Elveda Dostum

Türk Sinemasında “sinemacılar dönemi”nin Lütfi Akad’ın “Kanun Namına” filmi ile başladığı bilinir. Erman Film yapımı “Damga” ile yönetmenliğe başlayan Akad usta ve Erman Film hakkında gazete, dergi ve kitaplarda çıkan yazılar genellikle: “Hürrem Erman’ın o yıllarda Adapazarı’nda sinemaları vardı.” diye başlar.

Adapazarı’nda ilk özel sinema olan Erman Sineması o zamanlar şehrin merkezi konumundaki Kömürpazarı da denilen Karaağaçdibi semtinde 1936’da gösterim faaliyetine başlamıştır. 1938’de Atatürk’ümüzün ölümünde 10 gün film göstermeyen sinema 1943 büyük Adapazarı depreminde -gösteri olmadığı bir zamanda- can kaybına sebebiyet vermeden yıkılmıştır. Bunun üzerine Erman Kardeşler şimdi şehrin merkezinde olan yeri alıp 1,5 yıllık inşaat neticesi 1945 yılı sonlarında Saray Sineması’nı gösteriye açmışlardır.

Yenicami tarafından Atatürk Bulvarı’na girilip, hükümet binası önlerinde trafik ışıklarının oradan sağa dönüldüğünde Kavaklar Caddesi başlar. 21 Mayıs’ta biz de aynen böyle yaptık, 15-20 metre gittikten sonra sağa bakınca, “yüreğimiz cız etti.” Saray Sineması’nın her zaman film afişleri ile süslü camekânlarında sarı karton üzerinde siyah yazılarla bir duyuru: “İnşaat sebebiyle sinemamız faaliyetini durdurmuştur. 55 yıl sinemamıza gösterilen ilgiden dolayı tüm Adapazar’lılara teşekkür ederiz. Ermanlar.” (55 yıl, ailenin 1936’dan 1991’e Adapazarı’ndaki sinemacılığını simgeliyor olsa gerek, çünkü Saray’ın yaşı 45’tir.)

Son yıllarda Hürrem Erman’ın yeğenlerinden Mehmet Erman’ın yönettiği sinema, hissedarlar arasındaki çok seslilik ve gelire oranla giderlerin aşırı artması yüzünden faaliyetini durdurmak zorunda kalmış. Geçen ramazan ayını 4 milyon zararla geçiren sinemanın yerine Cep Sineması yapılıp yapılmayacağını sorduğumuzda, merkeze yakın, insan trafiğinin yoğun olduğu bir yerde hazır bina bulunabilirse yapılabileceği cevabını aldık. Adapazarı merkezinin bulunduğu yöre çok sulu ve gevşek toprak yapısına sahip olduğundan İstanbul’da olduğu gibi bina altına salon yapılması çok güçtür. Maliyet çok yükseldiğinden binalarda genellikle bodrum bulunmaz.

Adapazarı’nın ilk imar plânları tanzimi için Almanlar tarafından etüd yapıldığında elin adamı şehrin yayılma yönü olarak Serdivan tepelerini önermiş. Fakat bizim “ova tarafında yüklüce arazisi olan” başarılı yerli müteşebbislerimiz “gösterdikleri beceri ve üstün vatan sevgisinin dürtüsü ile” şehri ovalara doğru yaymışlar. Daha sonraları Karadenizli işbilir müteahhitlerimiz Erenler tarafını beton ormanına çevirirken -ki şehrin son evlerinde öksürseniz Sakarya’dan duyulur-, Yugoslav, Yunan ve Bulgar göçmeni kardeşlerimizin de Yazlık Köyü civarlarına yerleştirilmesi ile ovanın içine… şehir kurulmuş olmuş. İşte Adapazarı’nın “adam dikseniz dal budak salacak bereketli toprakları”nın araya sıkıştırılmış öyküsü böyledir.

Ermanlar’ın yakından tanıdığı Zati Sungur’un birçok kereler gösteri yaptığı Saray Sineması’nın duvarlarında Hamiyet Yüceses’in “Geceler” şarkısı da yankılanmıştır. Müzeyyen Senar’ın ne zaman Adapazarı’na yolu düşse, “Saray’da okuduğu günleri” yadedermiş. Zeki Müren’in Adapazarı’na yaptığı 2 seferin 1952 yılına rastlayanı Saray’ın sahnesinde gerçekleşmiştir.

Yerli filmlerden “Ayşecik”, “Turist Ömer”, “Küçük Hanım” ve “Kezban” serileri geçmişte hasılat rekorları kırmış, Türkiye’yi o yıllarda kasıp kavuran Hint filmi “Avare” ise ilginç bir olay olarak anılara yazılmıştır. Film Saray Sineması’na bir ramazan ayında teklif edilince, “Ramazan programında iş yapmaz, harcamayalım bu filmi” itirazına, ilgili şirketin gayrimüslüm yetkilisi: “Be kuzum, tak bunu, korkma iş yapaor.” deyince filmi takmışlar. Ve film Adapazarı’nda 15 gün kapalı gişe oynamış, sinema önündeki kuyruklar cadde köşesini bile dönmüş.

Sinema yıkılıp giderken biz yine Saray’ın adını yaşatacak bir Cep Sineması isteğimizi tekrar edelim. Gerçekleşmezse elden bir şey gelmez, oralardan geçerken perdeye düşmüş görüntüler maziden ses verir: “Gidiyorum, bütün aşklar yüreğimde.”; biz duyar gibi oluruz. Sinema önünde “Randevu”laşanlar, birlikte film seyredenler, aşklarını perdedeki aşklara benzetenler, bir bakarlar ki gün gelmiş, devran dönmüştür; “Herkesin Keyfi Yerinde”de Marcello Mastroianni’nin başına geldiği gibi, mekânlar gitmiş, sevgililer gitmiş ve insanlar yalnız kalmıştır. İşte şair: “Baki kalan bu kubbede bir hoş seda imiş.” dizesini bu gibi durumlar için yazmış olsa gerektir.

“Adapazarı’nda Sinema” hikayesinin “han, apartman yaptıran/ayıptır söylemesi” bölümü, porno film gösteren Fitaş’ta, “zar zor geçim sağlayan/eli yüzü düzgün” bölümü, aile filmi gösteren Yıldız Sineması’nda devam ediyor. (25 Mayıs 1991.)

Sadi Çilingir