“4 Ay, 3 Hafta, 2 Gün”, komünist rejimin ‘her anlamda’ soğuk, gri, tedirgin edici yüzünü gösterdiği son dönemde, genç bir kadın / üniversite öğrencisi olmanın ve bir de arkadaşı için fedakârlıkta bulunmanın en gerçek haliyle nabzını tutarken, bazı anlarda nefesiniz kesiliyor: Gerçek zamanlı sahnelerde, oyunculuğun en yalın – çıplak hali şaşırtıcı!

“Bana Söz Ver”, Kusturica’nın eğlenceli, çılgın, ‘saçma!’, iğrençlikle estetiği aynı sahnede barındıran filmlerinin son halkası; ona çok bayılanlar için ideal tabii: Sinemanın en uzun soluklu ve ‘geniş’ öpüşmeleri bu filmde!

“Benim Aşk Pastam”, insanın sonsuz sevgi ve aşk arayışının bu durağında, çerçevenin en sağında ya da en solunda yer alan karakterlerin yanlarındaki o ‘büyük boşluğu’ doldurma arayışları, ılık bir öyküleme biçimiyle yüreğinizi kıpır kıpır yapıyor: “Aşk Zamanı”nı anlatmış bir Uzakdoğu feylesofunun bakışıyla, Amerika’da bile düş kırıklıkları, acılar, yalnızlıklar aşılabilir, buna inanın! Not: Albümü de en az film kadar değerli.

(08 Ocak 2008)

Ali Ulvi Uyanık

[email protected]

Belirli bir emek ve genelde de acılı bir süreç gerektiren sanatsal üretimin, belgesel üretiminin ya da herhangi bir üretimin bir aşamasında filminizi, yada ürettiğiniz sanatsal ürünü DVD.lere basıp zarflara koyup hiç tanımadığınız ya da biraz tanıdığınız, kimisinin belgesel ve estetik anlayışına, etik anlayışına, cesaretine güvendiğiniz veya güvenmediğiniz veya hiç de aynı fikirde olmadığınız veya olduğunuz insanlardan oluşan bir jürinin beğenisine yolluyorsunuz.

Geçen yıllarda jürilerin manipüle edildiğine, tehdit edildiğine ya da açık bir sübjektiflik içinde karar verdiğine tanık olduğum zamanlar oldu ancak bunlarla ilgili konuşmamayı tercih ettim. Çünkü filminizi yollarken bu sübjektiflik payını hesaba katıyor ve risk alıyorsunuz.

Herhangi bir jüriden dürüst bir karar kadar sübjektif ve taraflı bir karar bekleyebilirsiniz. Herhangi bir jüriden ahlâki ya da estetik bir suç işlemiş, hırsızlık yapmışsanız meselâ hakaret de bekleyebilirsiniz. Bunun ötesinde ne kadar emekle çekildiği filân zerre kadar önemli değildir sanatta işiniz kötüyse olumsuz eleştiriye maruz kalabilirsiniz.

En iyi ve olumlu bir yaklaşımla bile sanatsal uluslararası tanınırlıkları, belgesellerinin estetik ve etik duruşu hemen herkesinki kadar ve gibi olan bir jürinin, içlerinde yaptıklarının belgesel olup olmadığı bile tartışılabilecek kişiler olan bir jürinin, bugüne kadar diğer üç versiyonu olan hayır, ışık insanları ve ışık insanlarının ince yürüyüşü ile uluslararası ve ulusal festivallerde ödül almış olan belgeselimizi amatör olarak değerlendirmesi anlayışla karşılayabileceğim bir durum değil.

Eğer bu jüriyi değerlendirirken onların benim işime gösterdikleri saygısızlığın binde biri kadar kötü niyetli olsaydım bir yukarıdaki paragrafı şöyle yazabilirdim: Benim yaptığım estetik düzeyde ve çeşitlilikte işleri olmayan, benim işlerimin gösterime girdiği coğrafyanın çok daha sınırlısında tanınırlıkları olan ve sınırlı kabûl gören, sürekli olarak belli kurumların desteğinde ve televizyonda sürekli var olma kaygısıyla hayat boyu etik ve estetik tavizler veren… Teorik ve teknik birikimleri benden çok daha geride bir jürinin gaddarlığının derecesini anlamama ve anlayışla karşılamama olanak yok.

Bunu yapmaya hakları yok. Bunu hangi kriterlerle yaptıklarını açıklamaları gerekiyor. Bu jürinin durup dururken yalnızca bana değil ama bu kadar yönetmene böyle bir şey yapmaya hakları yok. Bunun için benden daha iyi, önemli birer yönetmen olmaları gerekiyor en azından.

