Sinemaya, Sinan Çetin’in 14 Numara adlı filminin senaryosunu yazarak başlayan, Ertem Eğilmez, Atıf Yılmaz, Sinan Çetin gibi yönetmenlerin asistanlığını yapmış olan Ömer Uğur’un Eve Dönüş filmi bu hafta vizyona girdi. Son Urfalı (1987), Zamansızlar (1988), Arka Evin İnsanları (1989), Bekleyiş (1990), İki Şair İki Mektup (1991), Ekran Aşıkları (1991) ve Hemşo’yu (2001) yazıp yöneten Ömer Uğur, Eve Dönüş filminin senaryosunu 9 yıl önce kaleme almış ve bu senaryosuyla Yunus Nadi, ardından da Montpellier Film Festivali’nde Avrupa’nın En İyi Film Senaryosu ödülünü almıştır.

Başrollerini Memet Ali Alabora (Mustafa), Sibel Kekilli (Esma), Altan Erkekli (Hoca), Civan Canova (Şef), Erdal Tosun (Polis Memuru), Perihan Savaş (Anne) ve Savaş Dinçel’in (Kayınpeder -Kore Gazisi Sacit Bey) paylaştığı Eve Dönüş, 1980 darbesi üzerine bir film.

Bir fabrikada işçi olarak çalışan Mustafa (Memet Ali Alabora) ile eşi Esma (Sibel Kekilli), kıt kanaat geçinen, sıradan vatandaşlardır. Her ne kadar birbirlerini severek evlenseler de Esma’nın ailesi bu evliliğe karşı durmuştur hep. 4 yaşında kızları da olan Mustafa ve Esma, aldıkları televizyonun taksitlerini ödeyebilmek için fabrikada fazla mesai yapmaktadırlar ve birbirlerini çok az gördükleri için de not yazarak haberleşmektedirler. Ancak bir de uzun zamandır ödeyemedikleri ev kiraları vardır. Bir akşam ev sahibi tehditvari bir bakış atarak evlerinden ayrılır.

Mustafa’nın, fabrikada çalışmak dışında yaptığı tek şey, kahvede arkadaşlarıyla okey oynayıp, futboldan bahsetmektir. Bir cuma günü, nihayet her ikisi için de tatil günüdür ve Gülhane’ye gitme plânları yaparlar. Mustafa, sabah uyanıp da radyoyu açınca Hasan Mutlucan’ın türküsüyle karşılaşır, radyoda tüm kanallar Hasan Mutlucan çalmaktadır. Bir anlam veremezler bu duruma. Sokağa ekmek almak için çıktığında da asker durdurur ve darbe olduğunu söyler Mustafa’ya. Eve gelip de televizyondan Kenan Evren’in halkla seslenişini duyunca Mustafa’nın ilk tepkisi, “Şu ihtilâli çalıştığımız güne denk getirselerdi de biz de bedavadan bir gün evde kalsaydık,” şeklindedir. Esma da Gülhane’ye gidemedikleri için hayıflanmaktadır. Siyasi olayların bu kadar dışında olan Mustafa ve Esma’nın hayatları, bir gece kapının hızla çalınıp Mustafa’nın “Örnektepe Halk Komitesi Başkanı Şehmuz” olarak karakola götürülmesi ve 22 gün ağır işkence görmesiyle değişir. İşte oradadır ve büyük bir çıkmazın içindedir. Kayınpederi Sacit Bey, gururuna yedirip damadını arama girişiminde bulunmaz. 22 günün ardından Mustafa bir gece yarısı çıkagelir… Bir yanlışlık olmuştur. Onca işkenceden sonra özür dileyip salıverirler Mustafa’yı. Aradıkları adam Mustafa değildir. Mustafa’yı boşuna ihbar etmişlerdir. Yanında 22 günün ağır işkencesi, psikolojik gerilimi, halüsinasyonlarıyla birlikte Mustafa serbesttir. Ama artık ne işi vardır ne de evi… Ne de eski Mustafa’dır.

Gerek 12 Eylül dönemini (Hoşçakal Yarın – Reis Çelik -1998 / Eylül Fırtınası – Atıf Yılmaz – 1999) gerekse 12 Eylül döneminin etkilerini anlatan (Babam ve Oğlum– Çağan Irmak – 2006) sayısız film çekilmiştir o darbenin ardından bugüne değin. Daha çok film çekileceğe de benzer. Ancak Eve Dönüş, kapanış jeneriğinde akan 1980 – 1983 dönemine ait bilgilerle 1980 dönemine gerekçi bir vurgu yapmayı başarıyor. 650.000 kişinin tutuklandığına, 230.000 kişinin yargılandığına, 50 kişinin idam edildiğine, 95 kişinin “çatışmada” öldüğüne ve 39 ton gazete, dergi, kitabın yakıldığına dair akan tümceler, filmin çarpıcı bir sonla bitmesini sağlıyor.

