan Snow’un taş üstünde taş bırakmadığı toplu katliamlarını başkentte yaşayanlara belgeleriyle o anlatacaktır. Lakin iktidardaki güçler boş durmamakta, ellerine geçirdikleri genç kızın kader arkadaşı Peeta Mellark’ı kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmektedir. Katniss devrimin lideri olmak ile can dostunun hayatını kurtarmak arasında bocalama devresindedir.

Etkileyici bir sahneyle görkemli final epizoduna bir yıllık ara veren ‘Alaycı Kuş 1. Bölüm’ü çoğunluğu gençlerden oluşmuş izleyici kitlesinin tıka basa doldurduğu bir salonda izledik. Patlamış mısır sesleri arasında, mobil telefonlarla mesajların çekildiği, gelen iletilerin okunduğu tuhaf bir seyir ortamında devrim hazırlıkları yapıldı, umudun şarkısı yansıdı beyazperdeden. Yetmişli yıllarda olsa içeriği nedeniyle sansürün anında yasaklayacağı bir filmi işte böylesine garip bir atmosferde izledik. Gençlerin bir bölümü hikâyenin yarıda kesilmesine bozuldu ama istisnasız hepsi film izlerken tükettikleri mısır ve içeceklerin pisliklerini salonda bırakıp gittiler. Son jenerik akarken savaş alanına dönmüş salonu temizlemeye çabalıyordu temizlik görevlisi. Dışarıdaki kalabalık ise ellerindeki mısır kovalarıyla bir sonraki seansta devrimin ayak seslerini anlatısına meze yapmış son süper Hollywood yapımını izlemeye hazırlanıyordu.

(01 Aralık 2014)

Ferhan Baran

[email protected]