Peki biz bu kadar kinci, acı dolu ve yaralı (ki yaralı olmak ölü olmaktan beter bir durumdur) bir insan gurubuyla ülke ve toplum olarak ne yapabiliriz. Bunun yanıtını bu yazıyı okuyanlara bırakmak isterim.

Ulusal festivallerin önemli bir kısmi ile ilgili genelde olumsuz fikirlerim var, bunları ve gerekçelerini geçmişte yazdım. Bu nedenle de çok uzun bir müddettir bir iki özel festival hariç, özel gösterimler ve toplu gösterimler hariç filmlerimi ulusal festivallerin yarışmalı bölümlerine yollamıyorum.

Geçmişte hangi festivalleri eleştirdiğimi, ya da hangi kurumları eleştirdiğimi o kurumlar bilir çünkü ben her şeyi dolaysız ve insanların yüzüne karşı yapmak prensibinde birisiyim. Eleştirilerim ve gerekçeleri bu kurumların birer arşivi varsa duruyordur. Yazılı olarak da yolladım.

Bu filmimizi ulusal festivallere yollama sebebimiz çok önemli bir antiemperyalist sivil itaatsizlik olan Bergama halkının ve bilim insanlarının direnişinin özellikle Kaz dağları ile tekrar gündeme gelen çok uluslu altın şirketlerinin Anadolu’yu talanı anlamında Türkiye’de halk tarafından izlenmesini önemli bulmamızdı.

Sonuç olarak tekrar etmek gerekirse, Antalya Altın Portakal Belgesel Jürisinin kararını ve bu kararın gerekçesini hiç bir şekilde kabullenmiyorum ve içtenlikle kınıyorum.

Diğer filmleri seyretmedim, onların içinde önemli bir kısminin belki de tümünün ön elemeyi geçtiğine göre ödüle lâyık olduğunu düşünüyorum. Ön eleme bu manaya gelir, ön elemeyi geçen her film potansiyel bir finalist ya da ödüllü filmdir. Final jürisi bunu bilerek görev alır. Bütün bu tartışmaları insanların sürekli birbirinin canını yakmaya çalışacak kadar acılı bir ruh halinde yaşadığı bu ülkede bile doğal karşılamıyorum. Bu jüri benim festivale yolladığım film için bu gerekçeyi kullanamaz. Kullanırsa bu benim baktığım noktadan saygın bir karar olmaz şeklindeki düşüncemi jüriyle ve sanat anlayışını anlamlı bulduğum çevremle paylaşıyorum. Nasıl onlar bu absürd kararlarını herkesle paylaşacak yetkiyi bulmuş ve bu kararı imzalamışlarsa ben de kendimi bunları söylemek zorunda hissediyorum.

1995 yılında kısa bölümünü oluşturduğumuz ve başlattığımız ve bir çok kişi tarafından hâlâ hatırlanan Antalya Altın Portakal Festivali’nin bize teşekkürü de böyle olmalıydı herhalde. Halktan kopmuş, sırça bir sarayda, sanattan başka her şeyin öne çıktığı ve dedikoduları sanattan daha önde, uzun film festivali dışında hiç bir bölümü önem taşımaz görünen bir festival.

Kültür ve sanatla uğrasan gazetecileri bu gazetelerin sahipleri bir bardak suyu bile festival yönetiminden talep etmeyecek bir maddi ve manevi güçle festivallere yollamadıkları sürece biz festivallerde neler olduğunu basından ve televizyonlardan asla tam olarak öğrenemeyeceğiz, eleştirinin bu kadar eksik ve yetersiz olduğu bir ortamda da festival yöneticileri ve festival yapan kurumlar kendilerini bir tur tanrı gibi görmeye, insanlar da içeriği son derece tartışılır olsa da sanatsal etkinlikleri gayet parlatılmış görmeye devam edecekler.

Maalesef şimdi oturdum iki saattir bunları yazıyorum. Değer mi acaba benim başka işim yok muydu. Sessiz kalmaya olağanüstü dikkat ettiğim bir ortamda bunu mu konuşmalıydım.

Cevap evet olmalı. İnsanların bu kadar ağır yaralı olduğu bu ülkede yaralanmadan kalmayı nasıl başaracağız.

(04 Ocak 2008)

Ethem Özgüven

Gazeteci Müjde Arslan’ın (fotoğrafta sağda) Atıf Yılmaz’ın yarım asrı geçen sanat yaşamında yaptığı röportajları derlediği kitabı Rejisör / Atıf Yılmaz, Agora Kitaplığı’ndan çıktı.