Eve Dönüş, sosyal sorumluluğunu yerine getirerek, 12 Eylül dönemini ve bugüne yansımalarını başarılı bir şekilde vermiştir. Ancak sinema dili, oyunculuk ve senaryo olarak bazı sorunlarının olduğunu belirtmeliyim. 12 Eylül döneminin traji – komik yanlarıyla anlatılmaya çalışıldığı bu filmde, Memet Ali Alabora’nın işkence altında dahi mizah yapabildiği sahneler inandırıcılıktan uzak duruyor. Sibel Kekilli’nin oyunculuğunun sıkıntılı hali filmin başından sonuna kadar kendini hissettiriyor. Ancak bu performansıyla Sibel Kekilli’nin Antalya Film Festivali’nden En İyi Kadın Oyuncu ödülüyle döndüğünü hatırlatalım. Ayrıca 22 günlük işkencenin ardından eve dönen Mustafa’nın elbette ki, uzun süre bu işkencenin psikolojik etkisi altında olacağını tahmin ediyoruz ancak bu durumu belirtmek için aşırıya kaçıldığını ve sahnelerin uzun tutulduğunu düşünüyorum.

1980 darbesinin işkenceci yıllarını gözler önüne seren 101 dakikalık Eve Dönüş’ün çekimleri, Eurimages ve Yunan Film Merkezi’nin destekleriyle Limon Yapım tarafından Beykoz’daki Sümerbank Eski Kundura fabrikasında gerçekleştirildi.

İyi seyirler…

(04 Kasım 2006)

Asya Çağlar

Nuri Bilge Ceylan’ın 2006 Cannes Film Festivali FIBRESCI Eleştirmenler Özel Ödülü kazanan İklimler filmi, geçtiğimiz günlerde vizyona girdi. İklimler, Nuri Bilge Ceylan’ın Koza (1995), Kasaba (1998), Mayıs Sıkıntısı (1999), Uzak’ın (2002) ardından beşinci filmi. 1990’lı yıllarda Türk Sineması’nda bağımsız yönetmenler denilince akla gelen isimlerden olan Nuri Bilge Ceylan, bu filminde de önceki filmlerinde olduğu gibi yine klâsik anlatıdan uzak bir dille seyirci karşısında. Yine az diyalog ve bol fotoğrafla…

Boğaziçi Üniversitesi’ndeki mühendislik eğitiminden sonra Marmara Üniversitesi’nde sinema yüksek lisansı yapan Nuri Bilge Ceylan, bugüne dek çektiği filmlerin hem senaristi hem de yapımcısı… Ancak bu filminde bir de oyuncu olarak karşımıza çıkıyor. Filmlerinde yakın çevresini, annesini ve babasını oynatan Ceylan, İklimler’de başrolü eşi Ebru Ceylan ile birlikte paylaşıyor. Fatma Ceylan ve M. Emin Ceylan da kendilerine eşlik ediyor. Fotoğraf sanatçısı Arif Aşçı ile filmin yapımcılarından Can Özbatur’u da İklimler’de oyuncu olarak görüyoruz.

Arkeolog ve akademisyen İsa (Nuri Bilge Ceylan) ile televizyon dizilerinde sanat yönetmenliği yapan Handan (Ebru Ceylan) arasındaki ilişkinin yazı, sonbaharı ve kışı irdeleniyor İklimler’de. Yazın Kaş’ta, sonbaharda İstanbul’da ve kışın Ağrı’da… Nuri Bilge Ceylan, İklimler adlı filminde bahar dışında her mevsimin yer alıp da neden bahara yer verilmediği yolundaki soruya, filmdeki kadın başrol oyuncusunun adının Bahar olduğunu hatırlatarak cevap veriyor bir röportajında. (http://www.voanews.com/turkish/2006-10-24-voa24.cfm)

1998 yılında çektiği ilk uzun metraj filmi Kasaba’da 1970’li yılların kasabasından görüntüler sunmuştu seyirciye. 1999 yılındaki ikinci uzun metraj filmi Mayıs Sıkıntısı’nda ise bir bahar günü çocukluğunu geçirdiği kasabaya gelen Muzaffer’in film çekme sevdası dile getirilmişti. Uzak filminde de mekân, karlar altındaki İstanbul’du.

Aynı zamanda fotoğraf sanatçısı olan Nuri Bilge Ceylan, her şeyden önce filmlerindeki uzun plânlar ve manzaralarla seyirciye görsel bir şölen sunuyor. Kaş’taki antik kalıntıların arasından, Ağrı’da karlar içindeki İshak Paşa Sarayı’na uzanan bir şölen bu. Yer yer portre çekimlerinin yer aldığı film, gerek çekimler, gerekse konusu ve senaryosu ile son derece etkileyici.

Filmde neden fazla diyalog olmadığı yolundaki bir soruya da, günlük hayatı anlama ve anlatmada, jest ve mimiklerin diyalogdan daha fazla ipucu sağladığına inandığını belirtiyor yine aynı röportajında. (http://www.voanews.com/turkish/2006-10-24-voa24.cfm)

Ceylan’ın sinema diline alışık olan seyircinin, bu filmden de aynı keyfi alacağını düşünüyoruz. Ancak görülen o ki, konu itibariyle diğer filmlerinden daha çok dikkat çekecek.

İyi seyirler…

(02 Kasım 2006)

Asya Çağlar