Atıf Yılmaz’ın en eski röportajı olan, 1952 yılında Orhan Kemal’in yaptığı röportajla başlayan kitap, 2006 yılında Pınar Tınaz Gürmen’in yaptığı röportajla son buluyor.

Kitapta yer alan ve sinema eleştirmenleriyle, gazeteciler tarafından yapılmış olan bu röportajlarda samimi itiraflarda bulunan Atıf Yılmaz’ın, sanat görüşünü, filmlerini ve yaşadığı döneme ilişkin fikirlerini öğrenmek mümkün.

Müjde Arslan Kimdir?

1981 Mardin doğumlu. Dicle Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü’nden mezun olduktan sonra yüksek lisans eğitimini Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Sinema Bölümü’nde yaptı. 2001 – 2007 yılları arasında Gündem Gazetesi’nde kültür-sanat muhabiri, sinema yazarı ve kültür – sanat editörü olarak çalıştı. Yurtiçi ve dışında çeşitli ödüller alan ilk kısa filmi Son Oyun’dan sonra Nora adında bir kısa film ve İkinci Adres adında bir TV belgeseli çekti. Sinema filmlerinde reji asistanlığı yapan Arslan, Sinemada Ölüm kavramı üzerine akademik çalışmasını sürdürüyor. ‘Rejisör’ Atıf Yılmaz, Arslan’ın ilk kitap çalışması.

Sizler için kitabın yazarı Müjde Arslan (fotoğrafta sağda) ile kitabıyla ve Atıf Yılmaz ile ilgili kısa bir röportaj yaptık.

* Kitabınızın doğuş hikâyesi nedir? Neden Atıf Yılmaz’ı seçtiniz?

Atıf Yılmaz, arşivi en dağınık yönetmenlerden biridir, kimi filmlerini bulmak bile pek olası değildir. Sinemada yüksek lisans öğrencisi olarak Türk sinemasına dair kaynakların yetersizliği, kendi kaynağını oluşturma ve başka çalışmalara yol açmasını sağlama ihtiyacı bu çalışmanın başlamasına yol açtı. Toplam bir buçuk yıllık sürece yayıldı, ancak bu süreçte bile her defasında vazgeçtim çünkü elde çok az röportaj vardı ve röportajların kalitesi günümüze yaklaştıkça düşüyordu. Bu aynı zamanda Türkiye’nin bugün içinde bulunduğu kültür sanat ortamına da ayna tutuyordu. Bu çalışmanın başkalarıyla paylaşma ihtiyacı Orhan Kemal’in 1952 yılında yapılmış röportajını bulduğumda belirdi, çünkü Atıf Yılmaz sinemaya başladıktan bir yıl sonra yapılmıştı röportaj ve bugün hiç duymadığımız türden cesur, amacı net, gevelemeyen sorular soruyordu.

* Her dönem ses getiren bir yönetmen olan Atıf Yılmaz hakkında yazılan ve yayınlanan çok fazla yazı olsa gerek. Siz bu kitap için derleme yaparken neye göre seçtiniz yazıları?

Filmografisini esas aldık. İlk başta kaynakçalarda belirli kaynakları taramak dışında bir takım kıyıda köşede kalmış röportajları arıyorduk, kimsenin fark etmediği. Röportajlarda sanat görüşünü açıklıyor, filmleri üzerine düşünüyor, yanıtlıyor ya da yeni sorulara sürüklüyor. Ama en önemlisi o dönemki sinema ortamı hakkında, üretim tarzları, düşünce tarzları hakkında bize önemli bilgiler veriyor. Türkiye’deki kültür ortamının 1950’lerden günümüze nasıl değiştiğinin, bir film yapım sürecinin nasıl evrildiğini ortaya koyuyor. Röportajların içeriğinde çok önemli anekdotlar da gizli, bu tabi ilgilisi için, bu çalışmayı devam ettirmek isteyenler için birer ipuçları verecektir.

* Hangi yazarların yazıları var kitabınızda?

Kitapta bir araya getirdiğimiz röportajlar, yarım yüzyılı aşan bu süreç içinde dönemin en önemli sinema yazarları tarafından yapılmış. Bunlar arasında Orhan Kemal’in yanı sıra Engin Ayça, Attila Dorsay, Vecdi Sayar, Hilmi Etikan, Ayça Atikoğlu, Mehmet Erdem, Hızır Tüzel, Erhan Sökmen gibi isimler bulunuyor.

* Atıf Yılmaz’ın sineması hakkında neler söyleyebilirsiniz?

Atıf Yılmaz çeşitlemeleriyle tanınıyor. Bu yüzden sinemasına belli dönemlere ayırmak gerekir. Yarım asrı geçen sürede, bu kadar çok film çeken bir yönetmenin denemeler yapmaması, başka stiller uygulaması kaçınılmazdı, kaldı ki buna Atıf Yılmaz’ın girişimci yenilikçi ruhunu da katmak gerekir. Atıf Yılmaz’ın sinemasında ilk yıllarından itibaren piyasa filmleriyle, meselesi olan filmler birbirini izler. Gişede başarısız olan her film, olumsuz yeni bir kaç film yapımı demek. Bu sadece Atıf Yılmaz için değil, anılarında bunu dillendiren Lütfi Akad ve diğer yönetmenler için de geçerli. Her ne kadar bugün çok sevdiğimiz filmlerin yönetmeni olarak nitelesek de bu isimleri, yapımcı baskısı ve sansür korkusundan ötürü tüm sanatsal birikimlerini ortaya koyduklarına inanmıyorum. Her yıl film, kesintisiz film çekmelerine rağmen ciddi ekonomik sorunları o yıllarda, bu da onları sinemada istemedikleri başka arayışlara götürmüş. Ucuz melodramların, kokuyu tahlil edip, pazara sunulan filmlerin çoğunluğunun sebebi budur.

* Atıf Yılmaz, hiç sinema kitabı okumadığını söylermiş bu doğru mu gerçekten? Cevabını alma şansınız oldu mu?

Evet, bunu birkaç röportajında söylüyor, önce ti’ye mi aldığını yoksa ciddi mi olduğunu anlamaya çalıştım. Doğrusu ilk başlarda Atıf Yılmaz’a bu sözlerinden dolayı kızıyordum, hayalimi, imgemi parçalıyordu ancak sonradan düşünceleriyle mesai yaptıktan, sinemasının bu kadar içine girdikten sonra başka yüzlerini gördüm Atıf Yılmaz’ın. Evet, teori, kuram okumuyordu ama hayatla yan yana duran başka bir okuma üslûbu vardı onun.

* Atıf Yılmaz’ın kişiliği hakkında neler söyleyebilirsiniz?

Atıf yılmaz’la birkaç kez yan yana gelme fırsatını da buldum, herkesin bildiği üzere çok samimidir, bu filmlerinde aldığımız hissin çok benzeridir, o filmleri gibidir, filmleri onun gibi. Herkes başka bir Atıf Yılmaz’ı sever, onu tanır, kimisi kadın filmlerini, kimisi kasaba filmlerini, kimi uyarlamalarını sever, onunla ilişki kurar. Benim en çok sevdiğim Atıf Yılmaz filmi Ah Güzel İstanbul’udur, bu filmin yönetmenin ruhuna en yakın duran ve en başarılı filmi olduğunu düşünüyorum. O yıllardan bugüne öyle büyük anlamlar taşır ki, bize günümüz hakkında bugün Türk sinemasının söyleyemediği sözleri söyler, önemli açılımlar sağlar. Meşhur olmak isteyen saf, naif, sevimli bir genç kız (Ayga Algan), henüz ölmeyen değerlerin temsili bir İstanbul beyefendisi Haşmet ve eski bir fotoğraf makinesi…

* Türk sinema tarihinde Atıf Yılmaz nasıl bir yerde?

Atıf Yılmaz, Yeşilçam’ın doğuşunda, Türk sinema tarihinde Lütfi Akad, Metin Erksan gibi birkaç isimle birlikte köşe taşlarından biridir. Üretimi de hesaba kattığında hiç durmadan film çekmiş, yılda 6 film çektiği yılların olduğu filmografisi nasıl bir öneme sahip olduğunu gösterir ancak sadece nicelik olarak değil, en kötü Atıf Yılmaz filmi bile özenlidir ve belirli bir estetik değere sahiptir. Çevre düzenlemesi, çerçeve, kalabalık kadroları yönetişindeki incelik, ekip kurmaktaki ve yetiştirmekteki başarısı onu usta yapan özelliklerindendir. Şu da atlanmamalıdır, Atıf Yılmaz Türkiye sinemasında ekip olarak çalışmasını başarmış, Türkiye’nin en önemli düşünce adamlarıyla yan yana durmuş ve Türkiye sinemasına yön verecek genç sinemacıları yetiştirmiş bir yönetmendir. Sanıyorum bizim gibi genç sinemacıların da ondan öğreneceği çok şey var.

(04 Ocak 2008)

Serpil Boydak